Osoby

Maria Malicka, zamężna Nowakowska (9 V 1900 Kraków - 30 IX 1992 Kraków), aktor­ka, reżyser, dyr. i kier. artyst. teatru, peda­gog. Wychowała się za kulisami T.im. Słowac­kiego w Krakowie, gdzie w dziale technicz­nym pracował jej ojciec. Naukę na pensji SS.Prezentek łączyła z lekcjami rytmiki, tań­ca i śpiewu. Brała udział w przedstawieniach szkolnych, statystowała w T.im. Słowackiego (1915-18), np. jako Anioł ("Akropolis" Wyspiań­skiego) i w T. Ludowym (od 1916). W 1918 uczęszczała do Szkoły Dram. pod kier. K. Gabryelskiego przy krak. Instytucie Muz., 17 IV t.r. wzięła udział w popisie jako Rachela ("Ju­dasz" Tetmajera). W sez. 1918/19 była już w zespole aktorskim T.im. Słowackiego i gra­ła m.in. Zosię ("Wesele") i Córkę ("Wyzwolenie" Wyspiańskiego), Mariannę ("Skąpiec" Moliera). W maju gościła w Rzeszowie. W sez. 1919/20 występowała w krak. T. Powszechnym, zdała aktorski egzamin ZASP-u. Była już wówczas cenioną recytatorką, m.in. uczestniczyła w spotkaniach poetyckich futurystów w Do­mu Artystów przy Pl. Św. Ducha w Krakowie, w wycieczce krak. literatów na Wybrzeże i zorganizowanym przez nich programie w Gdańsku (1920). Następnie znalazła się w zespole nowo otwartego T. Bagatela w Kra­kowie (1920-23) i w krótkim czasie stała się ulubienicą publiczności. Zagrała tu około trzy­dziestu ról, głównie w repertuarze rozrywko­wym i sensacyjnym, np. Emma ("Dobrze skro­jony frak" Dregely'ego), Mela ("Moralność pani Dulskiej" Zapolskiej), Stefania ("Karykatury" Ki­sielewskiego), Mizzi ("Bogaty wujaszek" Weis­sa), Helena ("Ładna historia" Flersa i Caillaveta), Edyta ("Koteczka" Victora), Ruth ("Kobieta, która zabiła" Garricka), Zosia ("Damy i huzary" Fredry), Maria ("Ulubieniec kobiet" Hennequina i Mitchella), Pielęgniarka ("Morphium" Herzera), Janina ("Sublokatorka" Grzymały-Siedleckiego), Kasia ("Koniec Sodomy" Sudermanna), Córka ("R.H.Inżynier" Winawera), Jaqueline ("Miłość czuwa" Flersa i Caillaveta). Największą popularność przyniosła jej zagra­na na tej scenie i ciesząca się niezmiennym powodzeniem przez wiele lat, rola Anny w kom. "Świt, dzień i noc" Niccodemiego 1923. Zaproszona w tymże roku, wraz z partnerują­cym jej A. Węgierką do Warszawy, powtórzyła swój sukces na scenie T. Komedia, później Małego. Zaangażowana na sez. 1923/24 do zespołu A. Szyfmana, stała się od razu gwiaz­dą warsz. T. Polskiego i Małego, a jej kolejne role ściągały tłumy. Równocześnie podczas li­cznych objazdów kontynuowała występy w sztuce Niccodemiego (z czasem Węgierkę zastąpił jej mąż Z. Sawan, właśc. Nowako­wski, z którym przez wiele lat tworzyła jedną z najpopularniejszych par aktorskich). I tak odwiedziła m.in. Ciechocinek (1923), krak. Bagatelę (1924), Łódź (1925,1926), Kalisz (1926,1928,1935), Częstochowę i Lwów (1927), Katowice (1928), Gdańsk (1928,1930), Bydgoszcz (1928,1929), Toruń (1929), Sosno­wiec, Dąbrowę Górniczą, Płock, Stanisławów, Wilno (1930). W zespole T. Polskiego pozosta­ła do końca sez. 1928/29. Najciekawsze role na tej scenie, to m.in.: Stella ("Wspaniały rogacz" Crommelyncka), tyt. ("Święta Joanna" Shawa), Marta ("Zamiana" Claudela), Katarzyna ("Dia­beł i karczmarka" Krzywoszewskiego), Aniela ("Śluby panieńskie" Fredry), Lucyna ("Najpięk­niejsze oczy świata" Sarmenta), Michalina ("Osiołkowi w żłoby dano" Flersa i Caillaveta), Heliana ("Samuel Zborowski" Słowackiego), po­wtórzyła też kilka wcześniejszych ról. Ponad­to grała gościnnie w Łodzi ("Święta Joanna" i "Osiołkowi w żłoby dano" sez. 1926/27), w T. Nowym w Poznaniu ("Miłość czuwa" 1926, "Ład­na historia" 1927, "Trio" Lenza 1929, "Cień" Nic-codemiegol933), w T. Polskim w Katowicach (sez. 1928/29, 1929/30), w T. Małym we Lwo­wie w "Prawdziwej miłości" Bracco i z zespołem lwow. w Rzeszowie, Tarnowie, Drohobyczu i Borysławiu (1928). Ze sztuką "Trio" odwiedzi­ła ponownie Rzeszów, krak. Bagatelę, Kalisz (1929), Częstochowę, Gdańsk(1930) oraz Byd­goszcz (1930,1931). W 1931 w warsz. T.Polskim grała Zuzannę ("Nowi panowie" Flersa i Caillaveta), a w t. Morskie Oko wystąpiła w rewii "Halo, Malicka i Sawan". W 1. następ­nych odnosiła sukcesy głównie w T. Letnim w Warszawie, w takich rolach jak Rozalia ("Omal nie noc poślubna" Ellisa), Anka ("Życie jest skomplikowane" Kiedrzyńskiego) oraz Maud w operetce "Domek z kart" Granichstadtena. Równocześnie w 1. 1932-35 była aktorką T. Narodowego i Nowego w Warszawie, gdzie za­grała kolejne, znakomite role, jak np. Elżbieta Valois ("Don Carlos" Schillera), Panna Młoda ("Wesele" Wyspiańskiego), Dora ("Pierwsza sztu­ka Fanny" Shawa), tyt. ("Maria Stuart") i Luiza ("Intryga i miłość" Schillera), Kamilla ("Nie igra się z miłością" Musseta). W tym okresie odwie­dziła gościnnie m.in. Lublin, zaproszona do roli Jewdochy ("Sędziowie" Wyspiańskiego 1932), Łódź i Wilno ze swą popisową rolą Jo­anny w "Cieniu" (1933), T. Polski w Poznaniu, gdzie wystąpiła w "Marii Stuart" (czerwiec-październik 1934), później w "Domku z kart", "Cieniu" i jako Lilli w kom. Niewiarowiczowa "I co z takim robić" (czerwiec 1935). W sez. 1934/35 grała też gościnnie w T.im. Słowac­kiego w Krakowie w "Cieniu" oraz "Pierwszą sztukę Fanny", w Łodzi - "Świt, dzień i noc" oraz "I co z takim robić", w 1935 w Katowicach i Ka­liszu w "Cieniu" i "Co z takim robić". Sztukę Niewiarowicza zaprezentowała jeszcze w tym sa­mym roku w Płocku i Wilnie. W dniu 31 VIII 35 otworzyła przy ul. Karowej 18 w Warsza­wie własny t. pn. T. Malickiej, była (wspólnie z Sawanem) jego dyr. i kier. artyst., reż. i aktorką. Scena ta działała do 25 VI39, przy czym od 1 I t.r. w siedzibie przy Marszałko­wskiej 8. Niektóre role: Marysia ("Epoka tempa" Cwojdzińskiego), Gerti ("Trafika pani genera­łowej" Bus-Feketego), Ada ("Noe" Obey'a), Wiwia ("Profesja pani Warren" Shawa), tyt. ("Maria Stuart" Słowackiego), tyt. ("Kandyda" Shawa), tyt. ("Pani Bovary" wg Flauberta), Hania ("Ja­strząb wśród gołębi" Hertza). Z ostatnią rolą Julii (Julia kupuje sobie dziecko" Martineza Sierry i Maury) odwiedziła w lecie 1939 m.in. Bydgoszcz i Kielce. W sez. 1939/40 miała wy­stępować w zespole T. Narodowego i Nowego w Warszawie. W jej bogatym dorobku aktor­skim nie zabrakło też ról w głośnych, przed­wojennych filmach: "Niewolnica miłości" (Pro­stytutka) 1923, "Mogiła nieznanego żołnierza" (Nelly) 1927, "Zew morza" (Hanka) 1927, "Dzi­kuska" (Ita) 1928, "Szlakiem hańby" (Marysia) 1929, "Janko Muzykant" (Ewa) 1930, "Wiatr od morza" (Teresa) 1930, "Niebezpieczny raj" (Al­ma) 1931, "Pan Twardowski" (matka Twardo­wskiego) 1936. W okresie powojennym tylko raz wystąpiła w filmie "Bariera" (Sprzątaczka) 1966. Po wybuchu II wojny świat. była współ­założycielką (m.in. z J. Romanówną, M. Ćwi­klińską, J. Leszczyńskim) kawiarni "Bodo", później "U Aktorek" w Warszawie. W 1. 1940-44 występowała w jawnych t. Komedia oraz Rozmaitości "Jar". Pomagała oficerom AK, przyczyniła się do uwolnienia Z. Sawana z Oświęcimia. Za występy i bliskie kontakty z Niemcami została po wojnie ukarana przez Sąd Weryfikacyjny ZASP-u zakazem grania do 1 IX 47 w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Katowicach i Łodzi. Zajmowała się więc zespo­łami amat., prowadziła kursy recytatorskie, występowała pod patronatem Estrady Szcze­cińskiej na koncertach poetyckich np. w Opo­lu (1946-49). Równocześnie od 1947 była w zespole T. Polskiego w Szczecinie (od 1949 pn. T. Dramatyczne), gdzie poza znanymi już rolami, zagrała Elwirę ("Mąż i żona" Fredry), Ruth ("Niemcy" Kruczkowskiego), Kruczyninę ("Niewinni winowajcy" Ostrowskiego). Współ­pracowała ze szczecińską rozgłośnią PR. W 1948 zagrała gościnnie w Opolu po raz ko­lejny w swej karierze Annę w wyreżyserowa­nej przez siebie sztuce Niccodemiego. Wiosną 1950 opuściła ostatecznie Szczecin i zaanga­żowała się do T. Polskiego w Bielsku Białej. Powtórzyła tu swe role w sztukach Kruczko­wskiego, Ostrowskiego (granej pt. "Grzesznicy bez winy"), zagrała Rozaurę ("Sprytna wdówka" Goldoniego), którą reżyserowała z A. Gąsso­wskim. Następnie przeniosła się do Łodzi, gdzie wykładała w studium instruktorów t. ochotniczych, a także, w 1. 1951-56, grała i reżyserowała w T. Powszechnym. Upraw­nienia reżyserskie uzyskała w 1954. Waż­niejsze role: Kruczynina, po raz trzeci (tym razem we własnej reż.), Lady Milford ("Intryga i miłość" Schillera), Ewa ("Pałacyk w zaułku" braci Tur), Katarzyna ("Poskromienie złośnicy" Shakespeare'a), Zofia ("Współwinni" Goethego), tyt. ("Filomena Marturano" de Filipa, reż. z E. Stawowskim), ponadto reżyserowała "Królową śniegu" Andersena (grała rolę tyt.) i "Kopciusz­ka" Szwarca. W tym okresie grała i reżysero­wała gościnnie w Czeskim Cieszynie oraz w Częstochowie ("Grzesznicy bez winy" 1953). W 1. 1956-71 była aktorką T.im. Słowackiego w Krakowie, gdzie zagrała m.in. Arkadinę ("Czajka" Czechowa), Christine ("Żałoba przy­stoi Elektrze" O`Neilla), Idalię ("Fantazy" Sło­wackiego), Rollisonową ("Dziady" Mickiewicza), Demeter ("Noc listopadowa" Wyspiańskiego), księżnę Barbarę ("Bezimienne dzieło" Witkiewi­cza), Renę ("Kosmogonia" Iwaszkiewicza), reży­serowała na tej scenie: "Sprytną wdówkę" (rola tyt.), "Łowców głów" Regniera (Marta), "Osiem kobiet" Thomasa (Gaby), "Adelę i stresy" Barilleta i Gredy'ego (Felicja). W sez. 1958/59 wykła­dała grę aktorską w krak. PWST. W sez. 1961/62 reżyserowała gościnnie w T. Po­wszechnym w Łodzi "Łowców głów" i grała znów Martę, w tym samym sez. wystąpiła je­szcze na tej scenie w roli Natalii ("Miesiąc na wsi" Turgieniewa). W sez. 1963/64 jedyny raz po wojnie pojawiła się w Warszawie. W T. Ko­media zagrała Felicję we własnej realizacji sztuki "Adela i stresy". W sez. 1970/71 znów odwiedziła łódz. T. Powszechny, zaproszona do roli Pani Warren ("Profesja pani Warren" Shawa), wyreżyserowała też "Zatopione króle­stwo" Sikiryckiego i Sykały. W sez. 1971/72 go­ściła na scenie Starego T. w Krakowie jako Kornelia ("Klik-klak" Abramowa) oraz w krak. T. Rozmaitości jako Pani Warren ("Profesja pani Warren" - reż. własna). W 1. 1972-76 była w zespole T. Bagatela w Krakowie, gdzie za­grała swe ostatnie role: Panią Erlynne ("Wa­chlarz lady Windermere" Wilde'a) we własnej reż. z okazji jub. 50-lecia pracy scen. (10 XI 73), Ariadnę del Lago ("Słodki ptak młodości" Williamsa), a gościnnie w sez. 1976/77 wystą­piła na tej scenie w "Gwieździe" Kajzara oraz jako Pani Backer ("Motyle są wolne" Gershego). W sez. 1978/79 występowała jeszcze w roli Matki Barcza ("Radość z odzyskanego śmietni­ka" wg Kadena-Bandrowskiego). W 1. siedem­dziesiątych, podczas kilkakrotnych pobytów w Stanach Zjednoczonych u córki, dawała na zaproszenie Fundacji Kościuszkowskiej reci­tale pol. poezji np. w 1975 w Nowym Jorku i Filadelfii. Podobną działalność kontynuowa­ła jeszcze w 1. osiemdziesiątych w kraju, od­wiedzając z koncertami poetyckimi m.in. Kraków i Szczecin. Trzykrotnie wystąpiła w spektaklach TV: "Rocznica ślubu", "Niewinna bajka dziecka", "Klik-klak". Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1992/93 tom XXXIV, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1998