Obrazy z życia dawnej Rosji w 2 częściach. Libretto: Igor Strawiński i Nikołaj Roerich; muzyka: Igor Strawiński; choreografia: Wacław Niżyński (Alfred Rodrigues); scenografia: Nikołaj Roerich (Andrzej Majewski).
Prapremiera: Paryż 29 V 1913, Theatre des Champs-Elysees, Balety Rosyjskie Diagilewa.
Premiera polska: Warszawa 31 III 1962, Państwowa Opera.
Osoby: Dziewczyna wybrana na ofiarę - Maria Piltz (Elżbieta Jaroń); Stary Mędrzec - Konstantin Woronkow (Ludwik Małecki); dziewczęta, kobiety, młodzieńcy, mężczyźni, duchy przodków.
Część I. "Adoracja ziemi". Wśród dzikiego skalistego krajobrazu siedzą nieruchomo dwie oddzielne grupy młodzieńców i dziewcząt; wszyscy wpatrzeni są w święte kamienie, oczekując na to, co musi nadejść. Pojawia się Stary Mędrzec, dziewczęta tańczą, zataczając wokół niego kręgi, następnie postępują za nim w kierunku świętego kurhanu. Z kolei zaczynają tańczyć młodzieńcy, mocno przytupując, by pobudzić do życia uśpioną ziemię. Przyłączają się do nich dziewczęta, taniec staje się radosny i nabiera coraz żywszego tempa. Radość przechodzi w dzikie zapamiętanie, chłopcy zwartym szeregiem atakują dziewczęta, wahają się jednak, niezbyt pewni swych zamiarów. Wreszcie każdy porywa i wynosi upatrzoną dziewczynę. Na scenie pozostaje czterech chłopców, którzy wybierają cztery dziewczęta; każdy zarzuca partnerkę na plecy i w ten sposób tańczą korowód wiosenny. Teraz bębny ogłaszają rozpoczęcie nowej zabawy: walkę dwóch rywalizujących plemion; dwie grupy młodzieńców zmagają się z sobą. Walkę przerywa Mędrzec. Mężczyźni idą za nim (pochód Mędrca) i padają na twarz, oddając hołd Ziemi, po czym powstają i rozpoczynają wokół Mędrca szaleńczy Taniec Ziemi.
Część II. "Ofiara". Zapada zmierzch. Wokół ogniska siedzą przy Mędrcu młode dziewczęta. Zbliża się doniosła chwila, gdy jedna z nich wybrana zostanie na ofiarę Ziemi. Na razie siedzą nieruchomo, w milczącej rezygnacji wobec surowych praw natury. Powoli podnoszą się i tworzą Tajemniczy Krąg, zataczając coraz większe koła, aż wreszcie na środku zostaje samotna Wybrana Dziewczyna. Młodzież wzywa duchy przodków, które wykonują rytualny Taniec Pobudzenia Ziemi. Taniec staje się coraz bardziej zapamiętały, a siła jego zdaje się pobudzać do życia całą przyrodę. Gdy pojawiają się pierwsze znaki zwiastujące nadejście wiosny, Wybrana rozpoczyna swój Święty Taniec, ostatni taniec w jej życiu. Mężczyźni i kobiety, zahipnotyzowani ruchami Wybranej, wirują dokoła. Dziewczyna traci stopniowo siły, słania się, zrywa się jeszcze ostatnim wysiłkiem woli, wreszcie pada martwa. Mężczyźni biorą ją na ramiona i składają obok kurhanu, w końcu wszyscy padają na ziemię w dziękczynnym hołdzie. Ofiara została spełniona, Ziemia budzi się do nowego życia.
Treść baletu "Święto wiosny" osnuta jest na wierzeniach i obrzędach pogańskiej Rusi, związanych z nadejściem wiosny. Co roku o tej porze składano Ziemi ofiarę z człowieka, by zapewnić obfite plony i pomyślność dla plemienia. Balet odtwarza niezwykłą atmosferę fanatyzmu tego pogańskiego kultu i barbarzyńską siłę witalną pierwotnych ludzi. Choreografia Niżyńskiego przypominała ożywione, grubo ciosane posągi kamienne, poruszające się ruchami ciężkimi i ostrymi, ciążącymi ku ziemi. Atmosferę tę podkreślała sugestywna muzyka Strawińskiego, potężna w brzmieniu i obfitująca w mocne kulminacje orgiastycznych tańców, zmienna rytmicznie, zaskakująca niespodziewanymi synkopami, akcentami i fermatami. Lapidarne ujęcie niezwykłej tematyki, niekonwencjonalna choreografia, zrywająca z kanonami tańca klasycznego, oraz trudna dla ówczesnego widza muzyka wywołały prawdziwy szok. W czasie premierowego spektaklu wybuchł skandal, na widowni doszło do rękoczynów i obelg, miotanych przez dwa obozy - przeciwników i entuzjastów "Święta wiosny". Był to istotnie balet wyjątkowy, awangardowy, wyprzedzający znacznie swą epokę. Doczekał się tylko sześciu przedstawień, lecz mimo to wywarł ogromny wpływ na rozwój nowoczesnej muzyki baletowej i choreografii. Wartość jego oceniono w pełni dopiero w latach 50-ych naszego stulecia i od tego okresu datuje się wzrastająca ilość jego nowych inscenizacji. Wcześniejsza inscenizacja, druga z kolei po wersji Niżyńskiego: L. Miasin, sc. N. Roerich, wystawiona przez Balety Rosyjskie Diagilewa 15 XII 1920 w Paryżu, z L. Sokolovą w roli Wybranej, wznowiona była: 11 IV 1930 w Metropolitan Opera z M. Graham 24 IV 1948 w La Scali w Mediolanie z L. Novaro 30 IV 1956 przez Kungliga Svenska Baletten w Sztokholmie.
Obecnie ani wersja Niżyńskiego, ani Miasina nie są już wystawiane, powstało jednak wiele nowych inscenizacji "Święta wiosny", do najważniejszych należą: chor. M. Bejart, sc. P. Caille (rzeźby), Bruksela 8 XII 1959, Theatre Royal de la Monnaie, tancerze z Ballet-Theatre de Paris i Western Theatre Ballet, z udz. T. Bari (Wybrana) i G. Casado (Młodzieniec); wznowienie w 1965 w Operze Paryskiej z J. Rayet w roli Wybranej oraz w Operze Budapeszteńskiej 21 XII 1973, z L. Partay. Spektakl ten przedstawiony był w Polsce przez Ballet du XXe siecle w czasie występów w lutym 1966 chor. K. MacMillan, sc. S. Nolan, Londyn 8 V 1962, Covent Garden, The Royal Ballet, z M. Mason w roli Wybranej chor. N. Kasatkina i W. Wasiljow, sc. A. Gonczarow, Moskwa 28 II 1965, Teatr Wielki, w obs. N. Sorokina (Wybrana Dziewczyna) i J. Władimirow (Pasterz); wersja przekazana w 1967 berlińskiej Staatsoper chor. W. Orlikowski, sc. G. Schneider-Siemssen, Wiedeń 11 XI 1968, Opera, Ch. Zimmerl w roli Wybranej Dusseldorf 19 IV 1970, Opera, chor. E. Walter, dek. B. Schulze, kost. G. Kappel, pokazane na występach tej Opery w Łodzi we wrześniu 1971 Frankfurt n. M. 25 XI 1972, Opera, pt. "Le Sacre", chor. J. Neumeier, sc. F. Sanjust, w obs. F. Howald, M. Midinet, M. Kruuse, M. Barra, P. Samaropoulo; wznowienie 22 V 1975 w Operze Hamburskiej, w obs. P. Samaropoulo i T. Finney Pecs 13 X 1972, Balet Sopianae, chor. I. Eck, dek. E. Nadas, kost. J. Gombar, z M. Bretus w roli Wybranej Monachium 18 IV 1974, Opera, chor. G. Tetley, sc. N. Baylis, w obs. K. Vernon i F. Barbay; wersję Tetleya przejęło wiele innych zespołów: Opera w Stuttgarcie 1976, w obs. B. Keil i R. Cragun; American Ballet Theatre w Nowym Jorku 1976, w obs. M. van Hamel i M. Barysznikow; Kongelige Danske Ballet 1978, w obs. I. Andersen i N. Kehlet, Opera La Scala w Mediolanie 1981, Australian Ballet w Melbourne 1982 Amsterdam 16 VI 1974, Het Nationale Ballet, chor. H. van Manen, sc. J.-P. Vroom, w obs. A. Radius, H. Ebbelaar, M. Sand, F. Sinceretti Berlin 5 XI 1977, Stadtische Oper, chor. W. Panów, sc. D. Sharir, w obs. M. Gisladottir i W. Panow chor. R. Alston, sc. P. Mumford, Londyn 6 III 1981, Ballet Rambert, sol. S. Owen.
Warszawską inscenizację "Święta wiosny" pokazał balet Opery na Międzynarodowym Festiwalu Muzycznym w Wiesbaden V 1964, a następnie w Essen.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
