Arthur Miller
(ur. 17 października 1915, Nowy Jork, Stany Zjednoczone – zm. 10 lutego 2005 Roxbury, Stany Zjednoczone)
Amerykański dramatopisarz.
Urodził się w bogatej rodzinie żydowskich przedsiębiorców branży odzieżowej, której fortuna załamała się w 1929 po krachu na Wall Street. Na opłacenie nauki na Uniwersytecie w Michigan musiał sam zarabiać i podejmował rozmaite prace. Najpierw studiował dziennikarstwo, terminował w redakcji studenckiej gazety „Michigan Daily”, gdzie był reporterem i dziennikarzem w nocnej redakcji.
Chcąc zdobyć dwieście pięćdziesiąt dolarów dorocznej nagrody ufundowanej przez dramatopisarza Avery’ego Hopwooda dla utalentowanych literacko studentów Uniwersytetu, napisał w 1936 sztukę No Villain i za nią tę nagrodę dostał. Rok później tę samą Avery Hopwood Award otrzymał za sztukę Honors at Dawn, a dzięki seminariom u Kennetha Rowe’a, wykładowcy sztuki dramatopisania, autora słynnego podręcznika Write That Play, Miller poświęcił się studiowaniu filologii angielskiej, potem pisarstwu. Z Uniwersytetem w Michigan utrzymywał silne więzy do końca życia. Uczestniczył w licznych konwersatoriach, sympozjach, dyskusjach poświęconych dramatowi i własnej twórczości. Jego wczesne utwory i listy do Rowe’a znajdują się w zbiorach specjalnych uniwersyteckiej biblioteki. Ustanowił dwie uniwersyteckie nagrody swego imienia – w 1985 Arthur Miller Award, a w 1999 nagrodę dla dramatopisarzy. Po jego śmierci otwarto na Uniwersytecie w marcu 2007 Arthur Miller Theatre, jedyny na świecie teatr, który nosi imię dramatopisarza, na co on sam wyraził zgodę za życia.
Na zawodowej scenie debiutował w Nowym Jorku w 1944 sztuką The Man Who Had All the Luck (Człowiek, który osiągnął pełne szczęście) i choć zdobył za nią Theatre Guild’s National Award, publiczności się nie spodobała, więc została zdjęta z afisza po sześciu przedstawieniach. Wielki teatralny sukces przyszedł w 1947, gdy Coronet Theatre pokazał sztukę Millera Wszyscy moi synowie w reżyserii Elii Kazana, nagrodzoną dwoma medalami Tony’ego, także nagrodą nowojorskich krytyków i która została zagrana ponad trzysta razy. Dwa lata później nowa sztuka Millera, Śmierć komiwojażera, przerosła poprzedni sukces. Znowu reżyserowana przez Kazana przyniosła autorowi kolejną Tony Award dla najlepszego dramatu oraz prestiżową nagrodę Pulitzera i grana była na Broadwayu blisko siedemset pięćdziesiąt razy.
Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku, gdy trwała w USA nagonka antykomunistyczna i działała głośna Komisja do Badania Działalności Antyamerykańskiej, Miller napisał jedną z najgłośniejszych swoich sztuk Czarownice z Salem (1952), która choć pokazuje historię polowania na rzekome czarownice w stanie Massachusetts w XVII wieku, spełniła rolę komentarza i protestu pisarza wobec działalności Komisji. Miller, wezwany przed nią w 1956, odmówił stawienia się i udzielania odpowiedzi na pytania, za co został skazany na rok więzienia. Dzięki temu, że w tym czasie Sąd Najwyższy wystąpił właśnie przeciwko maccartyzmowi, pisarz nie odbył kary.
Kolejne dramaty Millera – Widok z mostu (jednoaktówka z 1955 rozpisana na dwa akty w 1957), Wspomnienie dwu poniedziałków (1955), Po upadku (1964), Incydent w Vichy (1964), Cena (1976), kreowały pisarza na jednego z najwybitniejszych dramatopisarzy amerykańskich. Nigdy tej pozycji nie stracił. W dramaturgii światowej XX wieku stawiany jest obok największych – Harolda Pintera, Eugene’a O’Neilla, Luigiego Pirandella, Samuela Becketta, Bertolta Brechta, Tennessee’ego Williamsa.
W latach czterdziestych ubiegłego wieku Miller napisał sporo dramatów specjalnie dla radia, między innymi The Pussycat and the Plumber Who Was a Man, I Was Married in Bataan, That They May Win i radiowych adaptacji powieści innych autorów, wśród których są The Guardsman według prozy Ferenca Molnára, Pride and Prejudice według powieści Jean Austin. Jest autorem scenariuszy filmowych, między innymi The Story of G. I. Joe (1944), Skłóceni z życiem napisanego według własnej powieści dla żony, Marilyn Monroe, która w tym obrazie zagrała swą najlepszą rolę filmową (1961), Śmierć komiwojażera (1984), Everybody Wins (1990), Czarownice z Salem (1996). Opublikował w formie książek duże reportaże ze zdjęciami znanej fotografki Inge Morath z podróży do ZSRR pod tytułem In Russia (1969) i do Chin – Chinese Encounters (1983), dokąd pojechał z okazji premier swoich dramatów.
W 1987 wyszła jego autobiografia Timebends, w Polsce wydana w 1994 w tomie Zakręty czasu: jedno życie.
W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku powstały kolejne sztuki Millera dla teatru: The American Clock, I Think About You a Great Deal, The Ride Down Mt. Morgan, The Last Yankee, Broken Glass. Szczególne miejsce zajmują w jego twórczości teatralne miniatury ze świetnymi rolami dla aktorów. Wśród nich są Elegia dla jednej pani, Coś w rodzaju miłości, Clara, Strzeż się pamięci.
Odbierał prestiżowe wyróżnienia literackie, takie jak hiszpańska nagroda Księcia Asturii w dziedzinie literatury dla mistrzów współczesnego dramatu (2002), jak przyznawana co dwa lata wielka literacka Nagroda Jerozolimska (Jerusalem Prize for the Freedom of the Individual in Society, 2003), jak ponownie zdobyta Tony Award za wznowienie z sukcesem na Broadwayu Śmierci komiwojażera (1999) w pięćdziesiątą rocznicę pierwszego wystawienia dramatu. Jego ostatnia sztuka Finishing the Picture miała prapremierę w 2004 w Goodman Theatre w Chicago.
W przedmowie do dramatów wydanych w 1957 Miller napisał: „Życie ma sens. (…) Dramat, wedle mnie powinien zawierać jakąś myśl pozytywną, zrozumiałą dla ludzi zdrowo myślących”. Millera interesowali widzowie, którzy przeżywali sami lub byli obserwatorami ważnych i żywych w Ameryce zjawisk społecznych i obyczajowych, im dawał w teatrze dramaty z problemami, z jakimi musiało mierzyć się amerykańskie społeczeństwo – moralny problem bogacenia się na wojnie (Wszyscy moi synowie ), upadek amerykańskiego mitu o Ameryce i zmarnowane życie podporządkowane obowiązkowi bogacenia się (Śmierć komiwojażera ), kryzys amerykańskiej rodziny (Cena, Po upadku ), maccartyzm (Czarownice z Salem ), trudne sprawy imigracji (Widok z mostu ). W tych i w następnych sztukach Miller obiecywał pociechę, a na nią publiczność czekała.
