Zdzisław Maklakiewicz
MAKLAKIEWICZ Zdzisław (9 VII 1927 Warszawa - 9 X 1977 Warszawa), aktor. Był synem Ładysława M., ekonomisty, i Czesławy z domu Normark, bratankiem kompozytorów Jana M., Franciszka M., i Tadeusza M., oraz śpiewaczki Marii Szalińskiej, mężem aktorek Renaty M. i Wiesławy Kosmalskiej. W lipcu 1944 ukończył gimn. na tajnych kompletach. Był żołnierzem AK. Po powstaniu warsz. został wywieziony do Niemiec, skąd wrócił we wrześniu 1945. W 1947 rozpoczął naukę w Szkole Dram. w Krakowie, kontynuował ją w PWSA w Warszawie. Studia aktorskie skończył w 1950, dyplom aktora uzyskał w warsz. PWST w 1951, tam też w 1950-51 studiował reżyserię. W sez. 1950/51 należał do zespołu T. Syrena w Warszawie, gdzie zadebiutował 24 II 1951 w epizodycznej roli Montera w programie "Planie Dobrodzieju". W sez. 1951/52 nadal występował w Syrenie i równocześnie był aktorem warsz. T. Polskiego, w 1952-56 występował w T. Ludowym, a w sez. 1956/57 ponownie w T. Polskim. Od poł. sez. 1957/58 został zaangażowany do tyt. roli ("Liliom") do T. Ludowego w Nowej Hucie. W 1958-62 był aktorem T. Wybrzeże w Gdańsku pod kier. Z. Hubnera; współpracował też z kabaretem Bim-Bom. W sez. 1962/63 i 1963/64 grał w T. Dramatycznych we Wrocławiu, nast. w T. Powszechnym (sez. 1964/65) i Polskim (1965-67) w Warszawie. W sez. 1967/68 i 1968/69 należał do zespołu Starego T. w Krakowie, w 1969-72 T. Narodowego, od sez. 1974/75 do czerwca 1976 T. Rozmaitości w Warszawie. Od poł. l. sześćdziesiątych grał przede wszystkim w filmach, w teatrze występował rzadko i niechętnie wiązał się z nim na stałe. Był aktorem charakterystycznym w b. szerokim rozumieniu tego słowa. Najciekawszym okresem jego twórczości teatr. była praca w T. Wybrzeże, gdzie ukształtował się, wykorzystywany później w filmie, styl jego aktorstwa. Z entuzjazmem przyjęto już pierwszą jego gdańską rolę Ministra ("Jonasz i błazen"). Grał ją "bez obleśnego psychologizowania, matematycznie i muzycznie, współcześnie i poetycko" (J. Zagórski); "Aktorowi temu biłabym przede wszystkim brawo za wygląd w tej roli, znakomite połączenie degeneracji z bufonadą, czegoś odrażająco nikczemnego z czymś gładkim i ulizanym" (R. Ostrowska). Grał przede wszystkim postacie komediowe i groteskowe, grał precyzyjnie, czysto, bez szarży, zawsze zachowując granice prawdopodobieństwa i unikając deformacji (tyt. postać komedii "Król", Jan w "Nosorożcu"). W rolach jednoznacznie określonych przez tekst dramatu szukał elementów przeciwwagi, osłabienia jednoznaczności: pozbawił patosu Pawła ("Pierwszy dzień wolności"), był szorstki i ostry w roli Poety w "Weselu" (wyróżnionej na festiwalu w Toruniu 1961), ciepły i miękki jako Okulista ("Karol") i Gruby ("Na pełnym morzu"); grając Biskupa ("Historia o miłosiernej") był "dostojnikiem podszytym chuliganem". Inne ważne role na Wybrzeżu: Gangster Matka ("Kapelusz pełen deszczu"), Bluntschli ("Żołnierz i bohater"); we Wrocławiu: Drogi pan Kolega ("Czarowna noc"), ludzki i sympatyczny Jourdain ("Mieszczanin szlachcicem"); w Warszawie w T. Powszechnym - Zygmunt ("Kolumbowie rocznik 20"), w T. Polskim: Taltybios ("Trojanki"), Byrczak ("Derby w pałacu"); w Starym T.: Żorż i Niewierzący ("Moja córeczka" T. Różewicza), Solony ("Trzy siostry"). W warsz. T. Rozmaitości zagrał ostatnią rolę teatr. - Wodza Czarnych Wojsk ("Sen" F. Kruszewskiej, prem. 10 IV 1976). W T. Muzycznym w Gdyni reżyserował "Paziów królowej Marysieńki" (1960), we Wrocławiu "Zabawę", nagrodzoną przez krytyków na Festiwalu Pol. Sztuk Współczesnych w 1963. Opracował muzykę m.in. do: "Poskromienia złośnicy", "Króla", "Jeziora Bodeńskiego", "Arlekina Mahometa". Grał w ponad czterdziestu pol. filmach, gł. bardzo wyraziste postacie drugiego planu. Zadebiutował w filmie "Wspólny pokój" (1960) rolą studenta Bednarczyka. Współtworzył sytuacje i dialogi postaci, które grał w filmach. W jednym z wywiadów mówił: "aktor jest zwierciadłem ludzi ze społeczeństwa, w którym żyje; nawet czymś więcej: bywa prokuratorem tego kraju". Tak właśnie w jednym z nekrologów opisywano jedną z ostatnich jego ról film., kierownika sklepu mięsnego w filmie "Milioner". Wspólnie z J. Himilsbachem stworzyli parę współcz. bohaterów film., cwaniaków, filozofów z przedmieścia. Wspólnie byli autorami licznych anegdot wykorzystywanych we własnych scenariuszach lub w filmach innych autorów, także w sztuce A. i J. Kondratiuków "Remont". Grali razem m.in. w "Rejsie", "Wniebowziętych", "Jak się to robi". Pisano o tej parze jako o "fenomenie wykraczającym swym charakterem daleko poza kategorie ściśle odtwórcze". "Udało im się bowiem doprowadzić do pełnego zatarcia granicy między fikcją anegdoty a skondensowaną magmą autentyku" (E. Berberyusz). Równocześnie postacie grane przez M.. często z marginesu społecznego - nawet odrażające - zawierały w sobie jakąś aurę tajemniczości i poetyckości. Obdarzony niezwykłym poczuciem humoru i talentem konwersacyjnym, nazywany przez najbliższe otoczenie Pupal lub Maklak, był barwną postacią środowiska artystycznego. Bujne życie towarzyskie również stawało się terenem jego twórczości, prowadząc coraz bardziej do zaniedbania aktorstwa. "Swój niechlujny tryb życia z wolna przekształcał w styl, gdyż chciał kontrolować własny pesymizm, a gorycz uczynić odwrotną stroną zaawansowanej równowagi. Musiał się jednak bać samotności i dlatego może zaszywał się w zaspach alkoholu" (K. Mętrak). "Bawił każde towarzystwo. Często aż do łez. Sypał dowcipami i anegdotami. Niektóre z nich rozwijał w parominutowy, dobrze skomponowany skecz pantomimiczny. Umarł tragicznie, mając lat pięćdziesiąt, i, przepraszam, głupio" (wspomnienie w "Dzienniku Bałtyckim" z 1982). Bibl.: Almanach 1977/78; Eberhardt: Aktorzy; Fik: 35 sezonów; Hist. filmu t. 4, 5; A. Jackiewicz: Gwiazdozbiór, Warszawa 1983; Kelera: Wrocław; Rendezvous z Syreną; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu (tu cyt. opinii R. Ostrowskiej; il.); Dz. Bałt., dodatek Rejsy 1982 nr 213; Ekran 1973 nr 47 (E. Berberyusz), 1977 nr 45; Film 1977 nr 44; Kultura 1977 nr 44 (K. Mętrak); Kur. Pol. 1959 nr 210 (J. Zagórski); Magazyn Filmowy 1970 nr 28 (L. Kydryński); Sł. Pol. 1972 nr 31; Teatr 1977 nr 25; Tyg. Powsz. 1978 nr 3; Życie Lit. 1977 nr 43; Życie Warsz. 1972 nr 56; Akta (tu fot.), kartoteki, wycinki prasowe, ZASP; Akta, PWST Warszawa; Programy i wycinki prasowe, IS PAN. Ikon.: J. Żebrowski: M. jako Antyfolus z Syrakuz (Komedia omyłek), rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 99; Fot - IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.; 1960 - Wspólny pokój (f.); 1961 - Samson (f.); 1962 - Złoto (f.); 1963 - Jak być kochaną (f.), Pamiętnik pani Hanki (f.); 1964 - Dwa żebra Adama (f.), Giuseppe w Warszawie (f.), Prawo i pięść (f.), Rachunek sumienia (f.), Rozwodów nie będzie (f.), Skąpani w ogniu (f.); 1965 - Barwy walki (f.), Chciałbym się ogolić (tv), Rękopis znaleziony w Saragpssie (f.), Salto (f.), Śmierć w środkowym pokoju (tv), Święta wojna (f.), Trzy kroki po ziemi n. III (f.); 1966 - Bariera (f.), Bumerang (f.), Katastrofa (f.), Ktokolwiek wie... (f.), Marysia i Napoleon (f.), Przedświąteczny wieczór (f.); 1966-68 - Klub profesora Tutki (s. tv), Stawka większa niż życie (s. tv); 1967 - Bokser (f.), Charlie (d.), Die gefrorenen Blitze - Zamrożone błyskawice (f. prod. NRD), Katarynka (tv), Komedia z pomyłek (tv), Kwestia sumienia (tv), Marsjanie (tv), Ojciec (tv), Zabijaka (tv); 1968 - Cyrograf dojrzałości (tv), Komedie pomyłek (f.), Lalka (f.), Ostatni po Bogu (f.); 1969 - Czerwone i złote (f.), Przygoda z piosenką (f.), Stawka większa niż życie (f.), Wszystko na sprzedaż (f.), Zbyszek (f.); 1970 - Co jest w człowieku w środku? (tv), Dziura w ziemi (f.), Hydrozagadka (tv), Jak rozpętałem II wojnę światową cz. II (f.), Jarzębina czerwona (f.), Kolumbowie (s. tv), Prawdzie w oczy (f.), Rejs (f.), Urząd (tv); 1971 Aktorka (tv), Dancing w kwaterze Hitlera (f.), Dzięcioł (f.), Gwiazda wytrwałości (tv), Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni... (f.), Kocie ślady (tv), Motodrama (f.), Nos (tv), Obcy w lesie (tv), Przystań (f.), Trąd (f.), Wakacje z duchami (s. tv), Złote koło (tv); 1972 - Chłopi (s. tv), Jak daleko stąd, jak blisko (f.), Seksolatki (f.), Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych (tv), Słońce wschodzi raz na dzień (f.), Trzeba zabić tę miłość (f.); 1973 - Brzydkie kaczątko (tv), Chłopi (f.), Jezioro osobliwości (f.), Na krawędzi (f.), Niebieskie jak Morze Czarne (f.), Opętanie (f.), Rewizja osobista (f.), Stawiam na Tolka Banana (s. tv), Wniebowzięci (tv); 1974 - Jabłka (tv), Jak to się robi (f.), Jej portret (tv), Najważniejszy dzień życia (s. tv), Nie ma mocnych (f.), Pies (tv); 1975 - Grzech Antoniego Grudy (f.), Karino (s. tv), Polska gola! (d.), Trzecia granica (s. tv), Zaklęte rewiry (f.); 1975-77 - Czterdziestolatek (s. tv); 1976 - Brunet wieczorową porą (f.), Daleko od szosy (s. tv), Hazardziści (f.), Kradzież (tv), Obrazki z życia n. VI (f.), Zaklęty dwór (s. tv), Złota Kaczka (tv), Zofia (f.); 1977 - Karino (f.), Królowa pszczół (f.), Lalka (s. tv), Milioner (f.), Polskie drogi (s. tv), Za rok, za dzień, za chwilę (f.); 1978 - Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (f.), Rekolekcje (f.), Wesołych świąt (tv); 1980 - Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy (tv); Fragm. kronik i materiałów film. z 1965-71, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TVWarszawa. Nagrania: Role - Pol. Nagrania, Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
