Aleksandra Rakiewiczowa
RAKIEWICZOWA Aleksandra Kazimiera, z Ładnowskich (1838 lub 6 III 1840 Płock - 25 XI 1898 Warszawa), aktorka. Była córką -> Aleksandra i - Rozalii Ładnowskich, siostrą -> Bolesława Ładnowskiego i -> Bronisławy Wolskiej. Debiutowała pod nazwiskiem panieńskim w 1854 w Krakowie w roli Ludwiki ("Trafiła kosa na kamień") i została zaangażowana do krak. zespołu J. Pfeiffera. Z zespołem tym wyjeżdżała w 1855 do Wrocławia i w 1856 do Wiednia. Od 1 IX 1857 do 12 IX 1858 z zespołem A. Gubarzewskiego występowała m.in. w Tarnowie, Nowym Sączu, Rzeszowie i Iwoniczu. W tym czasie wyszła za budowniczego Wincentego R., wspólnika finansowego Gubarzewskiego; odtąd stale używała na scenie nazwiska męża. 27 X 1858 debiutowała w WTR w roli Emilii ("Lektorka"). Zaangażowana do zespołu dramatu, z krótkimi przerwami związana była z tym zespołem do końca życia. Chorowita i obdarzona kilkorgiem dzieci (jedna z córek, Aleksandra R. debiutowała bez powodzenia jako aktorka w t. krak. 16 XI 1880), występowała dość rzadko. Od grudnia 1863 do listopada 1864 nie należała do zespołu. Od 1 X 1873 została zwolniona, wkrótce jednak przyjęto ją ponownie, początkowo bez stałej gaży, a później na etat. Kilkakrotnie wyjeżdżała na gościnne występy, m.in. do Krakowa (1864, 1870, 1874, 1880), Lwowa (1864, 1871, 1874), Poznania (1877), Płocka (1878). 27 X 1883 obchodziła jubileusz dwudziestopięciolecia pracy. "Twarz jej piękna pięknością jakąś melancholiczną, zadumaną; postać szlachetna, gestykulacja powściągliwa" - pisał o niej Wł. Bogusławski, który chwalił także jej głos "stworzony do tragicznego patosu, do dramatycznej namiętności, głos, w którym odzywały się niby obietnice wszystkich tkliwości, wszystkich nawałnic sercowych". Już w początkach swej kariery "jak na niedoświadczoną debiutantkę, dziwnie silnie nad sobą panowała. Takt i umiarkowanie w grze pozwalały przypuszczać niemały w niej udział inteligencji; dykcja poprawna, zawsze właściwie akcentowana, świadczyła o pewnej pracy umysłowej". W początkowym okresie powierzano jej głównie role ze współczesnego repertuaru franc. i pol., w których nie mogła wykorzystać w pełni swoich możliwości. Wł. Bogusławski twierdził, że "gdy się ją widzi na tle salonowej komedii lub nawet mieszczańskiego dramatu, zdaje się rozsadzać ramy obrazu i tęsknić za szlachetną atmosferą bohaterstwa". W tym czasie jednak rzadko grywała role tragiczne; Amalia ("Zbójcy") należała do wyjątków. Po 1868, gdy za prezesury S. Muchanowa w t. warsz. wielki repertuar zajął więcej miejsca, usunęła ją w cień H. Modrzejewska. Po wyjeździe rywalki, R. reprezentująca dawny styl gry patetycznej i wzniosłej, nie znalazła już uznania w rolach bohaterek tragicznych. Wg Wł. Bogusławskiego cechowała ją wówczas gra "o takim skupieniu, które ma wszelkie pozory chłodu. Powaga oblicza wygląda na absolutną obojętność posągu - rysy zastygają kamienną nieruchomością". Uznanie zdobywała natomiast niekiedy w rolach matek dramatycznych. Miała wzorową dykcję (przez wiele lat udzielała lekcji deklamacji), a wg A. Grzymały-Siedleckiego "jak żadna inna aktorka owych czasów, bez teatralności, bez dętych tonów odtwarzać umiała role kobiet dostojnych". Wynikało to w znacznej mierze z jej upodobań i skłonności. "Lubowała się w świecie uczuć budujących, w duszach wzorowych, w sztukach podniosłych, choćby nawet co nieco martwych, które sobą nie tyle ożywiała, ile artystycznie nobilitowała". Podobnie ujął to J. Kotarbiński: "wzmocnił się talent artystki i nabrał tężyzny w fazie późniejszej, gdy objęła wydział starszych heroin i matek dramatycznych, w których zyskała stanowisko siły pierwszorzędnej, niezastąpionej". We wczesnym okresie działalności grała takie role jak: Rózia ("Dożywocie"), Prakseda ("Karpaccy górale"), Leontyna ("Walka kobiet"), Pani Caussade ("Nasi najserdeczniejsi"), role tyt. w "Mirandolinie" i "Adriannie Lecouvreur". W późniejszym okresie takie jak: Lady Makbet ("Makbet"), Erdmuta ("Wit Stwosz"), Elżbieta ("Hrabia Essex"), Arria ("Arria i Messalina"), Estera ("Uriel Akosta"), Pani Wiese ("Friebe"), Gertruda ("Hamlet"), role tyt. w "Marii Stuart" F. Schillera, "Deborze", "Drahomirze", "Barbarze Radziwiłłównie" A. Felińskiego. Zasłabła na scenie grając rolę Renaty ("Taboryci") i wkrótce zmarła.
Bibl.: Bogusławski: Aktorzy (il.); Bogusławski: Siły i środki (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Kotarbiński: Aktorzy i aktorki s. 141-147 (il.); Owerłło; Rapacki: Sto lat (il.); Szczublewski: Teatr warsz.; Kur. warsz. 1883 nr 281, 1898 nr 326; Pam. teatr. 1962 z. 1 (S. Dąbrowski); Chomiński; Jasiński.
Ikon.: J. Strzałecki: R. w roli, akw. - MNWarszawa; S.R. Lewandowski (?): Popiersie, marmur - MTWarszawa; A.K. (Karmański): R. jako Maria (Maria Stuart F. Schillera), drzew, repr. Tyg. ilustr. 1868 nr 36; K. Miller: Portret, lit. Mucha 1875 nr 13; Fot. pryw. i w rolach -IS PAN, MHKraków, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
