Bronisław Dąbrowski
DĄBROWSKI Bronisław (24 listopada 1903 Bielce koło Kiszyniowa – 10 kwietnia 1992 Kraków),
aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatru.
Był synem Macieja (Mateusza) Dąbrowskiego, lekarza weterynarii, i Władysławy z domu d’Erceville; jego pierwszą żoną była aktorka Michalina Dąbrowska z Wojciechowskich (1906–2004; ślub 10 lutego 1931 w Krakowie, rozwód 1951), drugą aktorka Ludwika Castori (właściwie Kastory; ślub 6 sierpnia 1955 w Warszawie). Po śmierci ojca w 1904, na wojnie rosyjsko-japońskiej, mieszkał z matką w Kijowie, gdzie uczył się w gimnazjum rosyjskim, potem polskim. Już wtedy interesował się teatrem; w 1916 uczęszczał na lekcje deklamacji w Teatrze Studya Stanisławy Wysockiej, w 1917 statystował w Kościuszce pod Racławicami w reżuserii Juliusza Osterwy w Teatrze Polskim, brał udział w przedstawieniach szkolnych, np. w 1918 w Betlejem polskim. Pod koniec I wojny światowej wyjechał do Warszawy, potem z matką i ojczymem, adwokatem Janem Różalskim, zamieszkał w Poznaniu, gdzie w 1920 zdał maturę.
Brał udział w amatorskich przedstawieniach organizowanych przez Romualda Gantkowskiego, np. wystąpił w tytułowej roli w Kordianie. W 1921–23 studiował w Oddziale Dramatycznym przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu, w miastach i miasteczkach Wielkopolski występował z programem bajek dla dzieci. Równocześnie, zaangażowany przez Bolesława Szczurkiewicza, od 1921 był w Teatrze Polskim, gdzie w epizodach i rolach drugoplanowych występował do końca sezonu 1924/25. Debiutował rolą Swistunowa w Rewizorze z Petersburga (22 września 1921), potem grał m.in. Lechona (Lilla Weneda), Jana (Zmartwychwstanie), Jurowicza (Karykatury), Tillego (Ten, którego biją po twarzy), Filona (Balladyna), Kubę (Wesele), Percineta (Romantyczni).
Na sezon 1925/26 został zaangażowany przez Arnolda Szyfmana do Teatru Polskiego w Warszawie. Grał sporadycznie (np. Chłopca w Śmiesznych kochankach), nie otrzymał angażu na następny sezon, przeniósł się do Lwowa. W sezonach 1926/27 i 1927/28 należał tu do zespołu Teatrów Miejskich, zagrał m.in. Maciusia (Zaczarowane koło), Starościca (Ksiądz Marek), Poetę (Noc śnieżysta; rola dobrze oceniona w prasie), Baltazara (Wiele hałasu o nic), Rosenkranza (Hamlet), a także debiutował jako reżyser Czupurkiem Benedykta Hertza (17 lutego 1928). W 1928 w robotniczych ośrodkach polonijnych Westfalii i Nadrenii, z Gantkowskim i Zofią Barwińską, występował z programami poetyckimi. W sezonach 1928/29–1931/32 grał w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, m.in. bez sukcesu tytułowego Kordiana (1930), z powodzeniem Czarowica (Róża, 1928), Posła Parysów (Odprawa posłów greckich, 1930; spektakle na dziedzińcu wawelskim), Jaśniacha (Dzieje grzechu, 1931). Grał też np.: Lorenza (Kupiec wenecki), Perlrmana (Murzyn warszawski), Tricouda (Proboszcz wśród bogaczy), Franka (Niespodzianka), Piórkę (Pan Geldhab), Sobolewskiego (Dziady), Staszka (Królowa przedmieścia).
Związał się w tym czasie z ugrupowaniami lewicowymi, współpracował z Towarzystwem Uniwersytetu Robotniczego i chórem „Lutni Robotniczej”, gdzie reżyserował wiele chóralnych deklamacji. Od 1928 często występował na antenie krakowskiej rozgłośni radiowej. W 1932 zdał egzamin reżyserski Związku Artystów Scen Polskich, inscenizując Chmury i Otella. W sezonach 1932/33–1935/36 był ponownie zaangażowany w Teatrach Miejskich we Lwowie. Grał niewiele, np.: Telemaka (Powrót Odysa), Hrabiego Tupskiego (Moja siostra i ja), Ksawerego (Turoń), Alfonsa (Wesele Fonsia), Przodownika (Wyzwolenie), natomiast często reżyserował: Rozkosz uczciwości, Przeprowadzkę, Kapitana z Koepenick, Rodzinę, Rejtana, Krzyk, Igraszki muzyczne, Teorię Einsteina, Majora Barbarę. Były to lata decydujące o dalszym rozwoju artystycznym Dąbrwskiego, dla którego, ważniejsze od własnych dokonań, było doświadczenie zdobyte u boku Wilama Horzycy i twórców, takich jak Wacław Radulski, Władysław Daszewski, Andrzej Pronaszko, Otto Axer, Roman Palester, a przede wszystkim Leon Schiller, którego metodę pracy miał okazję obserwować.
Należał do powstałego w 1932 i skupiającego grupę eksperymentatorów lwowskiego klubu filmowego „Awangarda”. Latem 1934 odbył podróż do ZSRR, w Moskwie obejrzał kilkanaście inscenizacji Konstantina Siergiejewicza Stanisławskiego, Wsiewołoda Meyerholda, Aleksandra Tairowa, a także poznał ich osobiście, widział też Księżniczkę Turandot Jewgienija Wachtangowa. Podróż ta wywarła na niego ogromny wpływ, swoje wrażenia zrelacjonował w lwowskiej „Chwili” oraz w cyklu odczytów o teatrze rosyjskim na Uniwersytecie Jana Kazimierza (wcześniej, od 1933 prowadził tu lektorat wymowy). Fascynacja tym teatrem miała też związek z jego lewicowymi poglądami. W kwietniu 1936 brał udział w Zjeździe Związku Artystów Scen Polskich w Warszawie, a w maju tego roku w Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie, na którym wygłosił referat, który był manifestacją jego przekonań politycznych, a w imprezach towarzyszących recytował m.in. utwory Leona Kruczkowskiego i Władysława Broniewskiego. Wystąpienia te spowodowały, że został z teatru lwowskiego przez władze miejskie usunięty.
Na sezon 1936/37 zaangażował się do Teatru Polskiego w Poznaniu, reżyserował: Wieczór Trzech Króli (przedstawienie odniosło duży sukces; Konstanty Troczyński napisał, że dawno nie widział tak doskonałej inscenizacji), Mirandolinę (według tego samego recenzenta było to przedstawienie „barwne, żywe i piękne”), Wielką miłość, Księcia Niezłomnego, w którym grał Don Fernanda; ważną rolą na tej scenie był też Konrad w Wyzwoleniu. W Operze Poznańskiej reżyserował Skalmierzanki. Zdaniem Troczyńskiego, wniósł do teatru poznańskiego
rozmach nowoczesnej reżyserii i inscenizacji.
W sezonach 1937/38 i 1938/39 pracował w Teatrach Miejskich w Łodzi, gdzie znowu zagrał tytułową rolę w Kordianie i Franka w Niespodziance, we własnej reżyserii. Ponadto reżyserował Świerszcza za kominem, Figle Skapena, Rewizora, Antygonę. Na sezon 1939/40 zaangażował się do Teatru na Pohulance w Wilnie; zdążył przygotować jedynie Szczęśliwe dni (premiera 14 września; ze względu na wojnę grane pod tytułem Zielone lata).
Potem wyjechał do Lwowa, gdzie od 1 października 1939 był aktorem i reżyserem Polskiego Teatru Dramatycznego i wkrótce wszedł w skład jego Rady Artystycznej. Reżyserował Moralność pani Dulskiej, kolejną wersję Wieczoru Trzech Króli, Tanię, Cud mniemany, czyli Krakowiaków i Górali, za grał Żelskiego (Dom otwarty). Po wkroczeniu w 1941 Niemców do miasta, pracował jako inkasent w gazowni, brał udział w podziemnym życiu artystycznym, w koncertach i wieczorach literackich. Pomagał kolegom, np. w 1943 ukrywał w swym mieszkaniu aktora Edwarda Żyteckiego, po jego ucieczce z getta. W czerwcu 1944 na strychu domu przy parafii św. Zofii wystawił Ich czworo, a po ponownym wkroczeniu do Lwowa Armii Czerwonej, tą sztuką rozpoczął sezon reaktywowanego Państwowego Polskiego Teatru Dramatycznego, został jego dyrektorem i kierownikiem artystycznym. Od lipca 1944 do sierpnia 1945 reżyserował także: Misję majora Perkinsa do kraju bolszewików, Uciekła mi przepióreczka (grał Przełęckiego) i Wesele (rola Stańczyka). W planach repertuarowych miał Warszawiankę, Noc listopadową, Lato w Nohant, Śluby panieńskie, Hamleta, nie zdołano już jednak tych dramatów we Lwowie wystawić. Zorganizował przy teatrze Studio Dramatyczne, współpracował z lwowskim oddziałem Związku Patriotów Polskich, publikował w „Czerwonym Sztandarze”. Otrzymał tytuł Zasłużonego Artysty Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
W końcu sierpnia 1945 zorganizował przewiezienie polskiego zespołu i części majątku teatru lwowskiego do Katowic, gdzie objął dyrekcję Teatru Śląskiego. Zainaugurował działalność tej sceny 6 października tego roku Weselem (grał Jaśka, później Stańczyka). Repertuar pierwszego sezonu składał się głównie z przedstawień przygotowanych we Lwowie, w drugim zrealizował i wprowadził na scenę spektakle, które przyniosły mu rozgłos ogólnopolski: we własnej reżyserii Wieczór Trzech Króli i Sen nocy letniej, a w reżyserii Edmunda Wiercińskiego Dwa teatry (stworzył znakomitą rolę Dyrektora Teatru „Małe Zwierciadło”). Uruchomił Małą Scenę, a w sezonie 1946/47 Studio Dramatyczne. Jego dyrekcja katowicka okazała się sukcesem, m.in. dzięki zaproszeniu do współpracy: Ludwika Hieronima Morstina, Władysława Krzemińskiego, Andrzeja Pronaszki i zorganizowaniu znakomitego zespołu, w którego skład, oprócz artystów przybyłych ze Lwowa, weszli (doangażowani na miejscu) młodzi, świetnie się zapowiadający aktorzy, wśród nich Tadeusz Łomnicki.
W 1947, po śmierci Osterwy, został dyrektorem Miejskich Teatrów Dramatycznych w Krakowie. Znakomity krakowski zespół, powiększony przez przybyłą wraz z nim grupę artystów lwowsko-katowickich, i nowych, przez niego zaangażowanych, należał za jego dyrekcji do najlepszych w Polsce. Najwięcej wybitnych inscenizacji zrealizował w tym okresie sam, współpracując z Andrzejem Pronaszką i Andrzejem Stopką, m.in.: Wieczór Trzech Króli (replikę przedstawienia katowickiego), Klątwę i Warszawiankę, Owcze Źródło (polska premiera 17 kwietnia 1948), Sen nocy letniej, Trzy siostry (w jednym z późniejszych przedstawień, w zastępstwie chorego aktora, grał Prozorowa), Ożenek, Lubow Jarowaja (nagroda za reżyserię na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich), Balladynę, Niemców. Był to najbardziej twórczy okres w jego pracy, a zarazem jeden z najlepszych w powojennej historii krakowskich teatrów.
Po usunięciu przez władze Leona Schillera ze stanowiska dyrektora i kierownika artystycznego Teatru Polskiego w Warszawie, został powołany na jego miejsce 15 września 1950. Został też członkiem Kolegium Programowego przy Generalnej Dyrekcji Teatrów, Oper i Filharmonii, a w 1952 członkiem Rady Artystycznej przy Ministrze Kultury i Sztuki. W 1950–53 wykładał na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Pochłonięty sprawami organizacyjnymi, reżyserował mniej, a jego warszawskie sezony zaznaczyły się przedstawieniami: Mądremu biada (1951; Państwowa Nagroda Artystyczna II stopnia), Lalki według Bolesława Prusa (1952, pokazanej podczas gościnnych występów Teatru Polskiego w Moskwie, Leningradzie i Kijowie), Eugenii Grandet (1953), sztuką Polacy nie gęsi (1954) oraz repliką krakowskiego przedstawienia Lubow Jarowaja. Jego dyrekcja w Teatrze Polskim upłynęła pod znakiem konfliktu z częścią zespołu, w którym przeważali zwolennicy odwołanego Schillera, a także artyści pragnący powrotu twórcy tego teatru, Szyfmana. W styczniu 1955 złożył rezygnację z funkcji dyrektora, do marca pozostał jeszcze formalnie kierownikiem artystycznym.
Od 1 kwietnia 1955 do końca sezonu 1971/72 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru im. Słowackiego w Krakowie. Wyreżyserował w tym czasie około 30. przedstawień. Zaczął od inscenizacji, które zyskały rozgłos ogólnopolski: Kordiana (1956), Wesela (1956; grał Dziennikarza) oraz bardzo wysoko ocenionego przez krytykę Wyzwolenia (1957; I nagroda za reżyserię na ogólnopolskim przeglądzie inscenizacji dramatów Wyspiańskiego). W latach 60. do ważnych jego prac należały: Dwa teatry (1957; ponownie z rolą Dyrektora Teatru „Małe Zwierciadło”), Zbrodnia i kara (1958), Horsztyński (1959), Życie Galileusza (1960; też występy w Moskwie i Leningradzie), Więźniowie z Altony (1961), Pożegnanie z Salomeą (1962), Żałoba przystoi Elektrze (1962), Ocean (1962; nagroda za reżyserię na II Ogólnopolskim Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich), Krakowiacy i Górale (1963), Księżyc świeci zabłąkanym (1963), Przygoda z Vaterlandem (1963), Przychodzę opowiedzieć (1964), Noc listopadowa (1965), Jego ekscelencja błazen (1966), Bezimienne dzieło (prapremiera 21 maja 1967), Rzecz listopadowa (1968), Zemsta (1968), W sieci (1971). Nawiązał współpracę z teatrem w Bratysławie, dokąd wielokrotnie wyjeżdżał ze swymi spektaklami, np. w 1957 z Kordianem i Weselem, w 1959 z Wyzwoleniem i Zbrodnią i karą, w 1962 z Więźniami z Altony, w 1966 z Przygodą z Vaterlandem, w 1972 z W sieci. W czasie tej ostatniej wizyty został odznaczony przez władze miasta i Słowacji.
W latach 60., jako reżyser i kierownik artystyczny, spotykał się coraz częściej z zarzutem akademizmu i tradycjonalizmu. Jednak dzięki kilku własnym wartościowym inscenizacjom i doborowi współpracowników, teatr pod jego kierownictwem odnosił także sukcesy. Do największych należały wybitne spektakle Lidii Zamkow, a także przedstawienia Ireny Babel, Jerzego Golińskiego, Władysława Krzemińskiego, Bohdana Korzeniewskiego. Zaprosił też do współpracy wybitnych scenografów młodego pokolenia: Andrzeja Majewskiego, Lidię i Jerzego Skarżyńskich, Kazimierza Wiśniaka, Krzysztofa Pankiewicza, Krystynę Zachwatowicz, i kompozytorów, np. Grażynę Bacewicz, Stefana Kisielewskiego, Krzysztofa Pendereckiego. W uznaniu zasług dla krakowskiej sceny, w 1974 otrzymał tytuł honorowego dyrektora Teatru im. Słowackiego.
Kilkakrotnie reżyserował w krakowskim Teatrze Muzycznym Opery i Operetki: Cyrulika sewilskiego (1955), Opowieści Hoffmanna (1959), Don Pasqualego (1962), Halkę (1968). W jego reżyserii wystawiono też Halkę, 21 listopada 1965 w Teatrze Wielkim w Warszawie (był to jeden ze spektakli inaugurujących działalność warszawskiej Opery w nowym gmachu przy Placu Teatralnym). Sporadycznie reżyserował w Teatrze TV, m.in.: Króla Agisa (1968), Letników (1970), realizował też słuchowiska radiowe.
W 1957–74 wykładał grę aktorską w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie, w 1966 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1971 profesora zwyczajnego. W 1963–68 był rektorem tej uczelni. Ze studentami ostatnich lat przygotował kilka przedstawień dyplomowych. Jego współpraca z krakowską PWST trwała niemal do końca życia, często i chętnie spotykał się ze studentami. W 1963 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. Od 1970 był Członkiem Zasłużonym SPATiF-ZASP-u.
Był autorem licznych artykułów poświęconych teatrowi, publikowanych głównie w „Teatrze”, „Pamiętniku Teatralnym”, a także w „Życiu Literackim”, „Kulturze”, „Dzienniku Polskim”. W ostatnich latach życia, mimo postępującej choroby oczu, pisał wspomnienia. Powstały wówczas trzy tomy Na deskach świat oznaczających (ukazywały się kolejno w 1977, 1978 i 1981) oraz Poznałem ich w teatrze (1988).
Tylko w początkowym okresie ponad 50-letniej kariery zawodowej uprawiał wyłącznie aktorstwo. Od drugiej połowy lat 30. grał coraz rzadziej, po wojnie sporadycznie. Był dobrym aktorem realistycznym, powściągliwym w doborze środków. W młodości zdarzało mu się grywać amantów, w wieku dojrzałym odnalazł się w typie szlachetnych mentorów. Jego główna działalność artystyczna skupiała się na reżyserii, przy czym z reguły sam opracowywał adaptacje utworów, które inscenizował. Dojrzały teatr Dąbrowskiego wyrastał z przedwojennych doświadczeń teatru popularnego i ludowego, półamatorskiego teatru robotniczego, tradycji teatru monumentalnego, wzorów wyznaczonych przez Stanisławskiego oraz porewolucyjny teatr rosyjski. Był to teatr z założenia realistyczny, w doborze repertuaru eklektyczny. Z klasyki światowej najbliższy był mu Szekspir (sześciokrotnie, za każdym razem odnosząc sukces, inscenizował Wieczór Trzech Króli) i Czechow, z polskich Słowacki i Wyspiański. Na przełomie lat 40. i 50. usiłował unikać sztuk w czystej postaci socrealistycznych, starając się łączyć wymóg propagandowy z przyzwoitym poziomem artystycznym (np. zrealizowana znakomicie Lubow Jarowaja z Zofią Jaroszewską w roli tytułowej). Ze współczesnych autorów polskich najwyżej cenił Szaniawskiego, Zawieyskiego, Kruczkowskiego, z zagranicznych sięgał (w latach 50. i 60.), zarówno po dramaty Anouilha, jak i Brechta, O’Neille’a, Sartre’a.
Jego przedstawienia cechowała klarowność stylu, rzemieślnicza staranność, czytelna interpretacja, niekiedy dydaktyzm, ale też widowiskowość, epicki rozmach, dynamizm, różnorodność i harmonia środków. Chętnie łączył realistyczne aktorstwo i dosłowność szczegółu z syntetyczną przestrzenią sceniczną. Potrafił, jak np. w Trzech siostrach, ukazać psychologiczną prawdę, przedstawić dramat jednostki, osiągnąć efekt liryzmu. Doskonale realizował sceny zbiorowe, perfekcyjnie operując grupami aktorów i statystów. Ich rytm, ruch, rozmach sprawiały, że stawały się znakiem rozpoznawczym teatru Dąbrowskiego, jak w Owczym Źródle i Wieczorze Trzech Króli, o którego krakowskiej inscenizacji Roman Szydłowski napisał:
Patrząc na przedstawienie uświadomiłem sobie w pełni, że Dąbrowski dąży do stworzenia teatru prawdziwie ludowego, teatru uniwersalnego, pełnego barwy i światła, poezji i muzyki, jednoczącego wszystkie rodzaje sztuki, atakującego widza wszystkimi środkami, teatru bogatego, który wciąga publiczność w zaczarowany krąg przeżycia artystycznego, przenosząc ją
w inny wymiar, inny świat, inny nastrój, daleki od codzienności
i powszedniości.
Jego szczytowym osiągnięciem było krakowskie Wyzwolenie – spektakl rozgrywający się w całej przestrzeni sali teatralnej, zacierający granice między widownią a sceną. Odczytane jak komentarz do współczesności, entuzjastycznie a nawet manifestacyjnie przyjęte przez popaździemikową publiczność, przedstawienie, zdaniem Jana Kotta,
zagrało. Trafiło na swoje miasto, na swój teatr i na reżysera.
Pełniąc funkcje kierownicze nieprzerwanie przez 28 lat, z czego 20 w Krakowie, miał opinię człowieka wpływowego, świetnego fachowca i organizatora, zręcznego dyplomaty, umiejętnie wykorzystującego układ sił politycznych, aż do II połowy lat 60. ulubieńca władzy. Jednocześnie potrafił, w warunkach realnego socjalizmu, drogą kompromisów i zręcznych nacisków, bronić w miarę możliwości autonomii teatru, dbać o zabezpieczenie materialne artystów, a nawet chronić niepokornych. Dzięki temu, mimo lojalności w stosunku do decydentów, jako dyrektor zdołał zachować klasę i styl kierowania teatralną instytucją. Tabl. VII. Fot. z Ludwiką Castori.
Bibliografia
Almanach 1991/92; Braun: Teatr pol. 1939–89; Csató: Interpretacje; Csató: Polski t. współczesny; Dąbrowski: Na deskach t. 1–3 (il.); Bronisław Dąbrowski i jego teatr. W 50-lecie pracy artystycznej, Kraków 1972 (stąd cyt.; il.); Fik: 35 sezonów; Greń: Teatr zamknięty; Z. Greń: Taki nam się snuje dramat. Kraków 1978; A. Grodzicki: W teatrze życia, Warszawa 1984; Guderian-Czaplińska: Teatr. Arkadia; Hahn: Shakespeare w Polsce; Iwaszkiewicz: Wysocka; Krak. szkoła teatr. 50 lat; Krasiński: T. Polski 1939–2002 (il.); Ruchtówna: Frycz (il.); Kudliński: Przypadki (il.); Kydryński; B. W. Lewicki: O filmie. Wybór pism, Łódź 1995; Linert: T. Śląski; Lorentowicz: T. Polski; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918–39; Marczak-Oborski. Teatr 1918–65; L.H. Morstin: Moje przygody teatralne. Warszawa 1961 s. 169, 170, 176, 180, 184, 191, 206, 207, 219; Osiński: Repertuar; Poskuta-Włodek s. 115, 122, 128, 131, 132, 163, 175–184, 186, 189, 190, 194–210, 211, 212, 217, 224 (il.); Poskuta-Wlodek: Trzy dekady; PWST w Krakowie; Stokowa: Wyspiański; Teatr pol. we Lwowie; Troczyński: Pisma teatr.; H. Magier Autoportret z pamięci t. 3, Kraków 1981 s. 374–380; Magier: Przygody; W kręgu teatru monumentalnego, Warszawa 2000 (D. Poskuta-Włodek: Wielka scena otworem. O krakowskich inscenizacjach Bronisława Dąbrowskiego); Warnecki; Warsz. szkoła teatr.; Wilski: Szkolnictwo; Wroczyński; Pół wieku; Wspomnienia w 100-lecie T. im. Słowackiego; Wydrzyński; T. Żukowski: Krystyna Feldman, albo Festiwal tysiąca i jednego epizodu, Poznań 2001; Kal. T. Pol. 1967/68 nr 22 (E. Szwankowski: Repertuar T. Małego); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4, s. 10, 58, 242–248 (B. Dąbrowski: Teatr Polski we Lwowie w latach 1939–1945; il.), 258, 265, 1997 z. 1–4 s. 13, 67, 92, 150, 238, 257, 258, 688, 690, 707, 719, 2007 z. 3–4 s. 391–417 (D. Poskuta-Włodek: Niechajże ujrzę, jak dusza wam płonie. Krakowskie „Wyzwolenie” 1957); Scena Lwow. 1934/35 z. 3 (Rozmowa D. z W. Meyerholdem); Teatr 1979 nr 1, 3 (il.); Życie Lit. 1983 (13 XI; H. Vogler); Afisze, IS PAN; Akta: T. im. Słowackiego Kraków, ZASP (fot.); Archiwum D., MHKraków; Materiały dotyczące D. w zbiorach Z. Jabłońskiego, Bibl. Naukowa PAU/PAN; Materiały z archiwum D. i L. Castori (fot., afisze, programy, wycinki prasowe), Arch. Artyst. i Biblioteka T. im. Słowackiego Kraków.
Ikonografia
Z. Łopuszyński: Portret, olej, płótno, 1944 – MHKraków; K. Gaber Portret, olej, 1984 – T. im. Słowackiego Kraków: J. Salamon: Portret, pastel, 1980 – własność autora; Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk., tusz i A. Wasilewski: Portret, karyk., tusz, kredka, 1960 – MHKraków; D. Boguszewska-Chlebowska: Portret, rys., repr. Dz. Lit 1949 nr 44; I. Wicińska-Delekta: Portret, rys., tusz, repr. Echo Tygodnia 1949 nr 29; A. Stopka, dziewięć karyk., rys.: 1/ D. jako Molier (Szkoła żon), tusz, 1948 i 2/ tusz, ok. 1948 – własność L. Castori, 3/ „Wóz Dąbrowskiego”, tusz, repr. Teatr 1955 nr 10 oraz: 4/ „Syrenka Warszawska wabi Bronisława Dąbrowskiego”, tusz, 1955, 5/ „Kraków Warszawie, Warszawa Krakowowi”, tusz, 1955,6/ D. jako Panna Młoda z Wesela z S.W. Balickim jako Panem Młodym, tusz, ok. 1956, 7/ „Aluzja do komedii Goldoniego Sługa dwóch panów”, tusz, 1957, repr. H. Vogler: Komedia ludzka Andrzeja Stopki Kraków 1985, 8/ „dwa teatry” (z R. Zawistowskim), rys., tusz, 1957 – MTWarszawa, 9/ „70 lat Teatru Słowackiego w Krakowie”, tusz, collage – MKWarszawa; J. Żebrowski: Portret, karyk., rys., repr. Ekspress Wiecz. 1953 nr 33; J. Zaruba: Portret, karyk., rys., 1954, repr. Teatr 1972 nr 15; l. Kulczyńska: Portret z A. Bardinim i J. Kreczmarem, karyk., rys. tusz, papier – MKWarszawa; J. Lenica: Portret, „Marsz, marsz Dąbrowski z Krakowa na Polski”, karyk., rys., repr. Dąbrowski: Na deskach t. 2 s. 176; NN: Portret, rys. – T. im. Słowackiego Kraków; Z. Podgórzec: Portret, karyk., rys., repr. Gaz. Krak. 1972 nr 115; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Biogram w Almanachu Sceny Polskiej
Bronisław Dąbrowski (11 XI 1903 Bielce k. Kiszyniowa -10 IV 1992 Kraków), aktor, reżyser, dyr. i kier. artyst. teatru, pedagog. Kształcąc się w ros., potem pol. gimn. w Kijowie w 1. 1912-18 uczęszczał do T. Studya S. Wysockiej na lekcje deklamacji (1916), statystował w "Kościuszce pod Racławicami" Anczyca w reż. J. Osterwy na scenie T. Polskiego (1917), recytował, brał udział w przedstawieniach szkolnych (Pastuszek, Ułan w "Betleem polskim" 1918). Po zdaniu matury w Poznaniu (1920), brał udział w przedstawieniach amat. R.Gantkowskiego (tyt. rola w "Kordianie" Słowackiego 1921). W 1.1921-23 był słuchaczem wydz.dram. Konserwatorium Muz. w Poznaniu, gdzie aktorstwa uczyli go min. N. Młodziejowska-Szczurkiewiczowa i R. Żelazowski. Równocześnie, już od 1 V 21 do końca sez. 1924/25 należał do zespołu aktorskiego pozn. T. Polskiego. Debiutował rolą Świstunowa ("Rewizor" Gogola), później grał np. Filona ("Balladyna" Słowackiego), Lechona ("Lilla Weneda" Słowackiego), Jana ("Zmartwychwstanie" Rostworowskiego), Jurowicza ("Karykatury" Kisielewskiego), Percineta ("Romantyczni" Rostanda). Jeździł po prowincji z programem bajek dla dzieci, z Z. Barwińską i R. Gantkowskim z koncertami poetyckimi i fragm. sztuk odwiedzał skupiska polonijne w Westfalii i Nadrenii. W sez. 1925/26 był w T. Polskim w Warszawie, zagrał kilka mniejszych ról, jak np. Kapitan Corso ("Madame Sans-Gene" Sardou) i William Touret ("Król" Caillaveta i Flersa), po czym wyjechał do Lwowa. W 1.1926-28 na scenie lwow. T. Miejskiego grał około 20 różnorodnych ról, m.in. Poetę ("Noc śnieżysta" Rybickiego), Baltazara ("Wiele hałasu o nic" Shakespeare'a) i Rosenkranca ("Hamlet" Shakespeare'a). W 1928 zadebiutował tamże jako reż. przedstawieniem "Czupurka" Hertza. W 1.1928-32 był aktorem T. im. Słowackiego w Krakowie i odnosił sukcesy jako: Czarowic ("Róża" Żeromskiego), Lorenzo ("Kupiec wenecki" Shakespeare'a), Franek ("Niespodzianka" Rostworowskiego), Baltazar ("Wiele hałasu o nic" Shakespeare'a), tyt. ("Kordian" Słowackiego). Nawiązał współpracę z TUR-em i chórem "Lutni Robotniczej". W 1932 zdał reżyserski egzamin ZASP-u. W tym samym roku powrócił do Lwowa i do 1936 był aktorem i reż. T. Miejskiego. Grał niewiele, np. Telemaka ("Powrót Odysa" Wyspiańskiego), Narzeczonego ("Nieprzyjaciółka mężczyzn" Antoine'a), Hr. Tupskiego ("Moja siostra i ja" Verneuila), Alfonsa ("Wesele Fonsia" Ruszkowskiego), Przodownika ("Wyzwolenie" Wyspiańskiego). Sporo reżyserował, uznanie zyskały sztuki: "Rozkosz uczciwości" Pirandella, "Przeprowadzka" Rostworowskiego, "Kapitan z Koepenick" Zuckmayera, a zwłaszcza "Krzyk" Stefaniego i Ceria oraz "Igraszki muzyczne" Mackenzie. W 1. 1933-35 prowadził lektorat wymowy na Uniw. Jana Kazimierza, w lecie 1934 poznawał inscenizacje i wybitnych ludzi teatru w Moskwie. Swe wrażenia opublikował w lwow. Chwili i Gazecie Artystów, wygłosił cykl odczytów na uniw. Lwowskim. Brał udział w kwietniowym zjeździe ZASP-u w Warszawie (1936) wygłaszając referat o stanie t. pozawarszawskich i majowym Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie, gdzie recytował utwory W. Broniewskiego i L. Kruczkowskiego. Z powodu swych lewicowych sympatii musiał opuścić t. lwowski. Przeniósł się wówczas do Poznania i w sez. 1936/37 na scenie T. Polskiego reżyserował "Wieczór Trzech Króli" Shakespeare'a, nowatorskie przedstawienia "Mirandoliny" Goldoniego i "Księcia Bezdomnego" Calderona-Słowackiego, w którym z wielkim powodzeniem grał Don Fernanda, ponadto Konrada w "Wyzwoleniu" Wyspiańskiego. Na scenie Opery Pozn. wystawił "Skalmierzanki" Basznego. W l. 1937-39 związany był z t. łódzkim. Wśród nowych jego inscenizacji znalazły się: "Świerszcz za kominem" wg Dickensa, "Figle Skapena" Moliera, "Rewizor" Gogola, "Antygona" Sofoklesa. Zagrał Kordiana w reż. L. Schillera. Na sez. 1939/40 został zaangażowany do T. na Pohu-lance w Wilnie. 14 IX odbyła się prem. "Szczęśliwych dni" Pugeta w jego reż., po której opuścił Wilno i przybył do Lwowa. W Polskim T. Dramatycznym grał, reżyserował, a następnie wszedł w skład kolegium zarządzającego teatrem. Wystawił m.in. "Moralność pani Dulskiej" Zapolskiej, "Wieczór Trzech Króli" Shakespeare'a, "Tanię" Arbuzowa, "Krakowiaków i Górali" Bogusławskiego, zagrał Żelskiego w "Domu otwartym" Bałuckiego. Współpracował z lwow. radiem. Po wkroczeniu Niemców do Lwowa (czerwiec 1941) był inkasentem w gazowni, uczestniczył w konspiracyjnym życiu artyst., w koncertach i wieczorach lit., na strychu domu przy ul. Św. Zofii wystawił "Ich czworo" Zapolskiej (3 VI 44). Po ustąpieniu Niemców ze Lwowa, powołany na stanowisko dyr. reaktywowanego Polskiego T. Dramatycznego, zainaugurował działalność sceny tymże spektaklem (19 VIII 44). Ponadto opracował m.in: "Wesele" Wyspiańskiego (grał Stańczyka) i "Uciekła mi przepióreczka" Żeromskiego (rola Przełęckiego), zorganizował przy teatrze Studio Dram., którym kierował A. Bardini, współpracował z lwow. oddziałem ZPP, publikował w Czerwonym Sztandarze. Otrzymał tytuł zasłużonego artysty USRR. W końcu sierpnia 1945 zorganizował ewakuację zespołu lwow. do Katowic, gdzie objął dyr. T. Śląskiego, a 6 X t.r. zainaugurował działalność tej sceny "Weselem" Wyspiańskiego (grał Jaśka, później Stańczyka). W maju 1946 uruchomił Małą Scenę, w sez. 1946/47 Studio Dramatyczne. Do największych osiągnięć reżyserskich w tym okresie zaliczano jego inscenizacje: "Wieczoru Trzech Króli" Shakespeare'a (przygotowaną wkrótce w Poznaniu i Częstochowie), "Dwóch teatrów" Szaniawskiego (z rolą Dyrektora teatru), "Tańca księżniczki" Morstina i "Snu nocy letniej" Shakespeare'a. Na początku sez. 1947/48 objął dyr. Miejskich T. Dramatycznych w Krakowie. Ten najciekawszy, najbardziej twórczy okres swej pracy, a zarazem powojennej historii sceny krak. zapoczątkował repliką głośnego, katowickiego "Wieczoru Trzech Króli", następnie wystawił "Klątwę" i "Warszawiankę" Wyspiańskiego, pol. praprem. "Owczego źródła" de Vegi, która stała się sukcesem ogólnopolskim, mistrzowską realizację "Trzech sióstr" Czechowa, "Ożenku" Gogola, praprem. "Niemców" Kruczkowskiego, pol. prem. "Lubow Jarowaja" Treniewa, nagrodzoną w 1949 na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Warszawie, wreszcie "Balladynę" Słowackiego. W lecie 1950 zrezygnował z dyrekcji t. krak., nadal sprawował kierownictwo artyst., a 15 IX t.r. objął dyr. i kierownictwo artyst. T. Polskiego w Warszawie, następnie został członkiem Kolegium Programowego przy Generalnej Dyr. Teatrów, Oper i Filharmonii, potem Rady Artyst. przy MKiS. W 1.1950-53 wykładał na wydz. reżyserii warsz. PWST, w sez. 1952/53 kierował też T. Nowej Warszawy. Pochłonięty sprawami organizacyjnymi i programowymi reżyserował mniej: "Mądremu biada" Gribojedowa, "Lalkę" wg Prusa, prezentowaną podczas gościnnych występów T. Polskiego i Kameralnego w Moskwie, Leningradzie i Kijowie (lipiec 1954), "Lubow Jarowaja", powtórna inscenizacja. 11 I 55 złożył rezygnację z dyr. T. Polskiego i do 1 III t.r. pozostał kier. art. i reżyserem tego teatru. W kwietniu 1955 ponownie wrócił do Krakowa na stanowisko dyr. i kier. artyst. T. im. Słowackiego, które sprawował do końca sez. 1971/72. Zrealizował wówczas blisko 30 spektakli, wiele z nich zdobyło szeroki rozgłos i nagrody festiwalowe: "Kordian" i "Horsztyński" Słowackiego, "Wesele" (rola Dziennikarza) i "Wyzwolenie" (nagrodzone na ogólnopolskim przeglądzie inscenizacji sztuk Wyspiańskiego w 1958), "Dwa teatry" Szaniawskiego (rola Dyrektora teatru), "Zbrodnia i kara" wg Dostojewskiego, "Życie Galileusza" Brechta, "Więźniowie z Altony" Sartre'a, pol. praprem. "Żałoba przystoi Elektrze" O'Neilla, "Ocean" Sztejna (nagr. w Katowicach 1962), "Przygoda z Vaterlandem" Kruczkowskiego (nagr. we Wrocławiu 1963), "Krakowiacy i Górale" Bogusławskiego, "Rzecz listopadowa" Brylla (nagr. "Dziennika Polskiego" 1963). Wiele swych prac scen. prezentował podczas występów t. krak. w Bratysławie (1957, 1959, 1962, 1966, 1972), Moskwie i Leningradzie (1960). W Kijowie (1969) zrealizował "Zemstę" Fredry. W swym bogatym dorobku artyst. miał też spektakle operowe przygotowane m.in. z zespołem T. Muzycznego Opery i Operetki w Krakowie: "Opowieści Hoffmanna" Offenbacha (1959), "Don Pasquale" Donizettiego (1962), "Halka" Moniuszki (1968). Wcześniej, 21 XI 65, "Halka" w jego reżyserii była jednym ze spektakli inaugurujących działalność warsz. T. Wielkiego w nowym gmachu przy pl. Teatralnym. W Teatrze TV zrealizował m.in. "Króla Agisa" Słowackiego (1968) i "Letników" Gorkiego (1970). W 1. 1957-74 wykładał grę aktorską w krak. PWST, od 1966 miał tytuł prof. nadzwyczajnego, w 1. 1963-68 był rektorem tej uczelni. Od 1970 był członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP, od 1974 honorowym dyr. T. im.Słowackiego w Krakowie. Obchodził jubileusze: w 1962 40-lecia pracy scen., w 1978 75-lecie urodzin, 60-lecie pracy aktorskiej i 50-lecie reżyserii; w 1983 80-lecie urodzin, w styczniu 1989 85-lecie. Był autorem przekładów z jęz. rosyjskiego, esejów, artykułów nt. teatralne na łamach Teatru, "Życia Literackiego", Kultury, Dziennika Polskiego, w Pamiętniku Teatralnym 1963 z. 1-4 opublikował szkic pt. "Teatr Polski we Lwowie w latach 1939-1945". Jego 3-tomowe wspomnienia, zatytułowane "Na deskach świat oznaczających" ukazywały się w Wyd. Literackim kolejno w 1977,1978 i 1981 roku. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1991/92 tom XXXIII, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1997
