Kalendarium

Praga, Smetanovo Divadlo: rozpoczął się kongres założycielski Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI, ang. The International Theatre Institute, fr. L’Institut International du Théâtre), trwający do 3 lipca 1948. Udział wzięli przedstawiciele dwudziestu krajów, ale tylko osiem państw (Austria, Belgia, Chiny, Francja, Polska, Wielka Brytania, Szwajcaria i Czechosłowacja) miało oficjalne delegacje. 1 lipca 1948 przedstawiciele tych krajów podpisali akt założycielski. Pierwszym sekretarzem generalnym został wybrany Maurice Kurtz, amerykański pisarz i autor sztuk teatralnych. Ryszard Ordyński, sygnatariusz aktu założycielskiego ze strony polskiej, został członkiem komitetu wykonawczego. Międzynarodowy Instytut Teatralny, którego sekretariat ulokowano w Paryżu, był pierwszą organizacją pozarządową afiliowaną przy UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury). 

Idea powołania ITI zrodziła się w sierpniu 1946 w dyskusjach pomiędzy dyrektorem generalnym UNESCO, angielskim pisarzem i biologiem – Julianem Huxleyem i Maurice’em Kurtzem – odpowiedzialnym w UNESCO za sprawy teatru. Huxley i Kurtz przedstawili pomysł na pierwszej Konferencji Generalnej UNESCO, która w listopadzie 1946 odbywała się w Paryżu. Członkowie podkomisji ds. artystycznych, m.in. Archibald MacLeish (USA), François Mauriac (Francja) i John Boynton Priestley (Wielka Brytania) rozwinęli wówczas koncepcję łączenia narodów poprzez właściwy dla teatru „uniwersalny wyraz człowieczeństwa”. W celu opracowania statutu zaproszono do Paryża dwudziestu pięciu ekspertów (wśród nich m.in. Jean-Louis Barrault, Tyrone Guthrie, Lillian Hellman), którzy w dniach 28 lipca – 1 sierpnia 1947 stworzyli projekt, zawierający zwięzłą formułę: „Biorąc pod uwagę, że sztuka teatru jest uniwersalnym sposobem wyrażania się ludzkości i tworzy na całym świecie więzi między dużymi grupami ludzi, poprzez wpływ i siłę, z jaką na nich oddziałuje, postanowiono utworzyć niezależne międzynarodowe centrum pod nazwą Międzynarodowy Instytut Teatralny”. Dokument ten był podstawą obrad kongresu założycielskiego, a cytowana formuła, w nieco zmienionej formie, stanowi art. 1. pkt. 1. aktualnego statutu organizacji.

ITI rozwija międzynarodowe kontakty twórców, inicjuje i wspiera badania nad teatrem, organizuje konferencje i odczyty, udziela stypendiów, tworzy Międzynarodową Akademię Sztuk Scenicznych (World Performing Arts Academy, WPAA), patronuje festiwalowi Teatru Narodów (1957–2008) i obchodom Międzynarodowego Dnia Teatru. Podstawową strukturę ITI stanowią ośrodki narodowe – obecnie jest ich ok. 90.

Chociaż Polska była członkiem-założycielem ITI, czasy stalinowskie nie sprzyjały wymianie międzynarodowej, a co gorsza, Julian Huxley opuścił demonstracyjnie Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju (Wrocław, 25–28 sierpnia 1948) po przemówieniu przewodniczącego delegacji radzieckiej, Aleksandra Fadiejewa. Co prawda Polska nie zrezygnowała formalnie członkostwa w ITI (w odróżnieniu od innych państw bloku sowieckiego – „przez zaniedbanie”, jak wspomina Bohdan Korzeniewski), ale Polski Ośrodek ITI podjął działanie dopiero od 1955 roku. Jego przewodniczącymi byli: Bohdan Korzeniewski (1955–1970, następnie do 1992 honorowy przewodniczący), Janusz Warmiński (1970–1996; w latach 1979–85 także przewodniczący Komitetu Wykonawczego ITI, a od 1985 jego honorowy prezes), Bogdan Hussakowski (1997–2010); od 2010 funkcję tę pełni Karolina Kirsz. W latach 1958–2008 Ośrodek wydawał czasopismo „Le Théâtre en Pologne – The Theatre in Poland” poświęcone promocji polskiego teatru za granicą.