Stanisław Dąbrowski
DĄBROWSKI Stanisław (14 listopada 1926 Inowrocław – 22 czerwca 1991 Gdańsk),
aktor.
Był synem Stanisława Dąbrowskiego, krawca, i Pelagii z Nawrockich; mężem Barbary z Zakrzewskich, primo voto Zborowskiej (1919–1991; ślub 6 grudnia 1961 w Gdańsku), inspicjentki Teatru Wybrzeże w 1949–81. Po śmierci ojca w 1927, wychowywała go matka. W 1940 zostali wysiedleni przez Niemców z Inowrocławia pod Dębicę, a w 1943 Dąbrowski został wcielony do oddziałów Polnische Baudienst (Polskiej Służby Budowlanej) w Mielcu, w których pracował do maja 1944. W lipcu tego roku wrócił do Inowrocławia, gdzie do końca lutego 1948 pracował najpierw jako goniec i woźnica w Powiatowym Komitecie Opieki Społecznej, potem korektor i reporter w dzienniku „Robotnik Kujawski”, a później urzędnik w Zarządzie Miejskim. Równocześnie uczył się w gimnazjum, a potem w liceum humanistycznym dla dorosłych i w lutym 1948 zdał maturę.
Za namową bydgoskiego aktora Hieronima Konieczki, napisał do Iwo Galla, i wyjechał do jego Studia Dramatycznego w Gdyni; tu od 1 marca 1948 do 31 sierpnia 1949 był jednocześnie w zespole Teatru Wybrzeże i słuchaczem Studia. Od sezonu 1949/50 przeszedł z Gallem do Teatru im. Jaracza w Łodzi, gdzie pozostał na etacie aktora do 31 lipca 1952. Zdał 19 stycznia 1950 eksternistyczny egzamin aktorski, a w 1951 został przyjęty na IV rok łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej, którą ukończył w czerwcu 1952. Po dyplomie zaangażował się do Teatru Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy (1 sierpnia 1952–31 marca 1953), potem grał w Teatrze im. Osterwy w Lublinie (1 kwietnia 1953–30 września 1954) i w Teatrze Młodego Widza we Wrocławiu (1 października 1954–30 września 1956). Od sezonu 1956/57 do końca życia był aktorem Teatru Wybrzeże w Gdańsku.
Zaczynał, jako uczeń Studia, od statystowania i epizodów u Galla, np. w Gdyni w 1948 w Weselu (jako Muzykant), w 1949 w Teatrze im. Jaracza w Łodzi w Wiśniowym sadzie, w 1950 w Wieczorze Trzech Króli. Statystował też w łódzkim Teatrze Nowym w 1951 w Horsztyńskim. W 1952, w przedstawieniu dyplomowym, które weszło do stałego repertuaru Teatru Nowego w Łodzi, a obsadę uzupełniali aktorzy tego teatru, zagrał Tichona Kabanowa w Burzy Aleksandra Ostrowskiego. W Lublinie grał m.in.: Edka (Panna Maliczewska, 1953), Oczkara (Młodość ojców, 1954), Męgorzewskiego (Takie czasy, 1954); we Wrocławiu: Antka Haręzę (Kłopot z mężczyznami, 1955).
W Teatrze Wybrzeże należał do grona aktorów, którzy byli z tym teatrem silnie identyfikowani. Poza długoletnią pracą na tej scenie, decydowała o tym przede wszystkim ranga ról, zagranych w ważnych przedstawieniach w reżyserii Stanisława Hebanowskiego, Marka Okopińskiego, Krzysztofa Babickiego, ale także postrzeganie go jako człowieka. Wiele tych ról przeszło do najlepszej historii Teatru Wybrzeże okresu 1956–90, kilka nagrodzono na teatralnych festiwalach. Trzeba wśród nich wymienić takie, jak w 1957: Sorbier (Niepogrzebani); w 1958: doskonały Epinel (Słońce krąży wokół Ziemi), bardzo dobry Demokos (Wojny trojańskiej nie będzie) i świetny Profesor Jonasz (Jonasz i błazen), w błazeńskim świecie ciepły i ludzki, który w interpretacji Dąbrowskiego, według Barbary Osterloff
miał w sobie coś z postaci ze sztuk Jerzego Szaniawskiego, był «doskonały» w swej nieporadności, nieśmiałości, a zarazem mądrej naiwności.
Następne dobre role, to w 1960: Filch (Opera za trzy grosze) i Dziennikarz (Wesele), w 1961: Fuchs (Kolega) i Książę (Indyk), w 1962: Frank V (Frank V) i Pafnucy (Sen srebrny Salomei), a potem także: Ksiądz (Andorra, 1964), Cesarz Zygmunt (Zawisza Czarny Słowackiego, 1965), Nikifor (Zmierzch, 1967), Himmler (Zmierzch demonów, 1967), Nelson (Będę mówił szczerą prawdę, 1969). W 1970 były to: Patrick Dignam (Ulisses), Estragon (Czekając na Godota) i Prymas Poniatowski (Termopile polskie), potem: Alonzo (Burza Szekspira, 1971), Ojciec Pajsij (Bracia Karamazow, 1973), Pomigałow (Zeszłego lata w Czulimsku, 1974), Pułkownik (Cyganeria warszawska, 1975), Piotr Stockmann (Wróg ludu, 1978), Philipeaux (Sprawa Dantona, 1980) – dwie ostatnie role nagrodzone na XXI i XXIII Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu; Engstrand (Upiory, 1981), Szatan (Hiob, 1982), Herman Eisberger (Już prawie nic, 1983), Pan Radca (Pułapka Tadeusza Różewicza, 1984), Firs (Wiśniowy sad, 1985; nagroda na XXV Kaliskich Spotkaniach Teatralnych), Heinrich Mann (Opowieści Hollywoodu, 1986), Stary Patrycjusz (Caligula, 1988), Priam (Troilus i Kressyda, 1990). Na 35-lecie pracy artystycznej w Teatrze Kameralnym w Sopocie zagrał Profesora Sonnebrucha w Niemcach (23 października 1982).
Był aktorem, jak podkreślali krytycy, „dużej kultury i talentu”, który prezentował zawsze świetny warsztat, nawet jeśli interpretacja roli budziła zastrzeżenia. Najsilniejszą stroną jego aktorstwa była, jak pisał W. Nowicki, umiejętność precyzyjnego mówienia tekstu i troska o słowo, które dla Dąbrowskiego było głównym środkiem ekspresji scenicznej; umiejętność tę osiągnął dzięki ogromnej pracowitości, bo nie miał z natury potężnego głosu o jasnej barwie.
Od 1963 występował stale w „Teatrze przy stoliku” w Klubie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, potem pod skrzydłami Sekcji Teatralnej Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki. Grał w blisko 30. przedstawieniach Teatru TV, w bardzo wielu słuchowiskach radiowych, także w kilku filmach. Jego troska o rangę słowa w teatrze, wyrażała się nie tylko precyzją wypowiedzi scenicznych, ale również pracą pedagogiczną: prowadził zajęcia z dykcji w Studiu Aktorskim przy Teatrze Wybrzeże (1977–82), z adeptami w Teatrze Miniatura w Gdańsku (1978), a także zajęcia z dykcji i recytacji na Wydziale Wokalnym Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Gdańsku (1973–74, 1977–80).
Bibliografia
Almanach 1990/91; Pół wieku T. Wybrzeże (tu opinia B. Osterloff; il.); Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu (il.); Żędzianowska: Pro memoria (il.); A. Żurowski: Hebanowski, Warszawa 1984 (il.); Dz. Bałt. 1964 nr 46 (il.), 1983 nr 191 (W. Nowicki; il.), 1986 nr 272 (il.); Express Wiecz. 1959 nr 212; Fakty 1983 nr 16; Głos Wybrz. 1958 nr 297, 1962 nr 124, 1978 nr 63 (il.); Akta, T. Wybrzeże Gdańsk (tu list D. do I. Galla), ZASP (fot.); Programy (m.in. „Niemców”, 1982 na 35-lecie pracy artyst. D.; tu nota biograficzna, też il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.encyklopediateatru.pl; www.filmpolski.pl
Ikonografia
L. Legut: D. jako Profesor Jonasz (Jonasz i błazen), węgiel, 1958 – MNGdańsk; Fot. – IS PAN, ITWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
