Osoby

BUTKIEWICZ Saturnin (22 IV 1903 Wołko­wysk k. Grodna - 1 XI 1973 Warszawa), aktor. Był synem Wincentego B. i Jadwigi z Giezdziewi­czów. Ukończył studia prawnicze na Uniw. Stefana Batorego w Wilnie. W sez. 1924/25 był uczniem Instytutu Reduty. Od sez. 1925/26 zaczął występo­wać w Wilnie i objazdach. Odtąd z zespołem Re­duty był związany stale jako aktor do 1929. W lecie 1929 występował jeszcze z Redutą, m.in. w T. Narodowym w Warszawie i w Gdańsku. W sez. 1929/30 i 1930/31 występował w T. Miejskich w Łodzi (latem 1930 i 1931 w łódz. T. Letnim), w sez. 1931/32 i 1932/33 w T. Nowym im. Modrze­jewskiej w Poznaniu, latem 1933 z zespołem ob­jazdowym Reduty, m.in. w Wilnie. Później stale występował w Warszawie: w sez. 1933/34 w T. Ateneum, 1934/35 w T. Kameralnym oraz T. Pol­skim, 1935/36 najpierw w T. Ateneum, nast. w Stołecznym T. Powszechnym (m.in. jako Przewoź­nik w "Moście"), od 1936/37 do końca 1938/39 w T. Polskim i Małym. W maju 1937 grał w miste­rium O. Miłosza "Don Miguel Manara", wystawionym przez Warsztat Teatr. PIST-u. W czasie okupacji niem. nie występował; za działalność konspiracyjną został w 1944 przez Tajną Radę Teatr. ZASP-u odznaczony specjalnym wyróżnieniem. Od lute­go do listopada 1945 grał w T. im. Słowackiego w Krakowie. Później wrócił do Warszawy i wy­stępował kolejno: od stycznia 1946 do końca sez. 1949/50 w T. Polskim; w sez. 1950/51-1954/55 w T. Domu Wojska Pol. (jeszcze latem 1955 w roli Hetmana w Weselu); od października 1955 do koń­ca sez. 1962/63 znowu w T. Polskim; od sez. 1963/64 do 31 I 1972 w T. Klasycznym oraz na jego drugiej scenie w T. Rozmaitości; od 1 II 1972 w zespole T. Rozmaitości. W 1972 przeszedł na emeryturę. Przez wiele lat (począwszy od cza­sów wileńskich) współpracował z Teatrem PR. Gry­wał w filmach. Występował też w TV, m.in. utrwa­lił się w pamięci widzów jako znakomity Kat w telew. insc. "Kraksy" F. Durrenmatta pt. "Przygoda pana Trapsa" (1965). Był cenionym aktorem. Miał charakterystyczne wa­runki zewnętrzne, które chętnie wygrywał: mocno zbudowany, z okrągłą czaszką o b. wyrazistych oczach i dość szerokich ustach. Lubił stwarzać wokół swych postaci atmosferę pewnej niesamo­witości; osiągał to np. odpowiednią grą oczu lub używając lekko schrypniętego, ściszonego głosu. Według niektórych krytyków nadużywał niekiedy tych środków ekspresji. O jego roli w "Wassie Żeleznowej" pisał w 1953 E. Csató: "Z postaci Prochora Chrapowa zostają nam w pamięci jego nieopanowane ruchy i gesty, jego intonacje, któ­rymi wypunktowuje każde prawie słowo o tym, co mówi", "rodzi się z tego wszystkiego żywa postać, która zaskakuje nas swoją oryginalnością". Najważniejsze role B. grane przed wojną to m.in. z Reduty: Karmazyn ("Wyzwolenie"), Szela ("Wesele"),Smugoń i Ciekocki ("Uciekła mi przepióreczka"), Ka­pitan ("Krąg interesów"), Marek ("Adwokat i róże"); z T. Nowego w Poznaniu: Książę Konstanty ("Noc listopadowa"), Rasputin ("Caryca i Rasputin"); z T. Ateneum: Borkowski ("Karykatury"), Kompas ("Pan z lepszego towarzystwa"); z T. Kameralnego: Krog­stad ("Nora"); z T. Polskiego: Zawilec ("Sułkowski"), Ozryk ("Hamlet"). Role powojenne, to m.in.: Hyc ("Papuga", 1946), Klaudiusz ("Hamlet") - nagrodzony w 1947 na Festiwalu Szekspirowskim, Szomberg ("Zakon krzyżowy", 1948), Ignacy ("Marcowy kawaler", 1951), Admirał ("Zagłada eskadry", 1953), Chrapow ("Wassa Żeleznowa", 1953 i 1965), Szprich ("Mas­karada" M. Lermontowa, 1958), Książę Worotyń­ski ("Borys Godunow", 1963), Lebiediew ("Iwanow", 1963), Domaniecki ("Pasierbowie", 1965), rola tyt. w "Dundo Maroje" (1971). Bibl.: Almanach 1973/74; Csató: Interpretacje; Hist. filmu t. 2, 4; Iwaszkiewicz: T. Polski (il.); Krasiński: Teatr Ja­racza; Krasiński: Warsz. sceny; Listy Osterwy; Lorentowicz: T. Polski; O zespole Reduty s. 174, 413; Simon: Spis przedstawień Reduty; Śmigielski: Reduta; Wierzyński: Wra­żenia; Żywot Osterwy; Pam. Teatr. 1973 z. 3-4 s. 412, 418, 463, 482, 1990 z. 3-4 s. 546, 547, 550-552 (Z. Osiń­ski); Teatr 1974 nr 1 (il.): Afisze i programy, IS PAN; Akta (tu fot.), ZASP; Gawlik: T. Letni w Łodzi. Ikon.: W. Dunin-Marcinkiewicz: B. w roli (Niewierny To­mek), rys., ok. 1928 - PWST Warszawa; J. Żebrowski: B. jako Ojciec ("Klucz od przepaści"), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 214; Fot. - Bibl. Nar., IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.: 1937 - "Dziewczęta z Nowolipek" (f.); 1938 - "Profesor Wilczur" (f.), "Rena" (f.), "Strachy" (f.); 1954 - "Pod gwiazdą frygijską" (f.); 1960 - "Małe dramaty" (f.); Materiały film. z 1962. Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Role, recytacje - Arch. Dok. Mech., Red. Dok. Inf.PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994