Osoby

BILEWSKI Bogusz (25 września 1930 Starachowice – 14 września 1995 Wrocław),

aktor.

Był synem Jana Bilewskiego i Janiny z Kwoczyńskich; jego życiową partnerką była aktorka Jadwiga Wejcman. Maturę zdał w 1950 w liceum we Wrocławiu. W 1954 ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie. Na sezon 1954/55 został zaangażowany do Teatru Wybrzeże w Gdańsku, gdzie debiutował 6 lutego 1955 jako Matti (Pan Puntila i jego sługa Matti), roli tej 

nadał młodzieńczy rozmach, rozwinął z konsekwencją

i błyskotliwością 

(Andrzej Wirth). 

Później występował w Warszawie. W sezonach 1955/56–1960/61 grał w Teatrze Domu Wojska Polskiego (od 1957 pod nazwą Teatr Dramatyczny) role takie, jak: Aleksy (Tragedia optymistyczna, 1955), Romeo (Romeo i Julia, 1956), Hrabia Alba (Ruy Blas, 1956), Haimon (Antygona Anouilha, 1958), Herman (Diabeł i Pan Bóg, 1960), Wadim (Czas młodości, 1961). W sezonie 1961/62 w Teatrze Powszechnym wystąpił na przykład jako Pan Henri (Eurydyka Anouilha). W sezonach 1962/63–1976/77 był aktorem Teatru Ateneum, jego role z tego okresu to m.in.: Rzeźnik (Duże jasne, 1962), Infant Navarry (Martwa królowa, 1964), Barnabas (Zamek, 1965), Iwan Piatirubel (Zmierzch, 1967), Filonek (Dyliżans, 1968), Lebiadkin (Biesy, 1971), Przyw (Skoro go nie ma, 1973), Fryderyk (Tragiczne dzieje doktora Fausta, 1975), Czarny (Ludzie energiczni, 1977). W sezonach 1977/78–1984/85 występował w Teatrze Polskim, m.in. jako: Iwan Antonow (Owca), Jajecznica (Ożenek) – 1978; Polgar (Gorzkie żale w stróżówce, 1979), tytułowy Garbus (1982), Puczymorda (Szewcy, 1983), Kuźma (Czapa, czyli Śmierć na raty, 1983). W sezonach 1985/86 i 1986/87 był aktorem Teatru Narodowego, zagrał tu m.in. Baltazara (Sonata Belzebuba) i Prokuratora (Bracia Karamazow). W dniu 3 marca 1987 przeszedł na rentę. W marcu 1982 wystąpił w roli Rycerza (Mord w katedrze), przedstawieniu w reżyserii Jerzego Jarockiego, przygotowanym przez zespół Teatru Dramatycznego w Katedrze Św. Jana w Warszawie. W tymże roku zagrał rolę Piszczałki (Przyjaciel wesołego diabła) w Teatrze na Woli, a w 1995 wystąpił tu po raz ostatni jako Sędzia (Przygody Tomka Sawyera).

W 1960–94 zagrał w kilkudziesięciu spektaklach Teatru Telewizji, role takie, jak: Bob Watson (Lipcowe tarapaty), Kola Brynion (Lęki poranne), Kapitan (Głód), Ferdyszczenko (Myszkin), Książę Paweł (Wielka księżna i chłopiec hotelowy). Występował w słuchowiskach Polskiego Radia. 

W młodości wysoki, o zgrabnej sylwetce, wyrazistych rysach, mocnym głosie, grał role amantów. Publiczność, zwłaszcza żeńską, oczarował rolą Romea, ale zdania krytyków były podzielone, pisano na przykład, że choć 

obdarzony świetnymi warunkami zewnętrznymi, mający duże poczucie własnego ciała i poczucie ruchu i gestu, nie tchnął jednak w słowa Romea całego żaru i namiętności 

(Daniel Bargiełowski), 

opowiadał o miłości, ale nie kochał [...]. Choć było kilka chwil naprawdę ładnych, np. pierwszy pocałunek na balu, czy wyciągnięte na pożegnanie i niezłączone ręce w scenie balkonowej 

(August Grodzicki). 

Znacznie lepiej zagrał Aleksego, 

zdobył widza żywiołowym temperamentem, poczuciem humoru, bezpośredniością, szerokim gestem, jakimś jasnym i świeżym kolorytem całej roli

(E. Stróżecka). 

Z czasem stał się aktorem charakterystycznym, o zwalistej sylwetce, twarzy okolonej ogromnym zarostem. Grał najczęściej role drugoplanowe, różnorodne i wyraziste; był na przykład zabawnym Filonkiem, uosobieniem cech szlacheckich w Dyliżansie, łagodnym, nieco sentymentalnym Iwanem w Owcy, w której to roli 

ujawnił cały swój wdzięk, swobodę w operowaniu rytmem słowa, prostotę 

(Witold Filler). 

Jako Polgar w Gorzkich żalach w stróżówce 

dał jeszcze jedną niezwykle sympatyczną postać dobrotliwego pijaka, przypominającą Kolę Bryniona z Lęków porannych Grochowiaka, a jednak zupełnie inną 

(Roman Szydłowski); 

był też groteskowym Puczymordą w Szewcach, groźnym, przebiegłym Kuźmą w Czapie.

Cieszył się dużą popularnością jako aktor filmowy; po sukcesach w filmach z lat 50., w których grał role amantów, imponował brawurą, sprawnością fizyczną, przeszedł do ról charakterystycznych. Choć grał najczęściej postaci drugoplanowe, stworzył kilka bardzo ciekawych ról, m.in. w Kardiogramie, Arii dla atlety. Był niezapomnianym zbójnikiem Kwiczołem w serialu telewizyjnym Janosik (1973), rubasznym, dosadnym, ale sympatycznym; wystąpił też w Przygodach pana Michała, Karierze Nikodema Dyzmy, Urwisach z Doliny Młynów; w ostatnim swoim filmie telewizyjnym grał Franca Fiszera (Leśmian, 1990). Tabl. 4.

Bibliografia

Almanach 1995/96; Hist. filmu t. 4 (il.), 5, 6; PWST w Krakowie; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu (il.); T. Ateneum 1928–78 (il.); T. Dramatyczny w Warszawie (il.); S. Treugutt: Pożegnanie teatru, Warszawa 2001 (il.); A. Wirth: Siedem prób. Szkice krytyczne, Warszawa 1962 s. 78–79; Express Wiecz. 1978 nr 41 (W. Filler), Film 1999 nr 5 (il.); Gaz. Wyb. 1995 nr 215, 1996 nr 236; Sztandar Młodych 1956 nr 130 (D. Bargiełowski); Teatr 1956 nr 1 (E. Stróżecka); Trybuna Ludu 1980 nr 51 (R. Szydłowski); Życie Warsz, 1956 nr 95 (A. Grodzicki), 1995 nr 251 (il.); Akt zgonu nr 5352/1995, Arch. USC Wrocław; Akta (fot.), ZASP; Wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

J. Żebrowski: B. jako Romeo (Romeo i Julia), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 254; A. Stopka: Portret, karyk., rys. repr. Życie Lit. 1969 nr 13; B. Mańczak: dwa portrety, karyk., rys., tusz, karton, 1977 i 1980 – MKWarszawa; J. Frankowski: Portret, karyk., tusz, akw., 1994 – własność autora; Fot. — Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.