Osoby

FIJEWSKI Tadeusz (14 VII 1911 Warszawa -12 XI 1978 Warszawa), aktor. Był synem malarza pokojowego Wacława F. i Marianny z Lubańskich, bratem aktorki i choreografa Barbary Fijewskiej oraz aktorów-lalkarzy: Marii Dobrzyńskiej-Fijewskiej i Wło­dzimierza Fijewskiego, mężem aktorki Heleny z Modrzyńskich Makowskiej. Debiutował jako dziesięcioletnie dziecko (13 X 1921), statystując w przedstawieniu "Chorego z urojenia" na scenie T. Polskiego w War­szawie. Brał udział w amat. imprezach dla dzieci, m.in. w kinie Capitol (1929) i na scenie T. Pol­skiego; grał także role młodych chłopców w T. Ateneum (1930-32), np. Willy'ego Morgana ("Uli­ca"), Hansa ("Bunt w domu poprawczym") i Boya ("Europa"). W 1927 debiutował w dziecinnej roli w filmie pol. "Zew morza". Po nieudanym egzaminie eksternistycznym ZASP-u (1928), uzupełnił wy­kształcenie ogólne (sześć klas gimn.) i w 1935-36 studiował w PIST. Na sez. 1936/37 został zaanga­żowany do Objazdowego T. dla Dzieci "Płomyka" i "Płomyczka", prowadzonego przez Związek Na­uczycielstwa Polskiego. W sez. 1937/38 występował w T. Miejskim w Sosnowcu i ujawnił się tam jako aktor "najbardziej komiczny". Na kolejny sez. 1938/39 wrócił do Warszawy; grał w T. Malickiej i w Ateneum, m.in. Bernarda ("Szczęśliwe dni"). Na sez. 1939/40 został zaangażowany do T. Polskiego. We wrześniu 1939 zgłosił się jako ochotnik do Wojska Pol., ale nie został zmobilizowany. W 1940 w czasie łapanki ulicznej zatrzymano go i wywie­ziono do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, potem Dachau (łącznie był więziony przez rok i trzy miesiące). Po powrocie do Warszawy, pocz. pracował jako chłopiec na posyłki w barze "for­tuna", potem jako kelner w barze "Królewska Go­spoda". Brał udział w ruchu oporu, m.in. współ­pracował z Biurem Informacji i Propagandy Ko­mendy Głównej AK. W czasie powstania warsz. wchodził w skład czołówki teatr, zorganizowanej przez L. Schillera. Po upadku powstania przebywał w różnych obozach jenieckich na terenie Niemiec. Po wyzwoleniu zorganizował wspólnie z K. Krakow­skim zespół, który dawał koncerty w pol. obozach, potem występował w prowadzonym przez L. Schil­lera T. Ludowym im. Bogusławskiego w Lingen. Do kraju wrócił w grudniu 1945 i od lutego 1946 występował w T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu. W tym czasie ożenił się. W t. toruńskim po raz ostatni zagrał dziecinną rolę; Jasia ("Stara cegielnia"). Ko­lejną jego rolą był Pagatowicz ("Grube ryby"). "Zu­pełnie nieoczekiwanie - pisała L. Kuchtówna - zobaczyli teraz widzowie Fijewskiego jako zasuszo­nego staruszka. Świetnie ucharakteryzowany, szczu­plutki, ubrany w kraciastą marynarkę, wzbudzał we­sołość nieporadnymi gestami, komicznym wyrazem twarzy, niezgrabnym tańcem. Rola Fijewskiego mia­ła pewien akcent lokalny. Niektórzy twierdzą, że aktor naśladował jednego z profesorów uniwersytetu toruńskiego". W Toruniu zagrał jeszcze Adolfa Cusinsa ("Major Barbara"), Dudkę ("Sen nocy letniej") i Bernarda Gassina ("Szczęśliwe dni"). Na sez. 1946/47 przeniósł się do Łodzi, do zespołu pod kier. L. Schillera; w T. Powszechnym TUR zagrał Józka ("Stary dworek"), a w T. Wojska Pol. Świstosa ("Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale"). Od sez. 1947/48 wrócił do Warszawy. Przez dwa sez. wy­stępował w T. Nowym, m.in. jako Bobin ("Słomkowy kapelusz"), Don Guzman Gąska ("Wesele Figara"), Książę Gigi ("Zemsta nietoperza"). W 1949-54 na­leżał do zespołu T. Narodowego. Zagrał tu m.in. Chlestakowa ("Rewizor"), o którym pisał A. Grodzicki: "Był całkowicie wierny Gogolowi"; "Chudzina, z lekka głupawy, petersburski urzędniczek, który z przypadku staje się kłamcą", oraz Krugera ("Futro bobrowe") i Jurysia ("Niemcy"). Od sez. 1954/55 do końca sez. 1967/68 występował w T. Współczes­nym, m.in. w roli Flicota ("Huzarzy"), 1955-56 także na scenie T. Narodowego. W sez. 1959/60-1961/62 grał także w T. Syrena, m.in. w satyrycznym pro­gramie składanym "Arka Nowego". W 1964 brał udział w tournee artyst. T. Współczesnego (Anglia, Jugosławia, Bułgaria). Od września 1968 do końca życia należał do zespołu T. Polskiego w Warszawie. W tym teatrze, 26 II 1972 w roli Argana ("Chory z urojenia"), obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy scen. I trzydziestopięciolecie pracy aktorskiej. Pełnię dojrzałości aktorskiej osiągnął na scenie T. Współczesnego, gdzie zagrał m.in.: Gogo ("Czekając na Godota", 1957), Fieraponta ("Trzy siostry", 1963), Berengera I ("Król umiera, czyli Ceremonie", 1963), Twardosza ("Dożywocie", 1963), Androklesa ("Androkles i lew", 1963), Eugeniusza ("Tango", 1965), Ojca ("Dwa teatry", 1968). Do najwybitniejszych jego ról zagranych w T. Polskim należały: Pluszkin ("Martwe dusze"), Kalmita ("Chłopcy"), Anzelm ("Szkoła kobiet"), Miller ("Intryga i miłość"). Ostatnią rolą był Głuchow ("Przy pełni księżyca", prem. 3 VII 1977). Szczupły, drobny blondyn, o delikatnych rysach twa­rzy i wysokim głosie - bardzo długo grał role dziecinne, od których bezpośrednio (Toruń 1946) przeszedł do charakterystycznych ról ludzi starych. Według K. T. Toeplitza "Warunki prowadziły Fijewskiego bardzo zdecydowanie w stronę komediowości"; najpierw "był ów warszawski łobuziak, mło­dy, ale już dorosły przez znajomość nie zawsze przychylnych praw życia. A później, jakby z po­minięciem wieku w pełni dojrzałego, pojawia się postać człowieka na pewno po czterdziestce, nie ozdobionego sukcesem życiowym, niezdarnego, wzru­szającego jakoś i śmiesznego". M.Fik pisała o nim w 1967, że "jest aktorem sumiennym i jest dzięki temu, a nie mimo to - aktorem doskonałym. Akto­rem o geście, ruchu, mimice opracowanych tak dalece, że wydają się całkowicie naturalne"; typ aktorstwa prezentowany przez niego to "protest przeciw schematycznie jednoznacznej interpretacji postaci"; w roli Gogo osiągnął "oszczędność środ­ków ekspresji i ich dużą sugestywność, raczej po­przez wewnętrzne skupienie, niż zewnętrzne gesty. Objawiła się tu także w pełni inna cecha jego gry, owa życiowa mądrość, dzięki której jednoczy w sobie aktor tragizm i groteskę. Nawet eksponując jedno lub drugie, ukazuje ich nierozerwalność". W. Natanson twierdził, że w roli Kalmity "Nawet smutek i melancholię przemienił w pożywny po­karm naszej otuchy. Tyle w owej grze było prostoty i jasności, niebanalności i przenikliwości, tyle cie­pła"; "Ileż ten aktor powiedział, jak określił swą postać samym sposobem trzymania głowy"; "I ileż pomysłowości, gdy szybkimi kroczkami podbiega do okna, ponieważ zaciekawienie przeważało nad ociężałością artretycznego ciała". Był aktorem, który czuł się najlepiej w krótkim dialogu. Posługiwał się zawsze ściszonym głosem, powściągliwym ge­stem, ukazując "maksymalną pełnię wiedzy o kreo­wanych bohaterach. Groźnych staruszkach, oszuka­nych biedakach, umierających królach. O mądrym clochardzie i ograniczonym skąpcu. Dzięki drob­nym, niewiele na pozór znaczącym środkom, jakże często nie do zanotowania - powstawała rola, któ­rej się nie zapomina" (M.Fik). Najczęściej nie po­sługiwał się charakteryzacją, w pewnych jednak ro­lach osiągał w tej dziedzinie wybitne rezultaty (np. jako Gogo, czy też łysy, o zupełnie zmienionych proporcjach twarzy, Twardosz), Styl jego gry wy­prowadzano często z Chaplinowskiej klownady, "choć upoważniały do tego raczej warunki zewnę­trzne artysty (drobna postać, melancholijna nawet w komediach twarz) niż aktorstwo bardzo realis­tyczne, z pewną skłonnością do melodramatyzmu, sentymentalizmu" (M. Fik: Trzydzieści pięć se­zonów). Był popularnym aktorem filmowym. Rozpoczął, po­dobnie jak w teatrze, od ról dziecinnych. W 1932 stworzył cieszącą się dużym powodzeniem postać warsz. gazeciarza w filmie "Legion ulicy", ostatnią rolą dziecinną w filmie był Bronek w "Ulicy Gra­nicznej" (1949). Potem grał m.in. tyt. rolę bohatera komediowej serii film. o panu Anatolu, Rzeckiego w "Lalce", Władka w "Pętli". Występował w Teatrze PR oraz w TV. Stworzył b. popularną postać Grzelaka w powieści radiowej Matysiakowie. O jego film. rolach K. Eberhardt napisał: "Jest rzeczą osob­liwą, że Fijewski sięgający tak chętnie po postacie ludowe; chłopaków z przedmieścia, robotników, po­zbawia je całkiem ekspansywności, witalności wła­ściwej na ogół ludziom tego środowiska. Są one zazwyczaj pasywne, bierne, ustawicznie zatroskane, co najwyżej nadrabiające miną"; "w postaciach kre­owanych przez Fijewskiego jest coś dekadenckiego, schyłkowego, ale to właśnie przesądza o wielkim uroku, atrakcyjności tych ról". Bibl: Almanach 1978/79; Csató: Pol. t. współczesny; Czanerle: Panie i panowie (il.); Eberhardt: Aktorzy (il.); Fik: 35 sezonów (il.); Hist. filmu t. 1-5; Jewsiewicki; Materiały; Krasiński; Teatr Jaracza; Kuchtówna: Wielkie dni; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski; Życie teatr. 1944-64 (il.); Mirecki; Wozem Tespisa; Sempoliński: Druga polowa (il.); Z. Taranienko: Rozmowy o teatrze, Warszawa 1981; T. Współczesny w Warszawie (il.); Wilski: Szkolnictwo; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Polityka 1978 nr 48 (M. Radgowski); Polska 1966 nr 11 (K.T. Toeplitz); Prz. Kult. 1967 nr 30 (M. Fik-Augustyniak); Teatr 1952 nr 14 (A. Grodzicki), 1963 nr 15, 1965 nr 17, 1972 nr 4; Tyg. Kult. 1967 nr 30 (M. Fik); Życie Warsz. 1957 nr 24 (A. Grodzicki), 1978 nr 272 (W. Natanson); Programy, IS PAN (m.in. program "Chorego z urojenia", T. Polski, Warszawa 1972; ii.); Akta (tu fot.), ZASP. Ikon.; W. Krygier: Portret, olej - własność autora War­szawa; J. Żebrowski; F. w programie kabaretowym i F. jako Gogo ("Czekając na Godota"), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1957 nr 67, 115; J. Żebrowski: F. jako Grzelak (radiowa "Rodzina Matysiaków"), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1958 nr 45; A. Stopka: Portret, karyk., rys., 1967 - MKWarszawa, MTWarszawa; I. Kulczyńska-Jankowska: Portret, rys., repr. Stolica 1972 nr 28; E. Mańczak: Portret, karyk, rys., 1975, informacja - katalog: II Ogólnopolska Wystawa Satyry, Warszawa październik 1977; E. Ałasze-wski: Portret, karyk., rys., tusz, akw., 1977 - MKWar­szawa; S. Tomaszewski-Miedza: Dwa portrety F. w grupach kilkuosobowych: "Czołówka aktorów przebiega na barykadę przez ul. Zielną" i "Lokal powstańczej komórki artystycznej na ul. Górskiego", akw., tempera - MHWarszawa; A. Perzyk: F. jako Głuchow ("Przy pełni księżyca"), rys. - włas­ność pryw. Warszawa; S. Dawski: Portret, akwaforta, 1968, informacja - katalog: Stanisław Dawski. Wystawa mono­graficzna na pięćdziesięciolecie, kwiecień-maj 1981 War­szawa; E. Mańczak: Portret, karyk., rys., tusz, 1983 - własność autora; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.: 1927 -Zew morza (f.); 1933 - 10% dla mnie (f.), Prokurator Alicja Horn (f.); 1934 - Córka generała Pankratowa (f.), Młody las (f.); 1935 - Dwie Joasie (f.); 1936 - Tajemnica panny Brinx (f.); 1937 - Trójka hultajska (f.); 1938 - Florian (t), Paweł i Gaweł (f.); 1939 - Czarne diamenty (f.); 1946 - W chłopskie ręce (f.); 1949 - Ulica Graniczna (f.); 1954 - Pod gwiazdą frygijską (f.), Pokolenie (f.), Trudna miłość (f.); 1956 - Nikodem Dyzma (f.); 1957 - Kapelusz pana Anatola (f.); 1958 - Kalosze szczęścia (f.), Pętla (f.), Żołnierz królowej Madagaskaru (f.); 1959 - Inspekcja pana Anatola (f.), Pan Anatol szuka miliona (f.); 1962 - Dom bez okien (f.), Złoto (f.); 1963 - Czarne skrzydła (f.); 1964 - Pierwszy dzień wolności (f.); 1965 - Trzy kroki po ziemi n. II (f.); 1966 - Człowiek z kwiatem w ustach (tv), Dom Matysiaków (d.), Godzina teatru (d.), Pałac (d.), Lenin w Polsce (f.), Przepraszamy za usterki (d.); 1966/68 - Czterej pancerni i pies (s.tv); 1967 - Dama (tv), Katarynka (tv), Ojciec (tv); 1968 - Lalka (f.); 1969 - Księżyc (tv); 1971 - Aktor Tadeusz Fijewski (d.tv), Kamizelka (tv); 1972 - Chłopi (s.tv), Na przełaj (tv); 1973 - Chłopi (f.); 1974 - Wiosna, panie sierżancie (f.); 1975 - Ka­zimierz Wielki (f.), Noce i dnie (f.); 1977 - Noce i dnie (s.tv); 1979 - Pełnia (f.); Fragm. kronik i materiałów film. z 1952-78, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Role, wypowiedzi okolicznościowe - Arch. Dok. Mech., Red. Dok. Inf. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994