Osoby

ŁADNOWSKI Aleksander (6 czerwca 1815 Markuszów k. Puław – 5 listopada 1891 Kraków),

aktor, reżyser, dyrektor teatru.

Był synem Joanny Przepałkowskiej, adoptowanym przez jej męża Rocha Ładnowskiego, bratem Alojzy Bucholtz, mężem Rozalii Ładnowskiej, ojcem Bolesława Ładnowskiego, Aleksandry Rakiewiczowej i Bronisławy Wolskiej.

Mając dwanaście lat uciekł ze szkoły i wstąpił do 4 pułku strzelców pieszych (służył w nim półtora roku jako trębacz). Następnie wyjechał do Krakowa. Debiutował w maju 1831 w zespole Tomasza Andrzeja Chełchowskiego w Lublinie (informacja o debiucie Ładnowskiego 30 października 1830 w Krakowie nie odpowiada prawdzie, gdyż w tym czasie nie było tam przedstawień). Początkowo grał rzadko, nie otrzymując gaży, i używany był w teatrze do różnych posług. W zespole Chełchowskiego występował do 1837.

Prawdopodobnie w 1836 ożenił się z aktorką Rozalią Brzozowską. 25 czewrca 1838 debiutował w Teatrze Rozmaitości w Warszawie jako Szarybury (Kozioł, czyli Winni i niewinni). Chwalono komizm jego gry, czystą i pozbawioną prowincjonalizmu dykcję. W tym roku zaangażował się do zespołu Hipolita Popiołka. Od 28 lutego 1839 występował w Krakowie; był wg K. Estreichera „filarem zespołu i komikiem bardzo zdatnym”. Brał udział w występach zespołu krakowskiego w Poznaniu.

W sierpniu 1840, po objęciu dyrekcji przez Tomasza A. Chełchowskiego, wyjechał na prowincję i występował w zespole Hipolita Popiołka. W lipcu 1842 debiutował we Lwowie (bez powodzenia). Od października 1842 do 1846 występował ponownie w teatrze krakowskim. Wiosną 1846 przeniósł się na teren zaboru rosyjskiego. Występował m.in. w Kaliszu, najpierw w zespole Juliusza Pfeiffera, a od maja do lipca 1847 u Kajetana Nowińskiego. W początku 1848 wrócił do teatru krakowskiego. Od 1849 do 1852 występował w teatrze lwowskim, potem w zespole Teofila Borkowskiego.

Od 14 października 1852 wrócił do Krakowa i występował tam także w czasie zawieszenia przedstawień polskich, w swoim monodramie Berek zapieczętowany (grudzień 1853).

Zaangażowany przez Juliusza Pfeiffera nadal grał i reżyserował w Krakowie. Brał też udział w występach teatru krakowskiego w Wiedniu w 1856. Od maja 1857 do 1860 był aktorem i reżyserem w zespole Antoniego Gubarzewskiego, a zapewne w końcu maja tego roku objął kierownictwo zespołu i występował z nim m.in. w Miechowie i Kielcach. W sierpniu i wrześniu był w Warszawie, chcąc uzupełnić zespół, a od 21 listopada do marca 1861 grał z nim w Płocku, Radomiu i in. miastach Królestwa.

Zamieszany w wypadki polityczne 1862 został w początku kwietnia wysiedlony z zaboru rosyjskiego. Do końca 1862 kilkakrotnie występował gościnnie w teatrze krakowskim. W marcu 1863 wyjechał do zespołu Lucjana Ortyńskiego do Czerniowiec. W maju 1864 wyruszył stamtąd z zespołem Piotra Woźniakowskiego do wschodniej Galicji. Wróciwszy do Krakowa wystąpił tu 29 kwietnia 1865. Od jesieni tego roku został zaangażowany przez Adama Skorupkę i pozostał na scenie krakowskiej aż do końca życia.

16 listopada 1880 obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy scenicznej w roli Szymona (Łobzowianie).

Wg raportu policyjnego z 1862 Ładnowski miał „wzrost średni, włosy ciemno blond, oczy czarne, nos i usta mierne, twarz owalną”. Hilary Meciszewski pisał, iż obdarzony był talentem do ról groteskowych, nade wszystko zaś do ról polskich Żydów chałatowych. W rolach tych „zachowanie jego było swobodne, a pomysły szczęśliwe”. W rolach komicznych Ładnowski był „gibki, zwinny i ruchliwy”, wspominał Karol Estreicher, natomiast w rolach poważnych „karykaturyzował”.

Miał wielkie powodzenie w rolach fredrowskich; grał m.in. Jowialskiego (Pan Jowialski), Łatkę (Dożywocie), Kapkę (Odludki i poeta). Był wg Karola Estreichera „najdoskonalszy w komicznym charakterze Papkina w Zemście”. Marian Gawalewicz pisał, iż Ładnowski spotkał się nawet z pochwałami samego autora.

W latach sześćdziesiątych zwracano uwagę na wyraźne obniżenie się poziomu jego aktorstwa. W ostatnich latach występował bardzo rzadko i tylko w małych rolach. Zbyt często, jak pisał Karol Estreicher, „nie umiewał roli” i musiał szukać pomocy suflera.

Ładnowski napisał szereg utworów dramatycznych. Są wśród nich komedie, farsy i dramaty historyczne (Eudoksja Czartoryska, Jakub Szela). Największą popularność zyskał jednak monodram Berek zapieczętowany. Napisał też III część Krakowiaków i Górali zatytułowaną Skarby i upiory, która otrzymała nagrodę w 1872 na konkursie dramatycznym w Krakowie. Pisywał wiersze okolicznościowe.

Bibliografia

Album teatr, II s. 37 (il.); Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Got: Teatr Meciszewskiego; Got: Teatr Koźmiana; Krzesiński: Koleje życia s. 133, 134, 135 (il.), 140, 144, 147, 153, 163, 172, 187, 250-260, 307-310; Meciszewski: Uwagi s. 111, 122, 131, 174; Raszewski: Staroświecczyzna; EMTA 1891 nr 423 (W. Rapacki; tu il.): Kłosy 1880 nr 805 (M. Gawalewicz; tu il.); Kur. warsz. 1847 nr 175; Pam. teatr. 1959 z. 4 (J. Got), 1962 z. 1 (S. Dąbrowski s. 3-21; tu il.); Świat 1892 nr 10 (K. Estreicher); Afisze, Bibl. Jagiell., IS PAN; Chomiński; Jasiński; Krogulski; Wspomnienia B. Wolskiej, rkps Arch. m. Krakowa i woj. krak., sygn. iT 730.

Ikonografia

S. Bienkiewicz: Portret, olej - własność L. Kowickiej Kraków; NN: Portret, lit., Dziennik dla Wszystkich 1880 nr 32/33; Fot. pryw. - IS PAN, MHKraków, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

 O teatrach jednego aktora z Janem Ciechowiczem rozmawia Kamil Radomski
– Berek zapieczętowany jako pierwszy polski monodram