Autorzy

Ur. 5 V 1819, Ubiel. Zm. 4 VI 1872, Warszawa.
Stanisław Moniuszko pochodził z rodziny ziemiańskiej osiadłej w oko­licach Mińska. Muzyki uczył się początkowo w Warszawie (1827-30) u Augusta Freyera (kompozytora i świetnego organisty), później w Mińsku u Dominika Stefanowicza. W latach 1937-40 studiował w Berlinie u Karola Rungenhagena. Osiadł następnie w Wilnie, gdzie przez 18 lat rozwijał żywą działalność muzyczną jako kompozytor, organi­sta w kościele Św. Jana, organizator imprez artystycznych i peda­gog. Tu w latach 1840-44 powstawały pierwsze jego kompozycje sce­niczne - operetki i wodewile: "Nocleg w Apeninach", "Ideał", "Karmaniol", "Nowy Don Kiszot", "Żółta szlafmyca", a także pierwsze "Śpiewniki domowe". Dla założonego przez siebie wileńskiego Towarzystwa Św. Cecylii pisze Moniuszko Mszę oraz (czwartą z kolei) "Litanię ostro­bramską". W Wilnie odbyło się też (w 1848) prawykonanie pierwszej, 2-aktowej wersji "Halki". 1 stycznia 1858 upamiętnił się w historii pol­skiej muzyki słynną warszawską premierą "Halki" rozszerzonej do 4 aktów. W tym samym roku odbywa Moniuszko podróż do Paryża, gdzie rozpoczyna pracę nad "Flisem", po powrocie do kraju przenosi się na stałe do Warszawy, obejmując dyrekcję Opery warszawskiej, później również wykłady harmonii i kontrapunktu w Instytucie Mu­zycznym. W następnych latach powstają opery: "Hrabina" (1859), "Verbum nobile" (1860), "Straszny dwór" (1861-64), "Paria" (1859-69) oraz operetka "Beata", balety "Monte Christo", "Figle szatana" i "Na kwaterun­ku", a także jedyne w tym czasie dzieło niesceniczne: "Sonety krym­skie" (1867).
Stanisław Moniuszko był obok Chopina najwybitniejszą postacią na gruncie polskiej muzyki XIX w., a jego działalność miała olbrzymie znaczenie dla rozwoju polskiej kultury muzycznej. Dzieła Moniuszki - proste, bezpośrednie, pisane z myślą o potrzebach i możliwościach ówczesnych słuchaczy, bardzo szybko docierały do najszerszych warstw społeczeństwa polskiego. Do historii przeszedł przede wszystkim jako twórca narodowej opery w pełnym znaczeniu tego słowa, pierwszy, którego dzieła wytrzymały próbę czasu, a powodzeniem górowały nad obcym repertuarem. Mamy też prawo nazwać go ojcem polskiej pie­śni artystycznej (napisał 278 pieśni, z tego 268 zebranych w 12 "Śpie­wnikach domowych".
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ur. 5 V 1819, Ubiel k. Mińska. Zm. 4 VI 1872, Warszawa.
Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Pierwszych lekcji muzyki udzielała mu matka, od 8. roku życia uczył się w Warszawie (u A. Freyera), potem w Mińsku (u D. Stefanowicza), a mając 18 lat pojechał uzu­pełniać studia do Berlina (do C. F. Rungenhagena). Pierwsze kom­pozycje napisał w 1839, rok później osiadł w Wilnie. Prowadził tam niezwykle żywą działalność muzyczną, był organistą w kościele Św. Jana, a potem - dyrygentem orkiestry teatralnej. W 1842 roz­począł pracę nad "Śpiewnikiem domowym", W 1846 wystawił - jako pierwszy swój utwór w Warszawie - operetkę "Loteria", a także otrzy­mał libretto "Halki", którą napisał i wystawił w Wilnie w 1848 na estra­dzie, w 1854 na scenie. W rozszerzonej do 4 aktów wersji "Halka" ukaza­ła się 1 I 1858 na scenie warszawskiej i odniosła wielki sukces. W tym samym roku Moniuszko objął dyrekcję Opery Warszawskiej i przeniósł się na stałe z Wilna do Warszawy. Nastąpił najpełniejszy rozkwit jego twórczości. W Warszawie powstały kolejne opery: "Flis" (1858), "Hrabina" (1860), "Verbum nobile" (1861), "Straszny dwór" (1865), "Paria" (1869), "Rokiczana" (nie ukończona); także muzyka kościelna: msze, litanie, kantaty, muzyka instrumentalna, baletowa, pieśni... Moniuszko, twórca polskiej opery narodowej, był przy tym niestrudzonym propagatorem i organizatorem życia muzycznego. Nie miejsce tutaj na pełne omówienie jego znaczenia w historii muzyki polskiej i historii naszej XIX-wiecznej kultury, tym bardziej że twórczość operetkową traktował jedynie marginesowo; nigdy nie mając dużej popularności, dziś jest niemal całkiem zapomniana.
Nie licząc 2-aktowej opery komicznej "Bettly" (libr. E. Scribe i Melesville, tłum. F. Schober; 1852), napisał m.in. operetki: "Nocleg w Apeninach" (1839; libr. A. Fredro), "Karmaniol czyli Francuzi lubią żartować" (1840; libr. O. Milewski wg M. E. G. Theaulon, A. Deforges i E. Jaime), "Ideał czyli Nowa Precjoza" (1840; libr. O. Milewski), "Nowy Don Kiszot czyli Sto szaleństw" (1841; libr. A. Fredro), "Loteria" (1843; libr. O. Milewski), "Woda cudowna" (1843; libr. W. Marcinkie­wicz), "Jawnuta albo Cyganie" (1852; libr. F. D. Kniaźnin), "Beata" (1872; libr. J. Chęciński). O kilku dalszych jego utworach tego ga­tunku ("Pobór rekrutów", "Żółta szlafmyca", "Walka muzyków") mamy jedynie niekompletne, fragmentaryczne informacje; ich rękopisy zagi­nęły.
Źródło: Przewodnik Operetkowy Lucjan Kydryński, PWM 1994