Na kwaterze
Balet charakterystyczny w 1 akcie. Libretto i choreografia: Hipolit Meunier; muzyka: Stanisław Moniuszko; scenografia: Stefan Papee.
Prapremiera: Warszawa 6 IX 1868, Teatr Wielki.
Osoby: Józef, wieśniak - Romuald Puchalski; Katarzyna, jego córka - Matylda Dylewska; Karol, sierżant - Władysław Przedpełski; Jan, wieśniak - Paweł Owerło; Julian, jego syn - Ludwik Kuhne; wieśniacy i wieśniaczki, żołnierze. Rzecz dzieje się na wsi.
Przed chatą przekomarza się para narzeczonych, Katarzyna i Julian. Schodzą się wieśniacy, by powitać oddział żołnierzy, którzy mają przybyć do wsi na nocleg. Na wieść o tym Juliana ogarnia strach; boi się poboru do wojska. Ucieka chyłkiem i zamyka się w swojej chacie. Zjawiają się oczekiwani goście i po powitaniu rozpoczynają się tańce z wiejskimi dziewczynami (kadryl wiejski). Zabawę przerywa wejście gońca z listem dla sierżanta. Żołnierze smutnieją, przeczuwając, że będą musieli opuścić to miłe miejsce postoju. Ale po przeczytaniu listu sierżant pozwala bawić się dalej, sam zaś zaleca się do Katarzyny (pas de deux, kadryl żołnierski). Wśród ogólnej radości żołnierze rozbiegają się w poszukiwaniu kwater. Wieśniacy chętnie przyjmują ich do swych chat, tylko w jednej, ciemnej i zamkniętej, nikt nie odpowiada na pukanie. Chłopcy wiejscy postanawiają dostać się do środka i z rozmachem wyważają drzwi. Oczom zebranych ukazuje się przerażony Julian. Oburzona jego tchórzostwem Katarzyna odwraca się od narzeczonego. Chłopcy zarzucają mu worek na głowę, jeden z żołnierzy uderza karabinem w podłogę. Julian, myśląc że to strzał, pada na ziemię; wszyscy wybuchają śmiechem. Otrzymawszy nauczkę, zawstydzony chłopiec podnosi się i nadrabiając miną, bierze od żołnierzy czapkę wojskową na znak, że gotów jest wstąpić do wojska. Balet kończy się wesołym galopem.
Moniuszko zamierzał napisać balet o tematyce polskiej, lecz na skutek interwencji cenzury musiał wprowadzić pewne zmiany. Akcja umiejscowiona została na wsi bretońskiej wśród żuawów, w muzyce pojawiły się motywy francuskich piosenek żołnierskich (kadryl żołnierski), a mazur otrzymał nazwę "kadryla wiejskiego". Kompozytor, pisząc po raz pierwszy muzykę do gotowego libretta, zastosował się do wskazówek Meuniera, który był raczej dobrym pedagogiem i organizatorem niż twórczym choreografem. W balecie przeważają więc sceny pantomimiczne; w ich ilustrowaniu Moniuszko nie czuł się zbyt pewnie, toteż dopiero sceny taneczne mają właściwy mu rozmach.
W swej pierwotnej formie balet "Na kwaterze" nie utrzymał się długo na scenie, zapewne ze względu na małe wartości choreograficzne i obcy charakter. Gdy po 63 latach odnaleziono w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym partyturę baletu, P. Zajlich, przystępując do jego wznowienia, przede wszystkim spolszczył libretto, umiejscawiając akcję na wsi polskiej w czasach Księstwa Warszawskiego, a postaciom nadał bardziej swojskie imiona. Premiera odbyła się w Teatrze Wielkim 13 V 1931, sc. J. Wodyński, w obs. I. Szymańska, S. Baliszewski, Z. Dąbrowski (Kapral).
Z kolei inni choreografowie zmieniali dowolnie libretto, a nawet niefortunnie tytuł - "Na kwaterunku". W Teatrze Wielkim w Poznaniu wystawiony był 30 V 1925 jako "Manewry jesienne", chor. M. Statkiewicz, sc. S. Jarocki. W wersji Zajlichowskiej balet "Na kwaterze" był stałą pozycją sceny warszawskiej do 1935, następnie wznowiony został z wielką pompą i okazałością 3 V 1938; uczestniczyło w nim kilka plutonów Szkoły Podchorążych Piechoty w mundurach historycznych, konny oddział szwoleżerów i orkiestra wojskowa. W głównych rolach wystąpili: B. Karczmarewicz, S. Szatkowska, Z. Dąbrowski i S. Baliszewski.
Po II wojnie światowej balet "Na kwaterze" wystawiły cztery teatry operowe: Wrocław 4 VI 1952, libr. i chor. Z. Patkowski, sc. S. Jarocki, w obs. H. Tomaszewski (chłopak wiejski), M. Mróz (porucznik) oraz K. Dąbrowska, K. Kmitto, M. Mrozowa, K. Patkowska, I. Rakówna, H. Stankiewicz i E. Tomaszewska jako siedem córek gospodarzy; pokazane na występach baletu Opery Wrocławskiej w Libercu w 1952, Bytom 19 VI 1954, chor. M. Kopiński, sc. T. Gryglewski, w obs. L. Zienko (Zosia) i B. Bolewicz (Franek), Łódź 24 X 1970, chor. J. Jarzynówna-Sobczak, sc. A. Kilian, w obs. J. Niesobska (Dziewczyna), K. Knol (Komendant), W. Traczewski (Maruder), Gdańsk 7 IV 1979, Opera Bałtycka, chor. G. Klauzner, sc. J. Bernaś, w obs. M. Żukowski (Julian), I. Kwiecień (Katarzyna), J. Piętka (sierżant Karol).
Baletową adaptację opery "Hrabina" S. Moniuszki w opr. K. Meyera wystawił Teatr Wielki w Poznaniu 16 V 1981, libr. J. Pudełek wg W. Wolskiego, chor. H. Konwiński, sc. W. Wigura, w obs. E. Pawlak (Hrabina), E. Wesołowski (Kazimierz), Z. Misiuda (Dzidzi).
Wielokrotnie wystawiano również w formie baletu uwerturę koncertową "Bajka" S. Moniuszki. Pierwszą jej wersję jako poemat taneczny w 1 akcie z prologiem i epilogiem opracował dla swego Zespołu J. Ciepliński. Premiera 29 X 1922 w Teatrze Polskim w Katowicach, sc. F. Siedlecki, z udz. A. Łukomskiej i Z. Dąbrowskiego. Wersję tę Ciepliński powtórzył w Teatrze Wielkim w Poznaniu 22 IX 1923, sc. S. Jarocki, oraz w Teatrze Na Pohulance w Wilnie 11 II 1925, zaś w 1939 opracował ją dla Baletu Polskiego, sc. M. Kędziora.
Prócz tego "Bajkę" wystawiali: chor. F. Parnell, sc. J. Wodyński, Warszawa 5 VI 1928, Teatr Wielki, chor. J. Kapliński, sc. S. Janasik, Poznań 6 IV 1946, Teatr Wielki, chor. i sc. R. Sobiesiak, Bydgoszcz 28 IV 1964, Teatr Opery i Operetki jako balet "Wspomnienie" do libr. J. Halewicza, chor. M. Mróz, sc. S. Janasik, Wrocław 9 VII 1955, z udz. H. Stankiewicz i H. Tomaszewskiego. Dwukrotnie powtórzona uwertura Bajka stalą się tłem muzycznym jednoaktowego baletu "Przypowieść sarmacka" wg komedii A. Fredry "Zemsta", chor. C. Drzewiecki, sc. K. Pankiewicz, Poznań 25 II 1975, Polski Teatr Tańca na scenie Opery, w obs. W. Kościelak (Cześnik), W. Janicki (Rejent), L. Wojtkowiak (Klara), R. Juszkat (Podstolina), K. Pastor (Wacław), Z. Misiuda (Papkin), Z. Stróżniak (Dyndalski). "Przypowieść sarmacką" miał w swym programie Polski Teatr Tańca w czasie występów w RFN VI 1975 i V 1976, w Bułgarii X 1975, w Salonikach X 1976.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie