Osoby

Naturalista trochę i romantyk – pisał o Karolu Adwentowiczu Leon Schiller.
Stanisław Marczak-Oborski wskazywał na (...) wielkie kreacje w dramacie romantycznym i Szekspirze; niektórzy krytycy uznali go za najlepszego Hamleta na ziemiach polskich. Ale wśród różnych odmian repertuaru z przełomu XIX i XX wieku gra Adwentowicza nie kojarzyła się wyraźniej z metodą naturalistyczną (...). Jego aktorstwo, nienaśladujące i niekomentujące, ale przede wszystkim przeistaczające się w postać sceniczną, przyniosło mu słuszniejsze nazwanie pierwszego aktora Młodej Polski i „maga europejskiego modernizmu”.
Dla Mieczysława Rulikowskiego nie ulegało wątpliwości, że w historii sztuki aktorskiej u nas na przełomie XIX i XX wieku Adwentowicz trwale zapisał się tym, że (...) przez niego objawiły się w tej sztuce rzeczy nowe nie tylko w kreacjach z repertuaru modernizmu, ale również i w sztukach tradycjonalistycznych.

Pierwsze występy Adwentowicza to role w wędrownych trupach teatralnych, w warszawskich teatrach ogródkowych (władze carskie zabraniały polskim trupom teatralnym grania w lokalach zamkniętych), w których zresztą zaczynał także Solski i Fertner. Grywano w nich Zapolską, ale także Hauptmanna.

W 1897 roku zostaje Adwentowicz zaangażowany do Teatru Polskiego w Poznaniu, gdzie gra w repertuarze bardzo różnorodnym – od Słowackiego i Szekspira do Kasprowicza i Jana Augusta Kisielewskiego. Na scenie spotyka się z Wandą Siemaszkową i Stanisławą Wysocką. Z zespołem Józefa Popławskiego wyjeżdża do Rosji na występy gościnne, gra w Petersburgu i Odessie.

W roku 1900 angażuje Adwentowicza do Lwowa Tadeusz Pawlikowski, znany w środowisku teatralnym z sześcioletniej dyrekcji krakowskiej. Adwentowicz gra dużo, jest uwielbianym przez krakowską publiczność aktorem, a równocześnie bierze udział w pracach Uniwersytetu Ludowego, zakłada jedną z pierwszych w kraju scen robotniczych. Gdy Pawlikowski, atakowany przez prawicową prasę za popieranie wywrotowej literatury, wystawia w 1904 roku Mieszczan Gorkiego, Adwentowiczowi powierza rolę rewolucjonisty Nila.

Lata lwowskie dały aktorowi szansę na udział w bogatym repertuarze. I tak, wymieniając tylko niektóre role, są to: Szczęsny w Horsztyńskim Słowackiego, Poeta w Weselu, Wincecio w Miarce za miarkę Szekspira, Ferdynand w Intrydze i miłości Schillera, Ruy Blas w dramacie Hugo a także Faust w poemacie filozoficznym Goethego. Szczególnie zauważane są role Adwentowicza w sztukach Ibsena – nikt w Polsce nie ukazywał tak przekonywająco wewnętrznego życia i losu bohaterów Peer Gynta – pisano o Adwentowiczu.

Adwentowicz gra w pierwszych w Polsce przedstawieniach sztuk Strindberga. Boy o roli Rotmistrza w Ojcu (1908): (...) w ujęciu Adwentowicza stanowi jedną z najświetniejszych pozycji naszego teatru. Lorentowicz: Nie ma w Polsce artysty, który by był zdolny tak głęboko wniknąć w charakter postaci Rotmistrza (...) nie podkreśla antyfeministycznych argumentów Strindberga, ale wszystkie usiłowania kieruje ku wydobyciu ludzkiej męki bohatera. W repertuarze miał oczywiście Adwentowicz także sztuki sobie współczesnych autorów polskich: Przybyszewskiego, Kisielewskiego, Rydla, Żuławskiego, Staffa.

W czasie pracy we Lwowie występuje gościnnie w Warszawie, Krakowie i kilkunastu małych miastach w Małopolsce. Rok 1910 przynosi występy w wiedeńskim Burgtheater.

W 1912 roku angażuje Adwentowicza do Teatru im. Słowackiego w Krakowie Ludwik Solski, ówczesny dyrektor teatru. Tu gra między innymi w Sędziach Wyspiańskiego, Upiorach i innych sztukach Ibsena, wyjeżdża na występy gościnne do Paryża.

W czasie pierwszej wojny światowej służył jako ochotnik w Legionach w pułku ułanów Beliny. W 1920 roku prowadził Teatr Plebiscytowy na Pomorzu. W dwudziestoleciu międzywojennym należał do najbardziej niezależnych, nonkonformistycznych aktorów. Z oficjalnymi teatrami wiązał się na krótko – całymi miesiącami objeżdżał miasta i miasteczka z przygodną trupą. Sam nazywał siebie polskim aktorem wędrownym.

W 1926 roku angażuje się do Teatru Narodowego w Warszawie, ale występuje w Teatrze im. Bogusławskiego prowadzonym przez Schillera, Horzycę i Zelwerowicza. Tak określa jego program Zbigniew Raszewski: sojusz z innymi dziedzinami twórczości, różnorodność ekspresji, wreszcie misyjność teatru artystycznego. Tutaj zagrał Hrabiego w Nie-Boskiej komedii i Czarowica w Róży Żeromskiego.

Po kilku latach życia wędrownego (gościnnie gra między innymi Lucyfera w Samuelu Zborowskim Słowackiego w Teatrze Polskim) obejmuje Adwentowicz na krótko – w latach 1929–1930 – dyrekcję Teatru Miejskiego w Łodzi, otwierając ją premierą głośnej sztuki Fryderyka Wolfa w reżyserii Leona Schillera. Późniejsze premiery – Szwejk Jaroslava Haška, Przestępcy Brücknera – podobnie jak pierwsza atakowane były przez prasę i środowiska prawicowe, czasem bojkotowane.

Adwentowicz wraca do Warszawy, w Ateneum reżyseruje sztukę radzieckiego pisarza Fajko – Człowiek z teką. W 1932 roku zakłada własny prywatny teatr. Teatr Kameralny został otwarty w podziemiach Galerii Luksemburga na Senatorskiej. Był to naturalny odruch przeciwko zmechanizowaniu życia aktora, zaszeregowaniu go jako pozycji na tablicy rozdzielczej (Adwentowicz, Wspominki). Postanowił stworzyć teatr niezależny od koniunktur handlowych i ewentualnych subwencji, teatr kultywujący repertuar postępowy, bojowy (j.w.).

W repertuarze o czytelnych tendencjach politycznych znalazły się sztuki autorów polskich i obcych – Dyktator On Zawieyskiego, Sygnały Szelburg-Zarembiny, Lekarz bezdomny Słonimskiego, adaptacja powieści Münzera Żyda na stos, Trzy pary jedwabnych pończoch Romanowa. O obliczu repertuarowym Teatru Kameralnego decydowali aktorzy, z którymi związane są początki kariery Adwentowicza. Stąd znaczące miejsce sztuk Ibsena, a także Strindberga, Wedekinda, Bahra, Żeromskiego, Rittnera i Zapolskiej.

Teatr obserwowany przez krytykę, często przychylną (Irzykowski, Słonimski, Wierzyński) nie dorównywał jednak czołowym scenom stolicy. Poziom zespołu aktorskiego, jeśli nie był wzmacniany gościnnymi występami renomowanych wykonawców takich jak Kunina, Brydziński czy Damięcki, był przyczyną określania Kameralnego jako teatru jednego aktora – Adwentowicza. Wciąż jeszcze fascynował on publiczność i zadziwiał krytykę rolami, do których wracał i nowymi w jego aktorskiej biografii, takich jak Doktór W małym domku, Wojewoda w Mazepie.

Wojnę spędził Adwentowicz w Warszawie. Był więziony na Pawiaku. Uwolniony włączył się w konspiracyjne życie teatralne, był członkiem podziemnej Rady Teatralnej. Powstanie przeżył w Warszawie.

W 1945 roku objął razem z Wilamem Horzycą dyrekcję teatru w Katowicach, w inauguracyjnej Zemście zagrał Cześnika. W Krakowie, gdzie przez jeden sezon prowadzi Teatr Powszechny, w prapremierze Dwu teatrów Szaniawskiego gra Dyrektora. Przyjmuje zaproszenie Leona Schillera do roli Prospera w Burzy Szekspira (Teatr Wojska Polskiego w Łodzi, 1947). W latach 1948–1950 kieruje Teatrem Powszechnym w Łodzi, w którym na pięćdziesięciolecie swojej pracy artystycznej występuje w roli prof. Sonnenbrucha w Niemcach Kruczkowskiego.

Wraca do Warszawy i od 1950 roku wchodzi do zespołu Teatru Polskiego. Zagrał tu, jako osiemdziesięcioletni już aktor, dwie znaczące role w głośnych spektaklach Edmunda Wiercińskiego – w Horsztyńskim rolę tytułową i Filipa Strozzi w Lorenzacciu Musseta.

Ostatnią rolą Adwentowicza była zagrana gościnnie w Teatrze Ludowym rola Pastora Mandersa w Upiorach Ibsena (1957).

W środowisku teatralnym mówiło się o nim Adwent albo Pan Karol. Karol Adwentowicz zmarł 19 lipca 1958 roku.

Zofia Szczygielska

Źródło: Stanisław Marczak-Oborski, Teatr w Polsce 1918–1939, PIW 1984; Marta Fik, Trzydzieści pięć sezonów, WAiF, 1981; Wojciech Natanson, Karol Adwentowicz, PIW 1955.

Słownik o Adwentowiczu

ADWENTOWICZ Karol Edwin (19 października 1871 Wielogóra pod Radomiem – 19 lipca 1958 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Był synem Antoniego Adwentowicza, zarządcy majątku ziemskiego, i Katarzyny z Lorensów, mężem Anieli Adwentowicz, potem Janiny Nosarzewskiej, potem aktorki Ireny Grywińskiej. W Radomiu uczył się w gimnazjum, z którego został wydalony za posiadanie książek Mickiewicza i Słowackiego. Przez dwa lata kontynuował naukę w prywatnej szkole w Radomiu. Następnie pracował w fabryce motorów w Warszawie, jako praktykant na wsi, kolejarz w Radomiu.

Debiutował 4 lutego 1894 w roli Edwina (Odludki i poeta) w zespole amatorskim w Radomiu. Na sezon 1894/95 zaangażował się do zespołu Ludwika Czystogórskiego; tu pod pseudonimem Edwin grał i śpiewał, m.in. partię Stolnika (Halka). Potem występował: od jesieni 1895 do maja 1896 w Częstochowie w zespole Czesława Janowskiego uczestnicząc w jego wyprawach do innych miast; latem 1896 w warszawskim teatrze ogródkowym Wodewil; w sezonie 1897/98 w teatrze poznańskim; latem 1898 w warszawskim teatrze ogródkowym Odeon; nadto 6 września 1898 wystąpił w teatrze krakowskim w roli tytułowej w sztuce Frycek. Na przełomie 1898 i 1899 wyjechał z zespołem Gabrieli Morskiej i Józefa Popławskiego do Rosji i występował w wielu miastach, od Rygi po Odessę. W Moskwie podziwiał wówczas grę Ermete’a Zacconiego. Latem 1899 występował w warszawskim teatrze ogródkowym Odeon; w sezonie 1899/1900 w teatrze poznańskim; latem 1900 w warszawskim teatrze ogródkowym Fantazja.

W jesieni 1900 zaangażował się do teatru lwowskiego i pracował tu przez dwanaście sezonów. W tym okresie czynnie uczestniczył w ruchu robotniczym. Wstąpił do PPSD (połączonej później z PPS), w 1903 założył we Lwowie amatorską scenę robotniczą. Nadal wiele podróżował. Uczestniczył w wyprawach teatru lwowskiego do Kijowa (czerwiec 1905), Wiednia (styczeń i maj 1910) i Paryża (czerwiec 1913). W lutym i marcu 1908 występował gościnnie w Krakowie, a od maja w Warszawie, w Teatrze Rozmaitości, potem w Teatrze Małym. Latem 1908 występował z własnym zespołem w Królestwie (m.in. w Lublinie, Kaliszu, Warszawie), w styczniu 1909 grał w Warszawie w zespole F. Kwaśniewskiego, potem w Teatrze Małym, latem 1909 w Galicji w zespole T. Pilarskiego, latem 1910, 1911, 1912 w wielu miastach Galicji. W jesieni 1912 zaangażował się do krakowskiego Teatru im. Słowackiego i pracował tu przez dwa sezony, z przerwą od stycznia do marca 1913 (występował wtedy w zespole T. Pilarskiego w wielu miastach Galicji).

W sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich; służył w 1 pułku ułanów. Kontuzjowany w upadku z konia, leczył się w Wiedniu. W 1915 w okresie rekonwalescencji występował w tamtejszym Teatrze Polskim, potem w teatrach Zagrzebia i Brna. W 1915 został zwolniony z wojska i wrócił do kraju.

W 1915–29 nie miał stałego engagement. Występował wówczas gościnnie w wielu miastach, m.in. w Warszawie w Teatrze Letnim (1915), Teatrze Małym (1916, 1917), Teatrze Rozmaitości (1916, 1917, 1923), Teatrze Polskim (1917, 1920, 1921, 1924, 1927, 1928, 1929), Teatrze im. Bogusławskiego (1922, 1926), Teatrze Komedia (1924, 1925), Teatrze Narodowym (1933, 1934); w Krakowie (1919, 1925 – Teatr Bagatela, 1921, 1922 – Teatr im. Słowackiego), Lwowie (1921, 1922, 1925 – Teatry Miejskie, 1927 – Teatr Mały), Łodzi (1922, 1923, 1928), Lublinie (1923), Wilnie (1923, 1925, 1929), Białymstoku (1924), Bydgoszczy (1924), Katowicach (1924), Poznaniu (1925, 1928, 1929 – Teatr Nowy). Nadto występował w zespołach wędrownych (np. H. Cudnowskiego – 1922). Niektóre z tych objazdów sam organizował: 1916 – po miastach Królestwa (m.in. Łódź), 1917 – po miastach Królestwa, 1918 – Piotrków, Częstochowa, Sosnowiec, Kielce, Łowicz, Kalisz, Włocławek, Płock, Radom, 1919 – Radom, Częstochowa, Płock, Włocławek, Kalisz, Łowicz, Sieradz, Kutno. Wiosną 1920 prowadził zespół plebiscytowy na Powiślu i Mazurach. Zespoły objazdowe organizował też: 1921 – w Małopolsce Wschodniej, 1923 -Włocławek, Ciechocinek, 1924 – Zakopane, Radom, Piotrków, Częstochowa, Kutno, Łowicz, Kalisz, Konin, Kielce, Ostrowiec, 1925 – Chełm, Zamość, Hrubieszów, Włodzimierz, Sarny, Łuniniec, Łuck, Równe, Pińsk, 1926 – m.in. Częstochowa. W sezonie 1929/30 był dyrektorem Teatru Miejskiego w Łodzi. W 1930 występował gościnnie w Teatrze Nowym w Poznaniu, w 1931 w Teatrze Rozmaitości we Lwowie; uczestniczył też w objazdach Reduty. Tegoż roku występował ze swym zespołem w Warszawie w salach Teatru Qui Pro Quo i Teatru Ateneum. W 1932 założył w Warszawie Teatr Kameralny (przedstawienie inauguracyjne 28 października) i prowadził go przy współpracy I. Grywińskiej do wybuchu II wojny światowej. Równocześnie w sezonie 1933/34 był współdyrektorem Teatru Ateneum. 26 kwietnia 1934 obchodził trzydziestopięciolecie pracy na scenie Teatru Narodowego; grał wtedy Wojewodę (Mazepa). W 1934 zagrał jedyny raz w filmie (Przeor Kordecki – Obrońca Częstochowy).

Podczas II wojny światowej pracował w kawiarni aktorskiej ,,Znachor” w Warszawie. Aresztowany 27 sierpnia 1942, został osadzony na Pawiaku. Zwolniony z więzienia w połowie marca 1943, uczestniczył w konspiracyjnym życiu artystycznym, m.in. współpracował z Radą Teatralną. Podczas powstania warszawskiego uczestniczył 15 sierpnia 1944 w wykonaniu Kantaty na otwarcie Teatru Narodowego, pod kierunkiem Leona Schillera. Po powstaniu przedostał się do Krakowa. Po wyzwoleniu uruchomił wraz z Wilamem Horzycą Teatr im. Wyspiańskiego w Katowicach (przedstawienie inauguracyjne 2 kwietnia 1945) i był jego dyrektorem. Następnie był dyrektorem Teatru Powszechnego w Krakowie (sezon 1945/46), kierownikiem artystycznym Teatru im. Jaracza w Olsztynie (jesień 1946). W 1946–48 występował gościnnie w warszawskim Teatrze Studio i w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi; tu zdobył nagrodę na Festiwalu Szekspirowskim za rolę Prospera (Burza). W 1948 po połączeniu PPS i PPR został członkiem PZPR. Od 1 września 1948 do 31 grudnia 1950 był dyrektorem Teatru Powszechnego w Łodzi. W 1950 obchodził w Łodzi i w Warszawie jubileusz pięćdziesięciolecia pracy; grał wtedy Prof. Sonnenbrucha (Niemcy). Następnie zaangażował się do Teatru Polskiego w Warszawie i pracował tu do śmierci; w 1954 był z tym teatrem na występach w ZSRR. W 1955 otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną I stopnia; był członkiem zasłużonym ZASP. 2 marca 1957 zagrał ostatnią rolę, Pastora Mandersa (Upiory) w Teatrze Ludowym w Warszawie.

Był jednym z najznakomitszych wykonawców współczesnego repertuaru wystawianego na przełomie wieków. Duży wpływ na jego poglądy estetyczne miało zetknięcie z grą Ermete’a Zacconiego (niezapomniane, wstrząsające do głębi wrażenie). Jego talent rozwinął się w znacznym stopniu dzięki wieloletniej współpracy z Tadeuszem Pawlikowskim, który skierował jego zainteresowania na właściwe tory.

Średniego wzrostu i średniej tuszy, obdarzony piękną twarzą o regularnych rysach, Adwentowicz grywał początkowo amantów. Jednak sławę zdobył w rolach, w których mógł wyrazić obawy i udręki swojego pokolenia. Jego niespokojna, buntownicza natura znalazła tu ujście dla własnych przeżyć. Wyraz rozpaczy, nieszczęścia, zgrozy był jego najnaturalniejszą mową – napisał Adam Grzymała-Siedlecki, wspominając jego słynne role z początku stulecia. Charakterystyczny styl dramatów modernistycznych miał w nim idealnego interpretatora. Adwentowicz doskonale się czuł w nerwowym niejako postrzępieniu konturów psychologicznych, posiadał dar przyrodzony nadawania koloru niedomówieniom, sugestywnego zawieszania głosu, subtelności w operowaniu kunsztem milczenia (Adam Grzymała-Siedlecki).

Poczynając od 1903 grał główne role w trzynastu dramatach Henrika Ibsena, największe wrażenie osiągając w 1907 w roli Oswalda (Upiory). Publiczność polską zaskoczyły zastosowane wtedy środki ekspresji: boleśnie zaciśnięte usta, niepewne ruchy, błędny chwilami wzrok (Z. Żygulski), to znów piana na ustach, nerwowo wyrzucana kaskada słów gorączkowych, przechodzących w ostatniej scenie w niezrozumiały bełkot (S. Dąbrowski). Zachęcony powodzeniem tej roli, Adwentowicz zwrócił się do twórczości Augusta Strindberga i w 1908 zagrał Rotmistrza (Ojciec). Sukces, jaki osiągnął wówczas na występach gościnnych, w Krakowie i w Warszawie, przeszedł wszelkie oczekiwania. Rotmistrz, wg Jana Lorentowicza, nie miał w jego ujęciu cech odrażających. Był psychopatą posiadającym jasne widzenie rzeczy i wskutek tej jasności cierpiącym nadludzko; sugestywność kreacji okazała się dzięki temu tak duża, że stale zdarzały się na widowni omdlenia i histeryczne, spazmatyczne wstrząsy. Jednocześnie Adwentowicz zasłynął swymi rolami w polskich sztukach współczesnych, m.in. Stanisława Przybyszewskiego, jak np. Mlicki (Dla szczęścia), Przecławski (Złote runo); także w sztukach Tadeusza Rittnera, szczególnie w roli Doktora (W małym domku). Jego porywająca gra przełamywała uprzedzenia widowni do nowego repertuaru – wg Grzymały-Siedleckiego zwycięsko się przyczynił do zżycia się widza z modernizmem.

Drugą specjalnością Adwentowicza były role bohaterskie w polskim repertuarze romantycznym, a także w dramatach poetyckich okresu Młodej Polski. Miał ich wiele. Występował w ośmiu sztukach Słowackiego, m.in. w tytułowych rolach w Mazepie, Księdzu Marku i Kordianie, w późniejszych latach ceniony jako Wojewoda w Mazepie i w tytułowej roli w Horsztyńskim. W tym repertuarze budził powszechny podziw swą niezrównaną techniką recytacji. Potrafił operować ogromną, nieprzerwaną frazą o świetnych tempach oraz dzielić okres na oddzielne cząstki wypowiedzi, dając każdej z nich doskonałą zwartość, w języku fachowym zwaną zamknięciem (Henryk Szletyński). Najwyższe osiągnięcia w tej dziedzinie miał w trzech przedstawieniach wyreżyserowanych przez Leona Schillera: jako Czarowic (Róża), Hr. Henryk (Nie-boska komedia) i Lucyfer (Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego).

Trzecią domeną Adwentowicza były role szekspirowskie. Ogółem grał ich dziesięć, w tej liczbie Hamleta (od 1907). Była to jedna z najoryginalniejszych polskich interpretacji tej roli. W jego ujęciu Hamlet nie miał w sobie nic z neurastenika, pełen ognia i życia, tylko chwilami wpadał w zwątpienie i rozpacz (J. Leszczyński); pod maską gorzkiej i kłującej ironii drgał skupioną, ledwie hamowaną namiętnością (Boy). Innego rodzaju, bardzo harmonijna i pełna zadumy była zagrana pod koniec życia rola Prospera w Burzy. Zgodnie z życzeniem inscenizatora, Leona Schillera, Adwentowicz ucharakteryzował się wówczas na Szekspira.

W jego działalności dyrektorskiej wyróżnia się sezon 1929/30. Wspólnie z L. Schillerem, którego zaprosił do współpracy, Adwentowicz stworzył wówczas w Łodzi aktualny teatr polityczny narażając się na ataki kół prawicowych. Teatr Kameralny w Warszawie zasłużył się za jego dyrekcji wystawiając nowe polskie sztuki, m.in. Antoniego Słonimskiego, Jerzego Zawieyskiego; największe powodzenie miały tam jednak przedstawienia, w których Adwentowicz występował w swych dawnych rolach.

Pośmiertnie opublikowano jego Wspominki (Warszawa 1960).

Bibliografia

Adwentowicz; EdS I; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski (il.); Karol Adwentowicz 1899–1934, Warszawa 1934 (pod red. E. Świerczewskiego, tu m.in. artykuł Boya, też il.); Ku czci Karola Adwentowicza w 55-lecie pracy teatralnej, Łódź-Warszawa 1950 (pod red. J. Saloniego, tu m.in. artykuły S. Dąbrowskiego, A. Grzymały-Siedleckiego, J. Leszczyńskiego, L. Schillera, Z. Żygulskiego i wykaz ról, też il.); W. Natanson: Karol Adwentowicz, Warszawa 1955 (32 il.); TE I; Łódź teatr. 1947/48 nr 8; Teatr 1950 nr 5 (H. Szletyński), 1959 nr 14 (il.); Teatr i film 1957 nr 10 (il.); Życie lit. 1953 nr 40 (H. Szletyński); Akt urodzenia nr 84/1871 w parafii Wsola, pow. Radom.

Ikonografia

J.P. Janowski: Portret, olej – MTWarszawa; J. Jotsch: Portret, karyk., akw. – MTWarszawa; NN: Maska pośmiertna, gips – MTWarszawa; Z. Woźna: Portret, brąz, 1966 – MTWarszawa; F. Krassowski: Portret, rys., 1947 – MTWarszawa; J. Walker: A. jako Horsztyński (Horsztyński), rys., 1954-MTWarszawa; E. Głowacki: Portret, karyk., rys., repr. Pion 1934 nr 19; F. Frydman: A. jako Maharał (Golem), rys., 1928, repr. Pam. Teatralny 1962 nr 3/4; H. Barwiński: Portret, rys. – MHKraków; Fot. pryw. i w rolach – IS PAN, MTWarszawa.

Filmografia

1934 – Przeor Kordecki – Obrońca Częstochowy; 1960 – Horsztyński (filmowa dokumentacja sztuki, WFD, sygn. DF. 90), Lorenzaccio (filmowa dokumentacja sztuki, WFD, sygn. DF. 90).

Nagrania

Fragmenty ról (Horsztyński, Intryga i miłość, Niemcy), recytacje – Teatr PR; Fragmenty ról (Burza, Horsztyński), wypowiedź okolicznościowa – Arch. Dok. Mechanicznej.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używanych w źródłowej publikacji.