Osoby

ur. 17 listopada 1942 roku, Stanisławów.

Aktorka teatralna i filmowa, znana również z kreacji w Teatrze TV i Teatrze Polskiego Radia; wieloletni pedagog warszawskiej Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza.

Ukończyła Państwową Wyższą Szkołę Teatralną im. Ludwika Solskiego w Krakowie (1964). Po dyplomie została zaangażowana do Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej, gdzie debiutowała rolą Irmy w Wariatce z Chaillot Jeana Giraudoux w inscenizacji Zygmunta Hübnera (1964).

Do roku 1969 pracowała w zespole krakowskiego teatru także pod kierunkiem innych wybitnych reżyserów: Jerzego Jarockiego, Konrada Swinarskiego, Bogdana Hussakowskiego i Józefa Szajny. Zagrała m.in. Dziewicę w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego w głośnej inscenizacji Swinarskiego (1965), Marusię w Zmierzchu Izaaka Babla (1966) i Mariolę w Mojej córeczce Tadeusza Różewicza w reżyserii Jarockiego (1968). Po latach wspominała: „[…] Teatr Stary to było miejsce, w którym zawsze czułam się bezpiecznie. Nie spotkała mnie tam żadna ludzka zawiść, nie pamiętam, żeby były tam jakiekolwiek zgrzyty, antypatie. Przeciwnie. Ludzie ze Starego mnie uformowali, otoczyli opieką, nauczyli zawodu. Mam wrażenie, że nie ma już w teatrze takiej atmosfery i poczucia wspólnoty, z jakimi zetknęłam się w młodości w Starym. Tam absolutnie wszyscy byli artystami, od portiera przez krawcową, garderobianą, po ekipę techniczną” [Nietypowa baba jestem… 2016, s. 137].

W roku 1969 przeniosła się na stałe do Warszawy, angażując się najpierw do Teatru Ateneum, gdzie za dyrekcji Janusza Warmińskiego pracowała do 1977. Krytyka i publiczność doceniła już stołeczny debiut aktorki, rolę Hani w Głupim Jakubie Tadeusza Rittnera u boku Jana Świderskiego grającego Szambelana i reżyserującego to przedstawienie (1970). Potem przyszły kolejne znakomite role: Solwejga w Peer Gyncie Ibsena w reżyserii Macieja Prusa („była w tej roli samą poezją, samą słodyczą, samą miłością” – pisał Witold Filler, 1970), Solange w Pokojówkach Jeana Geneta w reżyserii Henryka Baranowskiego („cudowna w swej prostocie, wymowie oczu, w swych półtonach i półgestach, subtelnie prowadzi nurt erotyki” – oceniał August Grodzicki, 1971). W komediowej roli Steny w sztuce Tadeusza Peipera Skoro go nie ma w reżyserii Janusza Warmińskiego była uosobieniem kobiecości lat 30., zdobywając pochwały krytyki za znakomitą „technikę roboty aktorskiej” [Wysińska 1977, s. 266]. Inną brawurową rolę komediową, egzotycznej Królowej wyspy Tua-Tua, aktorka zagrała w Pannie Tutli-Putli Witkacego z muzyką Stanisława Radwana i w reżyserii Janusza Warmińskiego (1975).

W latach 1977–1982 Anna Seniuk należała do zespołu Teatru Powszechnego w Warszawie pod dyrekcją Zygmunta Hübnera. Stworzyła tutaj wiele znakomitych ról, wśród których komediowa Pchła Szachrajka Brzechwy (1983) sąsiaduje z Karoliną Marią David w Nocy trybad Per Olova Enquista (reżyseria Ernst Günther) u boku Wojciecha Pszoniaka w roli Augusta Strindberga (Nagroda Główna na 17. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych). Rolą najwybitniejszą stała się jednak Nadieżda Monachowa, urodziwa i sentymentalna „madame Bovary rosyjskiej prowincji”, w sztuce Barbarzyńcy Maksima Gorkiego w reżyserii Aleksandra Bardiniego (1976). Seniuk wydobyła zarówno „śmieszność postaci, jak i prawdziwy, autentyczny liryzm” [Kral 1976]. Role z dramaturgii rosyjskiej aktorka grała już wcześniej, w Krakowie (Natasza w Trzech siostrach Antoniego Czechowa) i Warszawie (Liza Drozdow w Biesach Fiodora Dostojewskiego, Wasilisa Karpowna w Na dnie Gorkiego), lecz od tej pory zyskała opinię specjalistki od ról bujnych, żywiołowych, pulsujących namiętnościami rosyjskich kobiet. Role z repertuaru rosyjskiego, klasyczne i współczesne, Seniuk grała potem wielokrotnie, zarówno na scenach dramatycznych (epizodyczna Niura w przedstawieniu Piotra Cieślaka Gdy obudzą się rankiem Wasilija Szukszyna 1979; Wiera Maksimowna w Odchodzi mężczyzna od kobiety Siemiona Złotnikowa w przedstawieniu Tomasza Zygadły, 1997; Marfa Jegorowna Babakina w Iwanowie Antoniego Czechowa w przedstawieniu Jana Englerta, 2008), jak też w Teatrze Telewizji.

Na małym ekranie debiutowała w roku 1966 epizodem w Gogolowskich Martwych duszach, by potem powracać do Gogola wielokrotnie, tworząc tak legendarne już dziś telewizyjne kreacje, jak Agafia Tichonowna w Ożenku w reżyserii Ewy Bonackiej (1976), Żona Horodniczego w Rewizorze w reżyserii Jerzego Gruzy (1977), czy Fiokła Iwanowna w Ożenku w reżyserii Jerzego Stuhra (2002). Zagrała też świetne role w przedstawieniach telewizyjnych Tomasza Zygadły: Kobietę w Moskwa-Pietuszki Wieniedikta Jerofiejewa (1992), Walerię w Mutantach Złotnikowa (1995) i Kławdię w Po tamtej stronie Władimira Maksimowa (1995).

Z biegiem czasu zmieniały się warunki zewnętrzne aktorki, która z amantki lirycznej stała się, jak to ujął Zygmunt Hübner, „amantką charakterystyczną”, co znakomicie procentowało w granych przez nią rolach komediowych. Do najświetniejszych kreacji Anny Seniuk należały role fredrowskie, poczynając od Postoliny w słynnej Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Zygmunta Hübnera (Teatr Powszechny, 1976 – Nagroda za rolę na 5. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych). W Teatrze Polskim Kazimierza Dejmka, z którą to sceną aktorka związana była w latach 1982–1991, powstała cała seria kreacji w komediach Fredry. U boku Tadeusza Łomnickiego – Papkina i Tadeusza Bartosika – Cześnika, Seniuk ponownie wystąpiła jako Podstolina w Zemście Aleksandra Fredry (reż. Kazimierz Dejmek, 1983 i 1988 – następna wersja reżyserska tej komedii). Zagrała również u Dejmka Szambelanową w Panu Jowialskim (1992) i Orgonową w Damach i huzarach (1993). Występowała też w komediach Fredry w reżyserii Andrzeja Łapickiego, jako Pani Dobrójska w Ślubach panieńskich(1984) i Orgonowa w Damach i huzarach (1984). Jednak na scenie Teatru Polskiego aktorka mierzyła się także z innym repertuarem – była m.in. Księżną Iriną w Szewcach Witkacego w reżyserii Jerzego Krasowskiego (1983), a także Oną w Sztuce konwersacji Kazimierza Brandysa przygotowanej przez Łapickiego (1988), z którym stworzyła popisowy aktorski duet. Jednym z jej największych sukcesów aktorskich była rola Zefiry w staropolskim Żywocie Józefa Mikołaja Reja w inscenizacji Kazimierza Dejmka (1985), nagrodzona na 12. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych. W latach 1991–2003 aktorka ponownie pracowała w zespole Teatru Ateneum, gdzie zagrała m.in. Dulską w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej w reżyserii Tomasza Zygadły, „broniąc” postaci, w której uwypukliła pozytywne cechy młodej jeszcze kobiety i matki (także w spektaklu Teatru TV).

Od roku 2003 do dzisiaj Anna Seniuk jest aktorką Teatru Narodowego w Warszawie. Pracowała tutaj z najwybitniejszymi reżyserami, tworząc niezapomniane kreacje: Kulki w Kosmosie Witolda Gombrowicza (2005), Matriony Czelcowej w Miłości na Krymie Mrożka (2006) w reżyserii Jerzego Jarockiego, Pani Martin w Łysej śpiewaczce Ionesco w reżyserii Macieja Prusa (2013), a przede wszystkim Lewiwy w Udręce życia Hanocha Levina w reżyserii Jana Englerta (2014).

Osobny rozdział w biografii aktorki stanowi dorobek filmowy. Zagrała blisko 70 ról, spośród których najgłośniejsze to Julcia w Pannach z Wilka Andrzeja Wajdy, chłopka Antonina w Bilecie powrotnym Ewy i Czesława Petelskich, Handzia w Konopielce Witolda Leszczyńskiego, (adaptacji filmowej głośnej powieści Edwarda Redlińskiego), królowa Marysieńka Sobieska w historycznej komedii Wojciecha Solarza Ojciec królowej. Występowała także w serialach (np. Magda Domaradzka w Czarnych chmurach, Magdalenka w Lalce), gdzie największą popularność przyniosła aktorce rola inżynierowej Madzi Karwowskiej w Czterdziestolatku Jerzego Gruzy. „Nas wszystkich na planie Czterdziestolatka połączyło poczucie humoru. Dzięki temu mogliśmy się błyskawicznie porozumiewać i bezstresowo realizować nasze pomysły. Udało nam się te postacie stworzone przez scenarzystów nie tylko zagrać, ale ożywić w sposób wiarygodny, bez nachalnej karykatury” [Nietypowa baba jestem…, 2016, s. 297–298].

Anna Seniuk wielokrotnie była nagradzana za swoje kreacje, teatralne, filmowe, telewizyjne i radiowe (m.in. radiowa Nagroda Wielkiego Splendora, Wielka Nagroda Festiwalu „Dwa teatry” w Sopocie za całokształt twórczości, 2012). W roku 1994 otrzymała Złoty Wawrzyn Grzymały dla najlepszej aktorki. Uhonorowana też została Nagrodą św. Brata Alberta (1999) i tytułem Mistrz Mowy Polskiej (2007). Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1977), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenie Polski (1998), a także Krzyżem Komandorskim OOP (2011) oraz Złotym Medalem „Gloria Artis” (2011).

Bibliografia

• Nietypowa baba jestem czyli Anna Seniuk w rozmowie z córką Magdaleną Małecką-Wippich, Wydawnictwo Znak Literanova, Kraków 2016;
• Filler, Witold: Henryk Ibsen z nową brodą, „Kultura” 1970, nr 39;
• Grodzicki, August: Mistrzowski tercet aktorek, „Życie Warszawy” z dnia 14 stycznia 1971;
• Kral, Andrzej Władysław: Powrót Gorkiego i coś jeszcze, „Teatr” 1976 nr 11;
• Wysińska, Elżbieta: Premiery i wydarzenia, PIW, Warszawa 1977.

Barbara Osterloff, 2017