Kalendarium

Warszawa, Teatr Studio: w sali dawnej malarni, na czwartym piętrze teatru, premiera Repliki IV w reżyserii i scenografii Józefa Szajny, z muzyką Bogusława Schäffera. W obsadzie: Irena Jun, Ewa Kozłowska, Stanisław Brudny, Antoni Pszoniak, Stanisław Michalik, Józef Wieczorek.

Ponieważ w spektaklu padały tylko pojedyncze słowa („oko”, „mamo”, „pomóż”, „patrz”), program zawierał scenariusz czy też streszczenie skreślone ręką samego Szajny. Kolejne sceny noszą tam tytuły: „Autoekshumacja”, „Odnajdywanie bliźnich”, „Wspomnienie dziecięce”, „Narodziny Supermana”, „Golgota”, „Z prochu i kurzu powstał człowiek”, „Spowiedź i pokuta za grzechy niepopełnione”, „Nasza replika”, „Requiem”, „Epitafia i apoteozy”.  „Z elementów naturalistycznych „Sztuki konkretu" budujemy zamysł abstrakcyjny, bunt przeciw bezsensowi życia i niepotrzebnej śmierci. Gra jest tu ciszą, muzyka akcją dźwięków. Aktor staje się sam sobie reżyserem, kreuje coś, co wyklucza profesjonalizm zawodu i konwencjonalną formę teatru” – podpowiadał Szajna w podsumowaniu swoim interpretatorom.

Na wychodzących ze spektaklu widzów czekał na pierwszym piętrze koncert perkusyjny w wykonaniu Władysława Jagiełły:

Bardzo istotnym współtworzącym elementem Repliki jest muzyka Bogusława Schäffera. Muzyka konkretna, wdzierająca się stalowymi cięciami, groźnym tupotem odgłosów czy organową tkanką dźwięków. Kiedy po przedstawieniu schodzimy po schodach przytłoczeni wrażeniem, w foyer na pierwszym piętrze czeka nas koncert perkusyjny. Wspaniały koncert językiem muzycznym przekazujący raz jeszcze w syntetycznym skrócie to, cośmy przed chwilą przeżyli.
(August Grodzicki, „Replika” Szajny i Schäffera, „Życie Warszawy” 1973, nr 243, z 11 października)

Krytyka przyjęła spektakl jako najpełniejszy wyraz idei teatru Szajny – teatru narracji plastycznej. Wbrew wyrażonym w programie intencjom autora, wymowę przedstawienia ujednoznaczniano jako artystyczne ujawnienie obsesji Szajny związanej z doświadczeniem więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych.

Pierwotny pomysł Repliki zawarty był w monumentalnej instalacji plastycznej (tzw. environment) przygotowanej na wystawę z okazji 150-lecia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1969), prezentowanej w różnych wersjach w późniejszych latach (m.in. XXXV Biennale w Wenecji – 1970, XXV Ruhrfestspiele w Recklinghausen – 1972; obecnie w zbiorach Muzeum Śląskiego w Katowicach). W 1971 w Muzeum Sztuki w Göteborgu została zaprezentowana kompozycja przestrzenno-plastyczna Replika I. 24 sierpnia 1972 w Richard Demarco Gallery w Edynburgu, podczas Edinburgh Festival and Exibition Atelier’72, miała premierę Replika II – po raz pierwszy z udziałem aktorów. Następny wariant – Replika III – została zaprezentowana podczas XI Festival Mondial du Théâtre w Nancy 27 kwietnia 1973. W latach 80. powstały jeszcze Replika V i Replika VI prezentowane na międzynarodowych festiwalach, a 23 marca 1988 wyemitowano telewizyjną wersję spektaklu (realizacja telewizyjna Krzysztof Buchowicz).