Jerzy Block
BLOCK Jerzy Olgierd (20 marca 1904 Grabica koło Piotrkowa Trybunalskiego – 29 czerwca 1996 Skolimów koło Warszawy),
aktor, reżyser, dyrektor teatru.
Był synem Czesława Blocka, rolnika, i Zofii z Chyroszów. Uczęszczał do Gimnazjum im. Reja w Warszawie, potem wstąpił do Korpusu Kadetów we Lwowie, gdzie w 1924 uzyskał świadectwo dojrzałości. Od 1924 do marca 1926 studiował w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie, potem, do sierpnia 1928 na Uniwersytecie Warszawskim, najpierw na Wydziale Filozoficznym, następnie na Wydziale Prawa.
W 1924–25 był adeptem Instytutu Reduty, uczęszczał także na prywatne lekcje śpiewu. W 1926 zdał egzamin aktorski Związku Artystów Scen Polskich i angażował się do niewielkich ról w teatrach warszawskich, na przykład w sezonie 1926/27 grał w Teatrze Ćwiklińskiej i Fertnera, w 1928/29 w Teatrze Placówka. Współpracował dalej z zespołem Reduty, na przykład w marcu 1927 grał w Żywej masce, a w sezonie 1928/29 wyruszył w objazd z Carem Pawłem I (rola Baszyłowa). W 1929–30 odbył obowiązkową służbę wojskową.
W sezonie 1930/31 występował w Objazdowym Teatrze Wołyńskim z siedzibą w Łucku, jako Kacperek (Majster i czeladnik), Wiktor (Pan Jowialski), w 1931/32 w Łodzi, m.in. w kabarecie „Coctail” w 1932/33 w Teatrze im. Żeromskiego w Warszawie w roli Pitagorasa (Panowie w nowych kapeluszach). W sezonie 1933/34 grał w Teatrze Miejskim w Toruniu, m.in. Lecha (Lilla Weneda), tytułową rolę w Panu Wołodyjowskim. Od września 1934 występował w Teatrze Ateneum w Warszawie, m.in. jako Kierski (Ułani księcia Józefa), Raymond (Pani X), od grudnia tego roku do końca 1934/35 w warszawskim Teatrze Comoedia, na przykład jako Ksawery (Kordian i cham). W sezonie 1935/36 grał w Teatrze „Lutnia” W Wilnie, m.in. Schuberta (Domek trzech dziewcząt), Ferdynanda (Nitouche), Księcia de Chaisele (Madame Dubarry), w sierpniu 1936 z zespołem „Lutni” występował w Krakowie. W 1936–39 był aktorem Teatru Powszechnego w Warszawie, w inauguracyjnym przedstawieniu Nowego Don Kichota grał Burmistrza, w Gałganduchu, czyli Trójce hultajskiej Igiełkę, w 1939 w Teatrze Narodowym Henryka Walezego (Samuel Zborowski Ferdynanda Goetla). W 1937–39 studiował na Wydziale Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, w lutym 1939 wystąpił w przedstawieniu warsztatowym Piosnka wujaszka.
Lata II wojny światowej i okupacji niemieckiej przeżył w Warszawie; pracował jako szklarz, szatniarz, dozorca, kasjer. Brał udział w tajnym życiu teatralnym, na przykład w kwietniu 1941, w mieszkaniu Tadeusza Byrskiego, w czytanym spektaklu Miguela Mañary, przygotowanym przez Byrskiego w ramach Teatru Wyobraźni, a w 1943 w Masławie; pracował w komórce teatralnej Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK „Sztuka” i występował w przedstawieniach Tajnego Teatru Wojskowego.
W sezonach 1945/46–1947/48 był reżyserem i aktorem warszawskich Miejskich Teatrów Dramatycznych (w 1946/47 kierował jedną ze scen, Teatrem Comoedia). Reżyserował: Królową przedmieścia (z Janem Bieliczem), Przyjaciel przyjdzie wieczorem, program składany pod tytułem Miniatury (z Janem Ciecierskim), grał Fujarkiewicza (Dom otwarty), Pana Młodego (Wesele), Dyrektora Teatru Snów (Dwa teatry), Lelewela (Romans z ojczyzną).
W sezonie 1948/49 pracował w Teatrach Śląsko-Dąbrowskich – na scenie w Sosnowcu reżyserował Gwiazdę profesora Stevensona, w Opolu grał Łukasza (Nawrócony) i Starostę (Pan Drops i jego trupa). W sezonie 1949/50 był reżyserem i aktorem Teatrów Dramatycznych w Poznaniu, grał na przykład Williama (Szczygli zaułek), reżyserował Zielonego Gila (Teatr Komedii Muzycznej) i Doktora Dolittle i jego zwierzęta (Teatr Młodego Widza). Od sezonu 1950/51 i do końca 1951 należał do zespołu Teatru Nowej Warszawy; od 1952 i w 1952/53 grał w Teatrze Ziemi Pomorskiej, na przykład Kaleba (Świerszcz za kominem), Dyndalskicgo (Zemsta), reżyserował Ożenek. Równocześnie w sezonie 1952/53, a potem do końca 1955/56 był aktorem w Teatrze Dramatycznym Domu Wojska Polskiego w Warszawie, gdzie zagrał na przykład Komisarza (Zagłada eskadry), w 1955/56 i 1956/57 w warszawskim Teatrze Polskim, m.in. Brożka (Odwiedziny); reżyserował w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu Cyrulika sewilskiego (1956). W sezonie 1957/58 grał w Teatrze im. Osterwy w Lublinie, na przykład Bridaine'a (Nie igra się z miłością).
Od sezonu 1958/59 do przejścia na emeryturę 1 stycznia 1976 należał do zespołu Teatru Rozmaitości we Wrocławiu (od 1967 pod nazwą Teatr Współczesny). Na scenie wrocławskiej zagrał takie role jak: Achilles (Romulus Wielki), Filemon (Powrót Alcesty) – 1959; Don Diego (Dziewczyna z dzbanem), Pickering (Pigmalion) – 1960; Prokurator (Śmierć gubernatora, 1961), Baptysta (Poskromienie złośnicy, 1964); Józef (Derby w pałacu), Generał zakonu (Namiestnik) – 1966; Agent Lejba (Róża), Toto (Człowiek zwierzę i cnota), Doktor (Każdy kocha Opalę) – 1968; Książę (Pan Wokulski, 1973), Kiciński (Król i aktor, 1974), Bazylewski (Worceli, 1975). Na scenie tej 19 września 1971 obchodził jubileusz 45-lecia pracy w roli Króla Piotra (Leonce i Lena). W sezonie 1976/77 występował w Teatrze Współczesnym w Warszawie w roli Księdza (Kordian), w 1983/84 w Teatrze Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze grał Ojca (Dwa teatry).
W ciągu swej długiej kariery grał najczęściej role drugoplanowe. ale miał w swym dorobku także role z pierwszego planu. Reprezentował aktorstwo tradycyjne, oparte na terminowaniu u mistrzów sceny i doskonałe wyuczonym rzemiośle. Z łatwością przechodził od dramatu, do komedii, farsy, a nawet groteski. W jednym sezonie potrafił grać Fujarkiewicza i Lelewela, w drugim Pana Młodego i Dyrektora Teatru Snów. Dość szybko zaczął grać ludzi starych, i były to role zarówno komediowe, jak na przykład groteskowy Filemon w Powrocie Alcesty, niezwykle zabawny Król Piotr w Leonce i Lena, Książę w Panu Wokulskim, jak i tragiczne, na przykład Ojciec w Dwóch teatrach, którą to rolą po prawie 60. latach pracy żegnał się ze sceną.
Występował w Polskim Radiu, czasem w spektaklach Teatru TV, na przykład jako Ojciec (Samotnik, 1980). Od 1960 zagrał około 60. ról filmowych i telewizyjnych, m.in. jedną z głównych, zawiadowcę stacji, w Ludziach z pociągu (1961) i w Bielszym niż śnieg (1975) oraz niewielkie w Zerwanym moście, Faraonie, Salcie, Znakach na drodze, Kronice wypadków miłosnych.
Od 1995 mieszkał w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.
Bibliografia
Almanach 1995/96; Boy: Pisma t. 26, 28, 29; Byrski: Teatr-radio s. 49, passim; Hist. filmu t. 4, 5 (il.), 6; Koczanowicz s. 207, 218; Krasiński: Teatr Jaracza; Krasiński: Warsz. sceny: Kwaskowsk s. 147, 198; Linert: T. Śląski; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich (il.); Mykita-Glensk; O zespole Reduty; Osiński: Pamięć Reduty; Śmigielski: T. Wołyński (il.); T. Dramatyczny w Warszawie; Wierzyński: Wrażenia; Wilski: Szkolnictwo; Gaz. Wyb. 1996 nr 159 (il.); Kur. Warsz. 1933 nr 44. 1937 nr 256, 1939 nr 57; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 32, 137, 1965 z. 2 s. 180, 1971 z. 3–4 s. 398, 1997 z. 1–4 s. 78; Scena i Widownia Warsz. 1948 nr 5 (il.); Słowo Pol. 1971 nr 23 (sylwetka B.; il.); Wieczór Wrocławia 1971 nr 218 (il.); Afisze i programy, IS PAN; Akt zgonu nr 88/1996, USC Konstancin Jeziorna; Akta, Arch. Uniw Warsz., ZASP (fot.); Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl
Ikonografia
Fot. – IS PAN, ITWarszawa. MTWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Biogram w Almanachu Sceny Polskiej
Jerzy Olgierd Block (20 III 1904 Grabica, k. Piotrkowa Trybunalskiego - 29 VI 1996 Skolimów), aktor, reżyser. Studiował przez 3 lata polonistykę na Uniw. im. Batorego w Wilnie i równocześnie uczył się w Instytucie Reduty. W 1926 zdał aktorski egzamin ZASP-u i wyjechał do Warszawy, gdzie na pryw. lekcjach uczył się śpiewu solowego. W 1. 1927-29 występował w T. Reduta w Wilnie, m. in. w przedstawieniach: "Żywa maska" Pirandella, "Tamten" Zapolskiej, "Car Paweł I" Mereżkowskiego (Baszyłow), "Murzyn warszawski" Słonimskiego. W 1. 1929-30 odbywał służbę wojskową. Na sez. 1930/31 zaangażował się do objazdowego T. Wołyńskiego z siedzibą w Łucku. Grał tam m. in. Kacperka ("Majster i czeladnik" Korzeniowskiego), Wiktora ("Pan Jowialski" Fredry). W sez. 1932/33, wg własnej relacji, występował w kabarecie "Cocteil", w 1933 w warsz. T. im. Żeromskiego, m. in. w roli Pitagorasa ("Panowie w nowych kapeluszach" Kiersnowskiego). W sez. 1933/34 grał w T. Miejskim w Toruniu, takie role, jak: Lech ("Lilla Weneda" Słowackiego), Lefty ("Artyści" Hopkinsa), Ulrich ("Coś tu nie w porządku" Arnolda), Malinowski ("Dom otwarty" Bałuckiego), Andrzej Kros ("Ten i tamten" Kiedrzyńskiego), Noel ("Pani X" Bissona). W grudniu 1934 przeniósł się do Warszawy i do końca sez. występował w T. Comoedia. W sez. 1935/36 grał w wil. T. Lutnia m. in. Szuberta ("Domek trzech dziewcząt" Schuberta), Ferdynanda ("Nitouche" Hervego), Księcia de Chaisele ("Madame Dubarry" Millockera). W 1. 1936-39 był aktorem T. Powszechnego TKKT w Warszawie, a równocześnie w 1. 1937-39 studiował na wydz. reżyserskim PIST (warsztatem teatr. była "Piosnka wujaszka" Fredry, 26 II 39). Po II wojnie świat., w 1. 1945-48 był aktorem i reżyserem Miejskich T. Dramatycznych w Warszawie. Reżyserował (z J. Bieliczem) "Królową przedmieścia" Krumłowskiego i samodzielnie "Przyjaciel przyjdzie wieczorem" Companeeza i Noego, "Fraszki i Maski taneczne" Rodocia (z J. Ciecierskim), grał Kantka w wodewilu Krumłowskiego, Fujarkiewicza ("Dom otwarty" Bałuckiego), Pana Młodego ("Wesele" Wyspiańskiego). W sez, 1946/47 pełnił funkcję kier. jednej ze scen MTD, T. Comoedia. W sez. 1948/49 w T. Śląsko-Dąbrowskich w Katowicach reżyserował "Gwiazdę profesora Stevensona" Stevarda (na scenie filii w Sosnowcu) i występował w roli Łukasza ("Nawrócony" wg Prusa w filii w Opolu). W sez. 1949/50 był w zespole T. Polskiego w Poznaniu (na scenie Komedii Muzycznej reżyserował "Zielonego Gila" de Moliny), w sez. 1950/51 w T. Nowej Warszawy w Warszawie (Czernienko w "Poemacie pedagogicznym" wg Makarenki), w sez.1951/52 T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu. Następnie wrócił do Warszawy i w 1. 1952-53 pracował w radiu, w 1. 1953-55 był aktorem T. Domu Wojska Polskiego, gdzie zagrał m. in. Komisarza ("Zagłada eskadry" Korniejczuka), w 1. 1955-57 T. Polskiego (Brożek w "Odwiedzinach" Godziemby-Wysockiego). W 1956 reżyserował gościnnie "Cyrulika sewilskiego" Beaumarchais'go w T. Ziemi Opolskiej. Na sez. 1957/58 został zaangażowany do T. im. Osterwy w Lublinie. Od sez. 1958/59 do emerytury, na którą przeszedł 1 I 76, występował w T. Rozmaitości we Wrocławiu (od 1967 pn. T. Współczesny), w takich rolach, jak np.:Don Diego ("Dziewczyna z dzbanem" de Vegi), Józef ("Derby w pałacu" Abramowa), Agent Lejba ("Róża" Żeromskiego), Yot ("Człowiek, zwierzę i cnota" Pirandella), Bazylewski ("Worcell" wg scenariusza Marczewskiego), Kiciński ("Król i aktor" Brandstaettera), Książę ("Pan Wokulski" wg Prusa). Sporadycznie reżyserował, np. "Gdyby nie Wenus" Breck. Na scenie wrocł. w 1971 obchodził jub. 45-lecia pracy artyst. w roli Króla Piotra ("Leonce i Lena" Buchnera). Będąc na emeryturze, grał czasem gościnnie, np. w sez. 1976/77 w T. Współczesnym w Warszawie rolę Księdza zakonnego ("Kordian" Słowackiego), sez. 1983/84 w Lubuskim T. im. Kruczkowskiego Ojca ("Dwa teatry" Szaniawskiego). Występował w filmach, np.: "Ludzie z pociągu" (Kaliński), "Faraon" (Fellach), "Salto" (Stary), "Zerwany most" (Ojciec), "Czerwone i złote" (Szłapa), "Pierścień księżnej Anny" (Jeniec Krzyżak), "Znaki na drodze" (Kurek). Ostatnie lata życia spędził w Schronisku Aktorów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.
Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1995/96 tom XXXVII, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2001
