Osoby

JASIUKIEWICZ Stanisław (14 V 1921 Postawy na Wileńszczyźnie - 27 VI 1973 Warszawa), aktor. Był synem Jana J. i Michaliny z Sienkiewiczów, mężem Zofii Komorowskiej, aktorki (ślub 1951 we Wrocławiu). W 1928-39 uczęszczał do szkoły w Postawach. Po wybuchu II wojny świat. zgłosił się na ochotnika do armii pol. i brał udział w kampanii wrześniowej. Po powrocie do domu wstąpił do dzie­wiątej klasy ros. szkoły średniej, którą ukończył w 1941. Po zajęciu Wileńszczyzny przez wojska niem. w 1941 pracował kolejno jako: malarz szyl­dów, robotnik, urzędnik w magistracie. W okresie tym działał również w konspiracji. Od stycznia 1944 walczył w IV Brygadzie Partyzanckiej AK. Po wkroczeniu Armii Czerwonej został zmobilizo­wany i wcielony do zapasowego pułku piechoty na terenie ZSRR (Kaługa). W styczniu 1946 powrócił do kraju i zamieszkał w Toruniu. Podjął tam studia na Wydz. Sztuk Pięknych Uniw. Mikołaja Kopernika. Występował równocześnie przez jeden sez. w T. Domu Żołnierza, gdzie debiutował (5 X 1946) jako Jan ("Śluby panieńskie") i na scenie tej zagrał kilka ról. W 1947-49 studiował na Wydz. Aktor­skim PWST w Łodzi. W dyplomowym przedsta­wieniu absolwentów wystąpił jako Oleg Koszewoj ("Młoda Gwardia"). Jesienią 1949 został zaangażo­wany do T. Dramatycznych we Wrocławiu. Debiu­tem zaw. J. była rola Griniowa ("Moskiewski cha­rakter", 26 XI 1949). Obsadzany pocz. przede wszy­stkim w rolach amantów, jak np. Ryszard ("Henryk VI na łowach"), Kleant ("Skąpiec"), Nielkin ("Małżeń­stwo Kreczyńskiego"), wykazał nowe możliwości w życzliwie przyjętych, tak odmiennych rolach, jak: Platon Kreczet ("Chirurg", 1953), Armando ("Bieg do Fragala", 1953), Juliusz Fuczik ("Wkrótce zakwitną kasztany", 1954). Jesienią 1955 zagrał z wielkim sukcesem Gustawa-Konrada w "Dziadach" w T. Pol­skim w Warszawie i od tej chwili związał się z tą sceną do końca życia. W okresie warsz. przeważały role z repertuaru ro­mantycznego; najważniejsze z nich to: Henryk Dar-nley ("Maria Stuart" J. Słowackiego, 1958), Zbigniew ("Mazepa", 1958), Ksiądz Negri ("Beatrix Cenci", 1959), Margrabia Posa ("Don Karlos", 1960), Semenko ("Sen srebrny Salomei", 1963), powtórzenie roli Gustawa-Konrada (1963), Von Kalb ("Intryga i miłość", 1969). Chętnie podejmował się również interpretacji po­staci charakterystycznych, komediowych a nawet groteskowych: Wielki Książę Konstanty ("Noc listo­padowa", 1960), Poeta ("Wesele", 1961), Dymitr ("Bra­cia Karamazow", 1963), Melchior Abłoputo ("Oni", 1966), Król ("Król Czwarty", 1966), Zawilec ("Sułkowski", 1968), Nozdriew ("Martwe dusze", 1969), Szambelan Kawalerski ("Ciotunia", 1970). Ostatnią rolą, którą zagrał w T. Polskim był Szmaga w "Niewin­nych winowajcach" (16 X 1971). W 1972-73 ucze­stniczył tylko w próbach. Choroba nie pozwoliła mu wystąpić już na scenie w sztukach: "Klik-klak" i "Uczeń diabła". W Warszawie zagrał łącznie czter­dzieści sześć ról (nie licząc występów estradowych i wieczorów poetyckich). Z Wrocławiem łączyła się "sceniczna młodość" J., z Warszawą "sceniczna doj­rzałość". W filmie debiutował w roli żołnierza ra­dzieckiego ("Miasto nieujarzmione", 1950). Z wielu jego ról film. wyróżniono: Gąbińskiego ("Celuloza"), Konrada Guderskiego ("Wolne miasto"), Stefana Ziar­no ("Ostatni strzał"), Ulricha von Jungingena ("Krzy­żacy"), majora "Dziadka" ("Dzień oczyszczenia"), Wła­dysława Tarkowskiego ("W pustyni i w puszczy"), przeora Kordeckiego ("Potop"). Dwa ostatnie filmy wyświetlono już po jego śmierci. Występował rów­nież w filmach telewizyjnych, m.in. jako Stanisław Kos-"Weset" w serialu "Czterej pancerni i pies", gen. Fister ("Stawka większa niż życie"), gen. Rudenko ("Epilog norymberski"). Był popularnym aktorem telewizyjnym. Po brawu­rowo odegranym w 1956 Delfinie Karolu w "Skow­ronku" J. Anouilha (rola scen. i telewizyjna równo­cześnie), interpretował postacie zarówno ze sztuk poetyckich, realistycznych, jak też z repertuaru sen­sacyjnego (liczne Kobry). Zagrał ponad sześćdziesiąt ról telewizyjnych, do ważniejszych należały: Holofernes (Judyta), Siergiej ("Irkucka historia"), rola tyt. w "Fauście", Izquierdo ("Montserrat"), Tietieriew ("Miesz­czanie"). Występował często także w t. radiowym. Aktor dużego formatu, wszechstronny, o dużej roz­piętości środków wyrazu, zajął wybitną pozycję artyst. wśród swoich rówieśników. J. Kott pisał o nim m.in.: "Jasiukiewicz jest dla mnie jednym z naj­bardziej interesujących aktorów swojego pokolenia. Łączy coraz doskonalsze rzemiosło z wrażliwością i żywą inteligencją". Sprzyjające warunki zewnę­trzne: dźwięczny głos, przystojna twarz, pełne wy­razu duże, głęboko osadzone oczy, szlachetna syl­wetka - w połączeniu z trafnym wyczuciem epoki i umiejętnością przekazania wewnętrznego żaru, na­pięcia, tragizmu - predestynowały go do ról ro­mantycznych, w których porywał siłą dram. i dy­namizmem (najgłośniejsze: Gustaw-Konrad, Posa). Środkami pełnymi ekspresji posługiwał się również i w niektórych rolach komicznych, np. znakomity, parodystyczny Abłoputo czy Szambelan Kawalerski. Potrafił jednak być także bardzo dyskretny, po­wściągliwy, stonowany, finezyjnie wydobywając za­równo akcenty humoru, ironii, poezji, jak i złożo­ność skomplikowanej psychiki (np. Delfin Karol, Król Czwarty, Dymitr, Poeta). Świetnie prowadził dialog, łatwo nawiązywał kontakt z partnerem, uwia­rygodniał przeżycia, zręcznie przerzucał się z jednej tonacji w drugą: od skupienia, ascezy, opanowania emocji do otwartej eksplozji utajonych pasji. Owa dwoistość stała się znamienną cechą jego dojrzałego aktorstwa. Był aktorem o dużej samowiedzy i sa­mokontroli. W pracy artyst. cenił intelekt. Tworzył sylwetki bogate, wielowymiarowe, czasem niedopo­wiedziane, niedookreślone i przez to właśnie pra­wdziwe i fascynujące. Łączył umiejętność opero­wania współczesnymi środkami wyrazu z tradycją estetyki pol. sceny. Miał wiele ważnych osiągnięć w zakresie ról charakterystycznych i komediowych. W pamięci widzów zapisał się jako wybitny kon­tynuator pol. aktorstwa romantycznego. Duże wa­lory moralne - koleżeńska, otwarta, społeczna po­stawa, poważny stosunek do zawodu, osobisty urok sprawiały, że był powszechnie ceniony i lubiany zarówno w środowisku artyst. jak i przez publicz­ność. Bibl.: Almanach 1972/73; Ciecierski: Mistrzowie (il.); Csato: Polski t. współczesny (il.); Czanerle: Panie i panowie; Fik: 35 sezonów (il.); Hist. filmu t. 3, 4; Ekran 1973 nr 27 (K. Eberhardt); Filmowy Serwis Prasowy 1982 nr 11 (Ludzie filmu); Kron. Warsz. 1975 nr 4 (A. Grodzicki); Prz. Kult. 1955 nr 10 (J. Kott); Teatr 1973 nr 21 (A. Bardini, Z.M. Bordowicz); A. Sosnowska: Dwadzieścia lat pracy artystycznej Stanisława Jasiukiewicza (1949-1969), mps ilustr. oraz dokumenty i wycinki prasowe, Archiwum rodzinne; Akta (tu fot.), kartoteki, ZASP; Programy, wycinki prasowe, IS PAN. Ikon.: S. Szmidt: J. w roli Gustawa-Konrada (Dziady), olej, 1988 - T. Polski Warszawa; A. Perzyk: J. jako Edgar (Król Lear), rys., pastel - własność B. Perzykowej Warszawa; J. Żebrowski: Dwa portrety: J. jako Enrique (Klucz od przepaści), karyk. rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 213 i J. jako Dunois (Święta Joanna), rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 299; W. Kwiatkowska: 24 szkice portretowe i rysunki przedstawiające J. w rolach z 1950-60, ot., pastel, tempera - własność rodziny Warszawa; A. Stop­ka: Portret, karyk., rys., repr. Życie Lit. 1961 nr 11; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.: 1950 - Miasto nieujarzmione (f.); 1953 - Żołnierz zwycięstwa (f.); 1954 - Celuloza (f.); Pod gwiazdą frygijską (f.); 1956 - Podhale w ogniu (f.); 1957 - Skarb kapitana Martensa (f.); 1958 - Wolne miasto (f.); 1959 - Ostami strzał (f.); 1960 - Krzyżacy (f.), Lunatycy (f.); 1961 - Matka Joanna od Aniołów (f.); 1966 - Czterej pancerni i pies (s.tv), Stawka większa niż życie, ode, Dębowy liść (s.tv); 1968 - Hrabina Cosel (f.); 1970 - Dzień oczysz­czenia (f.); Różaniec z granatów (tv); 1971 - Epilog no­rymberski (f.), Wiktoryna (tv); 1972 - Jak daleko stąd, jak blisko (f.); 1973 - W pustyni i w puszczy (f.); 1974 Potop (f.); Fragm. kronik i materiałów film. z 1960-71, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TVWarszawa. Nagrania: Role - Arch. Dok. Mech.; Recytacje, fragm. prozy - Pol. Nagrania; Role, recytacje, wypowiedzi oko­licznościowe - Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994