Jerzy Duszyński
DUSZYŃSKI Jerzy Zbigniew (15 V 1917 Moskwa - 23 VII 1978 Warszawa), aktor. Był synem Feliksa i Marii Kazimiery D., mężem najpierw aktorki Hanki Bielickiej (ślub w 1939 w Wilnie), później Heleny z Urbaniaków. Początkowo studiował na Uniw. Warsz. oraz w szkole zdobniczej; nast. przeniósł się do PIST-u, który ukończył w 1939. Debiutował 25 VII 1939 w roli Kuzynka ministra ("Genewa") w T. Polskim w Warszawie. W sez. 1939/40 i 1940/41 występował w T. Polskim w Wilnie; grał m.in. Oliviera ("Szczęśliwe dni"), Andrzeja ("Ładna historia"), Zbyszka ("Moralność pani Dulskiej"), Rizzia ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Studenta ("Żeglarz"). W 1941-44, w czasie okupacji niem., przebywał nadal w Wilnie i pracował jako kelner w restauracji hotelowej. Po wkroczeniu wojsk radzieckich do miasta, występował w Polskim T. Dramatycznym, a od lipca do września 1944 także w zorganizowanym przez L. Sempolińskiego teatrze pn. Ogród Artystów. W końcu 1944 z częścią zespołu wil. T. Lutnia przybył do Białegostoku i do końca sez. 1944/45 występował w miejscowym teatrze. Potem przeniósł się do Łodzi, gdzie w sierpniu 1945 występował w programie "Złota polska jesień", przygotowanym przez L. Sempolińskiego, a prezentowanym na scenie letniego T. Bagatela; we wrześniu t.r. grał tam (wraz z żoną) w komedii "I co z takim robić". Od sez. 1945/46 został zaangażowany do zespołu T. Kameralnego Domu Wojska Polskiego w Łodzi; po raz pierwszy wystąpił 10 I 1946 w roli Jakuba ("Głupi Jakub"); do 1949 grał w tym teatrze jeszcze: Wacka ("Stara cegielnia"), Ryszarda Opalińskiego ("Produkcja pana Brandta"), Dicka Donelly'ego ("Dzień bez kłamstwa"), Karola Lomaxa ("Major Barbara"), Jerzego ("Spotkanie"), Jima ("Szklana menażeria"), Amfitriona ("Amfitrion 38"), Horacego ("Szkoła żon"), Jeffriesa ("Wyspa pokoju"). Z zespołem łódz. T. Kameralnego (który zmienił nazwę na T. Współczesny) przeniósł się do Warszawy. Występował w nim do końca sez. 1954/55; grał m.in. Willego ("Niemcy"), Devego Grahama ("Trzydzieści srebrników"), Piotra Kochanowskiego ("Droga do Czarnolasu"). W sez. 1955/56 był aktorem T. Syrena, 1956/57 T. Narodowego, 1957/58 grał w zespole objazdowym, 1958-60 ponownie w T. Syrena; 1960/61-1965/66 w T. Ateneum, 1966-71 w T. Klasycznym, a 1971-78 w T. Rozmaitości. Do najlepszych jego ról na scenie w T. Ateneum należały: Howard ("Śmierć komiwojażera", 1960), Piotr ("Męczeństwo z przymiarką", 1961) - "Może niezbyt sprawnie, ale w każdym razie jasno pokazał sylwetkę bezwolnego, świadomie poddanego bezsensowi swego życia kabotyna" (A. Jarecki); Proboszcz ("Duże jasne", 1962) - "Wyglądał i poruszał się w sutannie, jak gdyby narodził się na proboszcza. Wybuchy śmiechu budził swoim komizmem" (K. Beylin); Reneau Picart ("Marie Octobre", 1963) - "Grę jego cechowała powściągliwość i opanowanie" (K. Beylin); Ksiądz Urban Grandier ("Demony" 1963) - "Zagrał z godnym uznania wysiłkiem, miał kilka dobrych momentów i ładnie wyglądał ucharakteryzowany na prowincjonalnego Richelieu" (R. Szydłowski). W 1974 obchodził jubileusz trzydziestopięciolecia pracy artystycznej. Ostatnią jego rolą był Król Filip ("Dyl Sowizdrzał", 1978). Obdarzony urodą - wysoki, szczupły brunet o regularnych rysach i ujmującym uśmiechu, pięknie prezentował się na scenie i grał przede wszystkim role amantów. Zarzucano mu pewną sztywność, i brak aktorskiego temperamentu i głębszej interpretacji ról. Jako Willy ("Niemcy") był zdaniem H. Voglera "tylko papierowym manekinem w esesowskim mundurze", jako sierżant Lefebvre ("Madame Sans Gene") - "był może za mało rubaszny, natomiast świetnie wyglądał w stroju dygnitarza" (L. Sempoliński). W pierwszych latach po II wojnie świat. był najpopularniejszym pol. amantem filmowym. Wielkie powodzenie przyniosła mu np. rola Romana Tokarskiego w "Zakazanych piosenkach" (1947). Jedną z ostatnich zagranych przez niego ról film. był Józef Piłsudski ("Śmierć prezydenta", 1977). Występował też w Teatrze TV. Bibl.: Almanach 1977/78; Hist. filmu t. 3 (il.), 4, 5; Janicki: Film pol. (il.); Sempoliński: Druga połowa; T. Współczesny w Warszawie (il.); Wilski: Szkolnictwo; Ekran 1978 nr 34; Express Wiecz. 1962 nr 26 (K. Beylin), 1963 nr 168 (K. Beylin); Kultura 1978 nr 34 (K. T. Toeplitz); Nowa Kultura 1962 nr 12 (A. Wirth); Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 215, 225 (il.), 228, 230, 231, 258-262, 1986 z. 2-3 s. 345, 355-358; Stolica 1961 nr 7 (W. Natanson); Sztandar Młodych 1961 nr 16 (A. Jarecki); Teatr 1949 nr 12 (H. Vogler); Trybuna Ludu 1963 nr 168 (R. Szydłowski); Programy, wycinki prasowe, IS PAN; Akta, ZASP. Ikon.: L. Jeśmanowicz: Trzy karyk. (rys.); D. jako Zbyszko (Moralność pani Dulskiej), tusz, kredka, ok. 1940, repr. Pam. Teatr. 1986 z. 2-3 s. 334, D. w roli (Tessa), kredka, piórko, ok. 1940 oraz D. jako Ryś (Dlaczego zaraz tragedia), kredka, piórko, ok. 1939-40 - IS PAN; J. Duszyński: Autokarykatura, rys., 1965, repr. Stolica 1965 nr 8; J. Żebrowski: D. w programie rewiowym, karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 148; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.: 1947 - Zakazane piosenki (f.); 1949 - Skarb (f.); 1951 - Warszawska premiera (f.); 1952 - Młodość Chopina (f.); 1953 - Żołnierz zwycięstwa (f.); 1954 - Autobus odjeżdża 620 (f.), Domek z kart (f.); 1957 - Dwie godziny (f.); 1959 - Awantura o Basię (f.), Cafe pod Minogą (f); 1961 - Kram z piosenkami (d.), Mąż swojej żony (f.); 1963 - Daleka jest droga (f); 1964 - Panienka z okienka (f.); 1966 - Przedświąteczny wieczór (f); 1968 - Dzieci z naszej szkoły (s. tv), Idzie żołnierz (tv); 1969 - Człowiek z M-3 (f.), Do przerwy 0:1 (s. tv); 1970 - Hydrozagadka (tv), Jak rozpętałem II wojnę światową, cz. II (f.), Paragon, gola! (f.); 1973 - Godzina szczytu (f.); 1975 - Noce i dnie (f); 1976 - Ocalić miasto (f), Wielki układ (f); 1977 - Śmierć prezydenta (f.); 1978 - Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (f), Układ krążenia (f.); 1979 - Doktor Murek (s. tv); 1981 - Indeks (f); Fragm. kronik i materiałów film. z 1947-78, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Role - Arch. Dok. Mech., Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
