Karol Wojtyła - Jan Paweł II
ur. 18 maja 1920, Wadowice, Polska – zm. 2 kwietnia 2005, Watykan, Włochy
Poeta, aktor, dramatopisarz, papież Jan Paweł II.
Ojciec Karola Wojtyły był urzędnikiem administracji wojskowej w randze porucznika, jego matka zmarła gdy był ośmioletnim chłopcem. Trzy lata później zmarł jego ukochany, starszy o czternaście lat brat Edmund. Wojtyła, będąc uczniem męskiego Gimnazjum Śląskiego im. Marcina Wadowity (1932–1938), od 1934 roku należał do szkolnego Kółka Teatralnego i występował w przedstawieniach. Wraz z uczennicami gimnazjum żeńskiego Kółko to przygotowało między innymi inscenizacje Kordiana i Balladyny Słowackiego, Antygony Sofoklesa, Ślubów panieńskich oraz Dam i huzarów Fredry. Wojtyła grał prawie wszystkie główne role. W czasach gimnazjalnych rozpoczął także intensywną współpracę z polonistą, awangardowym reżyserem teatralnym Mieczysławem Kotlarczykiem.
Przy niej [ul. Mickiewicza w Wadowicach] znajduje się gimnazjum im. Marcina Wadowity, którego byłem uczniem przez osiem lat. [...] Chodziło się także do „Sokoła” na przedstawienia. Wspominam Mieczysława Kotlarczyka, wielkiego twórcę teatru słowa, wspominam moich kolegów i koleżanki z Wadowic, Halinę Królikiewiczówną – Kwiatkowską. Wspominam też Zbyszka Siłkowskiego, już nieżyjącego, w domu, który należał do państwa Homme. Wiele wspomnień. W każdym razie tu, w tym mieście, w Wadowicach wszystko się zaczęto. I życie się zaczęło, i szkoła się zaczęła, i studia się zaczęły, i teatr się zaczął. I kapłaństwo się zaczęło (...)
Kiedy byliśmy w piątej gimnazjalnej, graliśmy Antygonę Sofoklesa. Antygona – Halina [Halina Królikiewicz-Kwiatkowska], Ismena – Kazia [Kazimiera Żakówna], mój Boże. A ja grałem Hajmona. „O ukochana siostro ma, Ismeno, czy ty nie widzisz, że z klęsk Edypowych żadnej na świecie los nam nie oszczędza?” Pamiętam do dziś. Z homilii Jana Pawła II w Wadowicach 16 czerwca 1999
Mając lat osiemnaście Wojtyła przystąpił do sakramentu bierzmowania, którego udzielił mu arcybiskup krakowski Adam Sapieha. W tym samym roku – 1938, przeprowadził się z ojcem do Krakowa, gdzie rozpoczął studia na Wydziale Filologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wiosną 1939 roku powstał jego pierwszy tomik poezji zatytułowany Psałterz Dawidów/Księga Słowiańska, znany również jako Renesansowy psałterz.
7 czerwca 1939 roku Wojtyła zadebiutował jako aktor teatru studenckiego w sztuce Mariana Niżyńskiego Kawaler księżycowy . W lipcu 1939 roku przeszedł szkolenie wojskowe w Społecznym Obozie Legii Akademickiej w Ożomili koło Sądowej Wiszni nieopodal Przemyśla. Po wybuchu II wojny światowej Wojtyła rozpoczął konspiracyjne studia.
W grudniu 1939 roku, w liście do Mieczysława Kotlarczyka poinformował o ukończeniu poematu dramatycznego Dawid. W 1940 roku, dzięki znajomości z Janem Tyranowskim, zetknął się z dziełami mistyków hiszpańskich, między innymi z pismami Świętego Jana od Krzyża. Na przełomie wiosny i lata tegoż roku powstały dramaty Hiob i Jeremiasz. We wrześniu Wojtyła zaczął pracować jako robotnik robotnik w kamieniołomach w Zakrzówku oraz w fabryce sody kaustycznej „Solvay” w Borku Falęckim pod Krakowem. Wspomnieniem tego okresu jest jeden z jego pierwszych utworów prozatorskich Kamień i bezmiar, podpisany pseudonimem Andrzej Jawień.
18 lutego 1941 zmarł ojciec Wojtyły. Młody Karol zamieszkał wówczas na dziesięć miesięcy z rodziną Juliusza Kydryńskiego, a następnie z rodziną Mieczysława Kotlarczyka, z którym od czasu swojej przeprowadzki do Krakowa prowadził ożywioną korespondencję. W sierpniu 1941 roku Mieczysław Kotlarczyk założył Teatr Żywego Słowa zwany później Teatrem Rapsodycznym. Aktorami zespołu byli: Karol Wojtyła, Danuta Michałowska, Krystyna Ostaszewska i Halina Królikiewiczówna. 1 listopada 1941 odbyło się pierwsze przedstawienie Teatru Rapsodycznego – Król Duch Juliusza Słowackiego, w którym Wojtyła grał rolę Bolesława Śmiałego. Do końca okupacji Teatr Rapsodyczny wystawił jeszcze Beniowskiego i Samuela Zborowskiego Słowackiego, Pana Tadeusza Mickiewicza, Hymny Kasprowicza, poezje Norwida i Wyspiańskiego.
Jesienią 1942 roku Wojtyła wstąpił do konspiracyjnego Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Krakowie, studiując jednocześnie filozofię na tajnym Wydziale Teologicznym UJ i nie przerywając pracy w „Solvayu”. 1 listopada 1946 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk arcybiskupa Adama Sapiehy. Nazajutrz, w krypcie św. Leonarda na Wawelu, odprawił swoją pierwszą mszę świętą. 15 listopada 1946 roku ksiądz Wojtyła rozpoczął studia na Papieskim Uniwersytecie Dominikańskim w Rzymie. Latem 1947 roku podróżował po Francji, Belgii i Holandii. W czerwcu 1948 roku, obronił w Rzymie pracę doktorską Doktryna wiary według świętego Jana od Krzyża, a w grudniu 1948 roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 8 lipca 1948 roku został wikarym parafii w Niegowici, wsi oddalonej o 47 km od Krakowa. 6 marca 1949 Wojtyła opublikował w „Tygodniku Powszechnym” swój pierwszy artykuł o ruchu księży-robotników we Francji. Po siedmiu miesiącach pracy w parafii w Niegowici, przeniesiono go do uniwersyteckiej parafii św. Floriana w Krakowie, gdzie otrzymał zadanie zorganizowania duszpasterstwa akademickiego, które z czasem przyjęło również formę duszpasterstwa turystycznego. Nazywany przez swoich wychowanków „Wujkiem” organizował liczne wyprawy górskie, piesze, rowerowe i narciarskie. Zimą 1949/50 roku zorganizował pierwszy w krakowskiej diecezji kurs przygotowujący narzeczonych do małżeństwa i ukończył dramat Brat naszego Boga.
W maju 1950 roku na łamach „Tygodnika Powszechnego” ukazał się cykl poetycki Wojtyły – Pieśń o blasku wody, opublikowany pod pseudonimem Andrzej Jawień. Jesienią 1953 roku Wojtyła rozpoczął wykłady z etyki społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim, a Rada Wydziału Teologicznego UJ jednogłośnie przyjęła jego rozprawę habilitacyjną zatytułowaną Próba opracowania etyki chrześcijańskiej według systemu Maxa Schelera. Po zlikwidowaniu Wydziału Teologicznego na UJ prowadził wykłady dla studentów trzech seminariów (krakowskiego, śląskiego i częstochowskiego). W 1954 roku zaczął wykładać etykę i filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od 1956 roku aż do wyboru na papieża kierował Katedrą Etyki KUL. W listopadzie 1957 roku w „Znaku” ukazał się poetycki cykl Wojtyły zatytułowany Kamieniołom, opublikowany pod pseudonimem. Pół roku później w „Tygodniku Powszechnym” pod pseudonimem Andrzej Jawień opublikował nowy cykl poezji Profile Cynerejczyka.
W lipcu 1958 roku ksiądz Wojtyła został mianowany przez papieża biskupem pomocniczym Krakowa. 28 września 1958 w katedrze na Wawelu został wyświęcony na biskupa. Został najmłodszym członkiem Episkopatu Polski.
W 1960 roku Wydawnictwo KUL opublikowało książkę Karola Wojtyły Miłość i odpowiedzialność, zaś w „Znaku” ukazała się pod pseudonimem sztuka Przed sklepem jubilera.
W latach 1962–65 czynnie uczestniczył w pracach Soboru Watykańskiego II. Wypowiadał się na Soborze na temat reformy liturgicznej oraz zabierał głos w czasie soborowych debat o Objawieniu, o Kościele jako ludzie Bożym, wypowiadał się na temat wolności religijnej, powołań świeckich, na temat dialogu Kościoła ze światem i konieczności uwzględniania zróżnicowanej sytuacji wiernych w różnych krajach, na temat odpowiedzialności wynikającej z wolności religijnej, na temat chrześcijańskiego rozumienia „świata” i poruszał problem współczesnego ateizmu.W listopadzie 1963 roku w „Znaku” opublikowany został obszerny poemat Wojtyły Kościół: Pasterze i źródła – poetycki zapis z I sesji Soboru. W grudniu 1963 roku Wojtyła uczestniczył w pielgrzymce do Ziemi Świętej wraz z kilkudziesięcioma innymi uczestnikami Soboru. Był członkiem podkomisji przygotowującej soborowy dokument O Kościele w świecie współczesnym.
13 stycznia 1964 roku bullą papieską Karol Wojtyła został nominowany na arcybiskupa, metropolitę krakowskiego. W maju tegoż roku w „Znaku” opublikował esej Rozważania o ojcostwie, rok później na tych samych łamach cykl poetycki Wędrówka do miejsc świętych. W kwietniu 1966 roku, także w „Znaku” ukazał się milenijny poemat Wojtyły Wigilia wielkanocna 1966.
W roku 1967 Paweł VI mianował go kardynałem. Już jako kardynał, jesienią zinaugurował prace ziemne pod budowę kościoła Arka Pana w Nowej Hucie.
W 1973 roku Wojtyła reprezentował polski Kościół na Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym w Melbourne w Australii, w roku 1974 uczestniczył w międzynarodowym kongresie tomistycznym w Rzymie, Neapolu i Fossanova.
W maju 1975 w „Znaku” ukazuje się kolejny cykl poetycki kardynała Wojtyły, Rozważanie o śmierci. W 1976 roku Wojtyła był uczestnikiem Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego w Filadelfii.
W sierpniu 1978 roku uczestniczył w konklawe, które wybrało na papieża kardynała Albino Lucianiego. Przybrał on imię Jana Pawła I. W nocy z 28 na 29 września 1978 roku papież umarł. 8 października kardynał Wojtyła wygłosił kazanie podczas mszy za Jana Pawła I w kościele św. Stanisława Bpa w Rzymie. 14 października rozpoczęło się kolejne konklawe. 16 października 1978 roku kolegium kardynałów zebranych na konklawe wybrało kardynała Wojtyłę na nowego papieża. Przybrał imię Jana Pawła II. 22 października 1978 roku odprawił mszę inaugurującą pontyfikat. Uczestniczyli w niej oprócz hierarchów Kościoła Katolickiego przedstawiciele dwudziestu niekatolickich Kościołów chrześcijańskich.
W marcu 1979 roku Jan Paweł II ogłasił Redemptor hominis (o Chrystusie – Odkupicielu człowieka), pierwszą w dziejach encyklikę poświęconą chrześcijańskiej antropologii. W czerwcu tego roku odbył pierwszą podróż do Polski. 13 maja 1981 roku został postrzelony przez tureckiego zamachowca Mehmeta Ali Agcę – niemal cudem unikając śmierci. Dwa lata po zamachu odwiedził zamachowca w więzieniu.
W sierpniu 1985 roku Jan Paweł II przemawiał do 80 tysięcy młodych muzułmanów w Casablance, w kwietniu 1986 jako pierwszy w historii zwierzchnik Kościoła rzymskokatolickiego odwiedził synagogę w Rzymie. Z jego inicjatywy w Asyżu odbył się w 1986 roku Światowy Dzień Modlitw o Pokój, w którym uczestniczyli przedstawiciele niemal wszystkich religii świata. Papież próbował zbliżyć też do siebie chrześcijan różnych wyznań – ogłaszając list z okazji 500. rocznicy urodzin Marcina Lutra (1983), spotykając się z patriarchą Konstatynopola, składając wizytę w katedrze Canterbury i w rzymskim zborze ewangelickim.
W 1991 roku Papież zaapelował o pokój w Zatoce Perskiej, a potem na Bałkanach. Przemawiając w 1995 roku w siedzibie ONZ, bronił uniwersalności praw człowieka i wzywał Narody Zjednoczone, by podjęły „ryzyko solidarności, a tym samym ryzyko pokoju”.
W 1994 ukazała się książka Przekroczyć próg nadziei, światowy bestseller przetłumaczony na czterdzieści języków. W 1998 roku powstała trzynasta encyklika Jana Pawła II – Fides et ratio (Wiara i rozum).
W latach 1997–99 Jan Paweł II odbył kolejne historyczne pielgrzymki – do Sarajewa, na Kubę i do Rumunii, gdzie spotkał się z patriarchą Teoktystem.
Podczas Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 Papież dokonał rachunku sumienia Kościoła i prosił Boga o wybaczenie jego win, odbył też podróż do Ziemi Świętej – Jordanii, Betlejem, Jerozolimy (historyczna wizyta w Instytucie Pamięci Narodowej Yad Vashem i modlitwa przy Ścianie Płaczu). W roku 2001 odbył kolejne ważne podróże – do Grecji i Syrii, a także na Ukrainę. W kwietniu 2002 roku w Watykanie odbyło się spotkanie z biskupami USA poświęcone nadużyciom seksualnym duchownych.
W 2003 roku ukazał się poemat Tryptyk rzymski. W Wielki Czwartek Jan Paweł II ogłosił encyklikę Ecclesia de Eucharistia. W czerwcu udał się z jubileuszową, setną pielgrzymką do Chorwacji – z orędziem pojednania udał się do Bośni.
W czterdziestą rocznicę publikacji encykliki Jana XXIII Pacem in terris Papież wystąpił przeciw wojnie w Zatoce Perskiej. Przed referendum w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej Papież apelował do rodaków: Europa potrzebuje Polski. Kościół w Europie potrzebuje świadectwa wiary Polaków. Polska potrzebuje Europy. Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej.
W maju 2004 ukazała się książka Wstańcie, chodźmy! – papieska medytacja o biskupim powołaniu. W lipcu w czasie obchodów uroczystości św. Piotra i Pawła w liturgii sprawowanej pod przewodnictwem Papieża brał udział Bartłomiej I, patriarcha ekumeniczny Konstantynopola.
1 lutego 2005 roku Papież trafił do kliniki Gemelli z powodu powikłań pogrypowych. Przeszedł operację tracheotomii. W czasie Świąt Wielkiej Nocy milczący Papież po raz ostatni, tym razem pośrednio, prowadził Liturgię Wielkiego Tygodnia. Do uczestników Drogi Krzyżowej w Koloseum napisał: W moim ciele dopełniam braki udręk Chrystusa dla dobra jego ciała, którym jest Kościół.
Zmarł 2 kwietnia 2005 roku o godz. 21.37.
27 kwietnia 2014 został ogłoszony świętym Kościoła katolickiego.
Bibliografia (wybór)
- Karol Wojtyła, Poezje i dramaty, Kraków 1979;
- Mieczysław Kotlarczyk, Karol Wojtyła, O Teatrze Rapsodycznym, wybór Tadeusz Malak i Jacek Popiel, Kraków 2001;
- Teofil Bojeś, Ostatni Mohikanie, czyli klasa gimnazjalna Karola Wojtyły, Kraków 2000;
- Jan Ciechowicz, Świat teatru Karola Wojtyły. Katalog wystawy w Starym Teatrze, Kraków 1988;
- Jan Ciechowicz, Dom Opowieści. Ze studiów nad Teatrem Rapsodycznym Mieczysława Kotlarczyka, Gdańsk 1992;
- Stanisław Dziedzic, Karol Wojtyła w kręgu osterwiańskiej i rapsodycznej koncepcji Teatru Słowa, w: Servo veritatis, pod red. Andrzeja Pelczara i Władysława Stróżewskiego, Kraków 1996;
- Halina Kwiatkowska, Wielki kolega, Kraków 2003;
- Danuta Michałowska, Pamięć nie zawsze święta. Wspomnienia, Kraków 2004;
- Bolesław Taborski, Karola Wojtyły dramaturgia wnętrza. Szkice, Lublin 1989;
- ...trzeba dać świadectwo. 50-lecie powstania Teatru Rapsodycznego w Krakowie, opr. Danuta Michałowska, Kraków 1991;
- Jacek Popiel, Los artysty w czasach zniewolenia. Teatr Rapsodyczny 1941–1967, Kraków 2005.
Mówiona encyklopedia teatru polskiego
Serial dokumentalny 250 lat teatru publicznego w Polsce