Osoby

FELDMAN Jerzy Ferdynand (11 września 1909 Lwów – 22 października 1987 Milanówek koło Warszawy),

scenograf. 

Był synem aktora Ferdynanda Feldmana (zob. t. 1) oraz śpiewaczki i aktorki Katarzyny Feldman z Sawickich (zob. t. 2); bratem aktorki Krystyny Feldman (1916–2007); jego pierwszą żoną była Janina Gubaj, polonistka (ślub w 1941 we Lwowie), drugą aktorka Zofia Ślaska. W 1929–32 studiował na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Studia kontynuował w 1932–36 w Ècole d’ Architecture w Paryżu oraz we Włoszech. Po powrocie do kraju zajmował się malarstwem, grafiką, architekturą wnętrz, np. w 1937 projektował pawilony na krajową wystawę lotniczą we Lwowie, a w 1938 na międzynarodową wystawę lotniczą w Budapeszcie. Po wybuchu II wojny światowej, zmobilizowany w pułku lotniczym w Krakowie, pod koniec września ewakuował się do Rumunii, skąd wkrótce wrócił do Lwowa. 

Do 1941 pracował jako dekorator w Państwowym Ukraińskim Teatrze Opery i Baletu, a w czasie niemieckiej okupacji miasta, jak sam podawał, zatrudnił się m.in. jako zwrotniczy na jednym z dworców lwowskich. Od 1 września 1944 wrócił do pracy w operze ukraińskiej. Jesienią 1945 przyjechał do Polski i odtąd współpracował jako scenograf z wieloma teatrami. Pierwszą pracę, dekoratora do Traviaty, wykonał w Operze Katowickiej w Bytomiu (premiera 17 marca 1946), w maju tego roku w Operze Dolnośląskiej we Wrocławiu projektował dekoracje do Verbum nobile, a w lipcu do Madame Butterfly (z Witoldem Fedorskim). W sezonach 1946/47–1949/50 pracował w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach, gdzie przygotował scenografię do większości przedstawień tej sceny. Od stycznia do grudnia 1951 był scenografem w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie, w czerwcu 1952 w Teatrze im. Fredry w Gnieźnie projektował dekoracje do Godnego litości, a w kwietniu 1953 do Komedii omyłek; w 1953 projektował też w poznańskim Teatrze Objazdowym dekoracje do Osobliwego zdarzenia. W sezonach 1953/54–1958/59 był stałym scenografem Teatru Polskiego w Bielsku-Białej i Cieszynie, w latach 60. współpracował jeszcze z tym teatrem. W 1959 projektował scenografie w warszawskim Teatrze Klasycznym do Mieszczan, a w 1960 do Otella, w 1959 także w Teatrze im. Fredry w Gnieźnie, np. do Fantazego. W sezonach 1961/62–1964/65 był zaangażowany w teatrze gnieźnieńskim, a w 1966/67–1976/77 w Teatrze im. Mickiewicza w Częstochowie. 

Poza tym projektował scenografie m.in. w: Teatrze im. Jaracza w Olsztynie, Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu, Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu, Teatrze Ziemi Gdańskiej, Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu, Teatrze Zagłębia w Sosnowcu, Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu i Teatrze Komedia w Warszawie. 

Był bardzo pracowitym scenografem (zaprojektował oprawę plastyczną do ponad 100. przedstawień), cenionym głównie w mniejszych ośrodkach teatralnych. W latach 40. i na początku 50. jego prace były najczęściej zgodne z narzuconym odgórnie realistycznym stylem. Własny smak i upodobania artystyczne mógł zaprezentować po przełomie październikowym, a jak napisał Andrzej Linert, niektóre jego projekty w Bielsku-Białej miały nawet wpływ

na przezwyciężanie normatywnej poetyki socrealizmu,

np. skrótowa, syntetyczna scenografia do Volpone (1956), czy

widowiskowa, a jednocześnie unikająca całkowitej dosłowności 

scenografia do Sprzysiężenia Fieska w Genui (1956), której podstawowym elementem były 

pozbawione ornamentów fragmenty ścian ustawione na wielu podestach na tle ciemnych kotar 

(J. Ritt).

Na uwagę w tym, jak i w kolejnych przedstawieniach Feldmana zasługiwały piękne, bogate kolorystycznie kostiumy, np. w Otellu (1960, Teatr Klasyczny w Warszawie), Hamlecie (1967, Teatr im. Mickiewicza w Częstochowie). 

Najczęściej i najchętniej projektował scenografię do sztuk klasycznych, zachowując przy tym koloryt miejsca i czasu danej epoki, np. w częstochowskim Hamlecie dekoracja

z galeryjkami, zasłonami i schodami biegnącymi po boku przylega wiernie do wzoru teatru elżbietańskiego i, jak przystało na Hamleta jest posępna oraz królewska

(Irena T. Sławińska).

Inne prace artysty z Częstochowy, które podobały się recenzentom to, np. Mazepa (1966), gdzie już w pierwszych scenach scenografia zapowiadała tragiczny finał „wypełniony trumnami i kirem”, ukazując „wieczorne, chmurne, wietrzne, chłodne, w tonacji czarno-białej niebo” z zaznaczonymi nad horyzontem „czarnymi konturami wałów obronnych” (W. Tyras) oraz Intryga i miłość (1969), gdzie była ozdobą spektaklu, prezentując piękne i stylowe wnętrza, a izba Millerów „miała w sobie coś ze starego malarstwa holenderskiego” (Tadeusz Kwaśniewski). W Bielsku zwrócono też uwagę na jego „zbliżone do realiów epoki wnętrza na tle impresjonistycznego pejzażu” w Panu Wokulskim (1968). W ocenie Zenobiusza Strzeleckiego Feldman

tworzył kompozycje dosyć czyste i z wyrazem, czasami

z tendencjami ekspresjonistycznymi. 

Zdobył wyróżnienia na Festiwalu Szekspirowskim za Sen nocy letniej (1947) i na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich za Burzę Ostrowskiego (1949), oba przedstawienia z Teatrem im. Żeromskiego w Kielcach. Brał udział w wystawach scenografii w Warszawie z okazji 10-lecia i 15-lecia PRL-u. W 1979 w warszawskiej Galerii Zachęta na wystawie „Myśli i kształt teatru” pokazano jego projekty dekoracji do Wyzwolenia, Warszawianki i Legendy.

Z pozostałych prac Feldmana warto wymienić oprawę plastyczną do sztuk z repertuaru klasycznego, m.in. w Kielcach: Mąż i żona (1948), Głupi Jakub (1950); w Bielsku-Białej: Maria Stuart (1955), Świętoszek (1958), Fantazy (1968), Bolesław Śmiały (1969); w Gnieźnie: Pan Jowialski (1961), Wilki w nocy (1963); w Częstochowie: Legenda (1969), Cyd (1972); w Sosnowcu: Lato w Nohant (1976). Do udanych należały scenografie do adaptacji powieści: Doktor Judym (1971, Bielsko-Biała) i Wierna rzeka (1975, Częstochowa). 

Chętnie i na ogół z dobrym rezultatem projektował scenografie do sztuk z repertuaru rosyjskiego takich, jak: Miesiąc na wsi (1954, Bielsko-Biała), Eugeniusz Oniegin (1962, Gniezno), Małżeństwo Kreczyńskiego (1965, Gniezno), Pamiętnik szubrawca (1967, Częstochowa), Wassa Żeleznowa (1972, Częstochowa), Zeszłego lata w Czulimsku (1974, Wałbrzych). 

Bibliografia

Almanach 1987/88; XX lat sceny gnieźnieńskiej; Fredro na scenie; Jankowski, Misiorny; Katalog scenografii, 1962; Linert: T. w Bielsku-Białej 1945–2000 (cyt.); Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Para: Salony i kulisy; Strzelecki: Plastyka teatr. (cyt.); T. w Kielcach 1944–95; 70 lat T. w Sosnowcu 1897–1967; SAP warsz.; T. Żukowski: Krystyna Feldman, albo Festiwal tysiąca i jednego epizodu, Poznań 2001 (il.); Życie teatr. w Częstochowie; Gaz. Częst. 1966 nr 42 (W. Tyras); Trybuna Ludu 1956 nr 310 (J. Ritt); Trybuna Maz. 1959 nr 50 (J.N. Miller); Trybuna Rob. 1967 nr 137 (I.T. Sławińska);  Życie Częst. 1969 nr 285 (T. Kwaśniewski); Życie Warsz. 1987 nr 276; Akta (fot.), ZASP; Almanach 1944–59.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.