Jan Lorentowicz
LORENTOWICZ Jan (14 marca 1868 Pabianice – 15 stycznia 1940 Milanówek k. Warszawy),
dyrektor teatru, kierownik literacki
Był synem Ludwika Lorentowicza i Leokadii z Majewskich, ojcem Ireny Lorentowicz, scenografa. Do gimnazjum uczęszczał w Piotrkowie, Częstochowie i Płocku.
Od 1890 przebywał w Paryżu, gdzie studiował na Sorbonie oraz brał udział w życiu literacko-artystycznym (artykuły w „Mercure de France”, „Revue d’Art Dramatique”) i politycznym (był członkiem Gminy Narodowo-Socjalistycznej, a w 1891–93 redaktorem jej pisma „Pobudka”).
W 1903 wrócił do kraju i rozpoczął pracę jako dziennikarz. Podczas I wojny światowej, po opuszczeniu Warszawy przez wojska rosyjskie, został wiceprzewodniczącym powołanej 7 maja 1916 Komisji Reorganizacji Teatrów Miejskich, sprawującej pieczę nad byłymi Warszawskimi Teatrami Rządowymi. Wraz z Antonim Gintowtem i Stefanem Krzywoszewskim opracował gruntowny projekt Organizacja teatrów miasta stołecznego Warszawy (Warszawa 1917). W 1916 zorganizował na nowych zasadach i prowadził do 1921 Warszawską Szkołę Dramatyczną. Od 1 grudnia 1918 do października 1922 był generalnym dyrektorem Teatrów Miejskich w Warszawie (Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki i Teatr Letni, a okresowo Teatr Reduta, Teatr im. Bogusławskiego, Teatr Praski). W 1918–21 zachował też dla siebie kierownictwo Teatru Rozmaitości.
Liczne trudności (pożar Teatru Rozmaitości w 1919, ciągłe utarczki z biurokracją magistracką), doprowadziły do dymisji Lorentowicza. Zarzucano mu, że w sprawach polityki teatralnej był „kompletnym laikiem” (Leon Schiller), w istocie potrafił w ciężkich warunkach powstającej od nowa państwowości zorganizować czołowe sceny. Według Karola Adwentowicza „unormował życie i pracę teatrów, stosując niekiedy metody dość bezwzględne, repertuar oparł na twórczości polskiej”. Szczególną jego zasługę w tym okresie stanowiła pomoc w założeniu Teatru Reduta i patronat nad jego początkami.
W 1921–23 był prezesem Związku Dyrektorów Teatrów Polskich. W 1925 został przewodniczącym rady Polskiego Instytutu Teatrologicznego powołanego przez ZASP. W 1926–28 był dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie, gdzie wystawił m.in. Króla Edypa, Zbójców, Dziady (w inscenizacji Aleksandra Zelwerowicza), Króla Agisa, Sen srebrny Salomei, Śluby panieńskie (według odnalezionego przez Lorentowicza rękopisu teatralnego z 1833) oraz Uśmiech losu. W 1932 był kierownikiem literackim Teatru Artystów w Warszawie. W 1936–39 współpracował z instytucją Młody Teatr opiekującą się debiutami dramatopisarskimi.
Ponadto od 1904 ogłaszał recenzje teatralne, kolejno w „Gazecie Polskiej” (1904–06), „Nowej Gazecie” (1906–08), „Expresie Porannym” (1922–26, 1931–39), „Dniu Polskim” (1928–31). Fundamentalne dzieło Lorentowicza to wybór ok. 480 artykułów w pięciotomowym zbiorze: Dwadzieścia lat teatru (Warszawa 1929–35), stanowiącym ważkie źródło do historii scen stołecznych w 1904–34. W praktyce recenzenckiej „łączył zasady krytyki impresjonistycznej z wyraźną pasją naukową” (Julian Krzyżanowski); „krytyk, na dobrych wzorach francuskich wykształcony, rozporządzający solidnym aparatem historyczno-literackim” (Leon Schiller). Z prac historyczno-teatralnych wydał Dzieje teatru w Polsce (Warszawa 1933), monografię jubileuszową Teatr Polski w Warszawie (Warszawa 1938), oraz monografie aktorskie Mieczysława Ćwiklińska (Warszawa 1936) i Józef Śliwicki (Warszawa 1938). Ponadto wiele artykułów historycznych, teoretycznych i krytycznych na tematy teatralne ogłosił w prasie; ważniejsze z nich przedrukowano w tomie Teatry w stolicy i inne artykuły (Warszawa 1969). Prócz tego opublikował szereg prac na tematy literackie, antologii itp. oraz wspomnienia Spojrzenie wstecz (Warszawa 1936). Był też aktywnym działaczem organizacji literackich, m.in. w 1924–25 prezesem polskiego PEN-Clubu, a od 1938 członkiem Polskiej Akademii Literatury.
Trwająca pół wieku działalność pisarska Lorentowicza i jego poczynania organizacyjno-artystyczne wywarły znaczący wpływ na wiele ważnych dziedzin ówczesnego życia kulturalnego w Polsce.
Bibliografia
Czempiński: Teatry w Warszawie s. 26–35, 105 (il.); A. Grzymała-Siedlecki: Na orbicie Melpomeny, Warszawa 1966, s. 310–320; Ordęga, Terlecki; Orlicz (il.); Owerłło; J. Szaniawski: W pobliżu teatru, Kraków 1956 s. 39–40, 175, 186–191; Szczublewski: Reduta; Szczublewski: Żywot Osterwy; Schiller: Teatr ogromny; Dialog 1960 nr 10 (E. Wysińska), 1970 nr 5 (H. Szletyński); Pam. lit. 1946 z. 1/2 (J. Krzyżanowski); M.E. Łapińska: J. Lorentowicz jako krytyk teatralny, praca magisterska, maszynopis, Wydz. Dziennikarski UW (tu bibl.).
Ikonografia
S.J. Kozłowski: Portret, karyk., akw., 1915 – MTWarszawa; W. Daszewski: Portret, karyk., akw., ok. 1927 – MT Warszawa; Fot. – MTWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.