Henryk Giżycki
GIŻYCKI Henryk (1 lutego 1940 Jankowce koło Leska – 7 czerwca 1998 Kraków),
aktor, reżyser, kierownik artystyczny i dyrektor teatru.
Był synem Antoniego Giżyckiego i Marii z Gadowskich; mężem aktorki Jadwigi z Lesiaków (ślub 21 sierpnia 1965). W 1964 ukończył Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie i na sezon 1964/65 został zaangażowany do Teatru Polskiego w Bielsku-Białej; jego pierwsze role to, m.in.: Lelum (Lilla Weneda), Balwierz (Jak smok to smok).
W 1965–67 występował w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach, w rolach: Kopytowa (Śmierć Tarełkina), Kalifa (Przyjaciel wesołego diabła), Łatki (Dożywocie), Moski (Volpone). W 1967–70 grał w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie, takie role, jak: Ochocki (Pan Wokulski), Willie (Sonnenbruchowie), Astrow (Wujaszek Wania), Pułkownik Danzas (Maskarada Iwaszkiewicza), Poeta (Wesele). W 1967 w Szczecinie brał udział w II Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Zawodowych Małych Form z Pieśnią o głodzie według Brunona Jasieńskiego we własnej reżyserii; w 1969–70 był tu kierownikiem artystycznym Teatru 13 Muz, wspólnie z Marią Chwalibóg i Teresą Worono adaptował Mimikę, wystawioną na tej scenie w reżyserii Jana Maciejowskiego. Później sam reżyserował Mimikę w Teatrze im. Solskiego w Tarnowie (1974), Teatrze w Kielcach (1977) i Teatrze Ludowym w Nowej Hucie (1980). W 1970–73 grał w Starym Teatrze w Krakowie, np. Judasza (Żegnaj, Judaszu), Tichona (Biesy), Józefa Tempe (Szewcy).
W tym czasie zaczął współpracować z Teatrem eref 66, który założył i kierował nim od 1966 Ryszard Filipski. Był to teatr jednego aktora, polityczny, zaangażowany po stronie ówczesnej władzy. Wystawiane w nim monodramy miały często charakter antysemicki, toteż eref bywał bojkotowany w Krakowie (gdzie miał swoją siedzibę na krakowskim Kazimierzu, w dawnym żydowskim Ratuszu) i w Warszawie. W Szczecinie Giżycki zdobywał główne nagrody na tamtejszych festiwalach małych form teatralnych; wystąpił w monodramie Nakaz aresztowania (1973), reżyserował: Nie ma ratunku i Wytłumacz mi stary (1976). Od 1 września 1973 do stycznia 1976 był kierownikiem artystycznym Teatru eref 66. Od września 1974 do 31 stycznia 1976 grał (na zaproszenie Filipskiego) w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie.
Od 1 lutego 1976 został dyrektorem Teatru im. Żeromskiego w Kielcach i pełnił tę funkcję do 15 września 1979; reżyserował tu przedstawienia: Matki – madonny nasze, Ballada o czerwieni, Róża, Nasz z wolnością ślub (spektakl, na który składały się Śluby panieńskie i Warszawianka) oraz Betlejem polskie, które wystawił też w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie (1980), Teatrze Polskim w Szczecinie (1982) i Teatrze na Targówku w Warszawie (1984). Zagrał na kieleckiej scenie, m.in.: Naczelnika (Nasza patetyczna), Borysiaka (Premia), Poloniusza (Hamlet), Kelima (Największa świętość), Naczelnika (Róża), Kita Carsona (Zabawa jak nigdy).
W sezonie 1979/80 został, po Filipskim, dyrektorem Teatru Ludowego; funkcję tę sprawował do końca 1988/89. Wprowadzał do repertuaru głównie sztuki polskie: klasykę (Fredro, Słowacki) i utwory współczesne (Hiob, Rozmowy z katem, Pieszo). Reżyserował Krakowiaków i Górali, Igraszki z diabłem, Ucieczkę Bułhakowa; zagrał takie role, jak: Padrone Fortunato (Awantura w Chioggi), tytułowy Ksiądz Marek (1981), Moczarski (Rozmowy z katem, 1983), Kasander (Parady, 1985), Łatka (Dożywocie, 1988), Born (Dzień gniewu, 1988; reżyserował razem z Romaną Bobrowską). Chociaż odchodził od poprzedniego modelu teatru, to podobnie jak za dyrekcji Filipskiego, publiczność Krakowa nie przychodziła do teatru nowohuckiego. W 1989–91 należał do zespołu Starego Teatru w Krakowie, gościnnie reżyserował w Teatrze im. Słowackiego jednoaktówki Degrengolada i Atest (1990), a występował w Teatrze Bagatela w roli Orgona (Dożywocie, 1996). W latach 90. prowadził zespół impresaryjny pod nazwą Tespis, reżyserował kilka spektakli, m.in. monodram według Kazań księdza Piotra Skargi, Pana Tadeusza, Zemstę, w której zagrał ostatnią rolę – Cześnika.
Był zdolnym aktorem, miał dobrze opanowany warsztat aktorski, doskonałą dykcję, głos delikatny, o ciekawej barwie. Grał role dramatyczne w repertuarze klasycznym (upodobał sobie zwłaszcza repertuar romantyczny) i współczesnym; jego role Poloniusza i Kita Carsona chwalił na łamach „Teatru” J. Komorowski. Chętnie sięgał po role komediowe, np. w sztukach Fredry, grał je
z niezrównanym humorem, poczuciem sarmackiego rozmachu,
w sztukach wyrosłych z komedii dell’arte, jak Parady, Awantura w Chioggi,
zaskakiwał perfekcją mimiki, ruchu i gestu,
wspominała reżyserka Romana Bobrowska. Jako reżyser i dyrektor w latach 70. propagował teatr zaangażowany politycznie, w latach 80. adresował swoje przedstawienia przede wszystkim do młodej widowni. Przez lata związany był z nacjonalistycznym i faszyzującym środowiskiem skupionym wokół Filipskiego i Bohdana Poręby (w latach 70. grał w filmach w ich reżyserii) i to w dużej mierze przesłoniło jego inne dokonania.
Współpracował z rozgłośnią Polskiego Radia w Krakowie, miał osiągnięcia jako recytator poezji i lektor, czytał np. Na wysokiej połoninie Stanisława Vincenza. Wystąpił w kilku spektaklach Teatru TV, np. jako Niemcewicz (Trzeci Maja, 1976).
Bibliografia
Almanach 1997/98; 10 lat w obronie prawd oczywistych. Wyd. jubileuszowe T. eref 66. Kraków 1976; Linert: T. w Bielsku-Białej 1945–2000; 50 lat T. Ludowego 1955–2005 (il.); PWST w Krakowie (il.); Sośnicki: 40 lat (il.); Sośnicki: Z sezonu; Szczecin teatralny (J. Ciechowicz); 100 lat t. w Kielcach; T. w Kielcach 1944–1995; Dz. Pol. 1973 nr 243 (wywiad z G.), 1984 nr 299 (wywiad z G.), 1998 nr 164 (R. Bobrowska; il.); Gaz. Wyb. 1998 nr 136; Teatr 1979 nr 12 (J. Komorowski); Programy (m.in. „Nasz z wolnością ślub”, 1978, nota biograficzna G.; il.) i wycinki prasowe, IS PAN Akta (fot.), ZASP; www.filmpolski.pl
Ikonografia
Fot. – Bibl. Nar., ITWarszawa, NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.