Osoby

CASTORI, Kastori, Ludwika, właściwie Ludwika Kastory, zamężna Dąbrowska (25 maja 1914, Lwów – 9 maja 1998, Kraków),

aktorka.

Data urodzenia według metryki chrztu; sama podawała: 1916, 1918 oraz 1920. Była córką Franciszka Kastory i Heleny z domu Lorenc, krawcowej; żoną reżysera i dyrektora teatru Bronisława Dąbrowskiego (ślub 6 sierpnia 1955 w Warszawie). Do 1945 mieszkała we Lwowie, gdzie w 1937 ukończyła Wyższą Szkołę Handlową. Po wybuchu II wojny światowej, do 1940 pracowała m.in. jako sekretarka w Akcyjnym Banku Hipotecznym. Uczyła się też gry aktorskiej u Wandy Siemaszkowej. W czasie okupacji rosyjskiej, a potem niemieckiej, pracowała jako sprzedawczyni i kelnerka, działała też w Armii Krajowej. Według Bronisława Dąbrowskiego, uczestniczyła w próbach konspiracyjnego przedstawienia Ich czworo, którego pokaz odbył się 3 czerwca 1944 na strychu domu przy parafii św. Zofii. Od 1 września 1944 do 31 sierpnia 1945 była sekretarką i aktorką w Polskim Teatrze Dramatycznym, uczyła się w działającym przy nim Studiu Dramatycznym. Debiutowała prawdopodobnie 28 października 1944 rolą Janiny (Ostrożnie, świeżo malowane). Z zespołem teatru lwowskiego w sierpniu 1945 przyjechała do Katowic; zdała egzamin aktorski. Związana prywatnie z Bronisławem Dąbrowskim, występowała w teatrach, których był dyrektorem.

Od 1 września 1945 do 31 sierpnia 1947 była aktorką, a także sekretarką Teatru Miejskiego w Katowicach, od 1 września 1947 do 30 września 1950 Teatrów Dramatycznych w Krakowie, od października 1950 do końca sezonu 1954/55 występowała w Teatrze Polskim w Warszawie; była tu też szefową tak zwanego Kierownictwa Pracy Artystycznej. Od 1 lipca 1955 była ponownie aktorką i sekretarką Teatru im. Słowackiego w Krakowie, w którym pozostała do końca swej zawodowej kariery. W dniu 1 września 1980 przeszła na emeryturę.

Miała dobrą prezencję: szczupła blondynka, o subtelnych, delikatnych rysach twarzy, efektownym, eleganckim, zdawało się, wyniosłym wyglądzie. Jej specjalnością były role liryczne w repertuarze poetyckim. Zwróciła na siebie uwagę w szekspirowskich przedstawieniach w reżyserii Dąbrowskiego. Oliwia w Wieczorze Trzech Króli (1946) w jej wykonaniu była momentami tragiczna i smutna, przypominała „królewnę z bajki”, a jednocześnie była „czarująco kobieca i piękna” (Andrzej Linert). Jako Tytania w Śnie nocy letniej (1947),

była urocza i wdzięczna, może trochę czasami przejęta w głosie swą rolą, lecz co najważniejsze – bardzo bajkowa 

(Bolesław Surówka).

Role Oliwii i Tytanii powtórzyła w czasie swego pierwszego pobytu w Teatrze im. Słowackiego, zagrała wtedy także Ruth (Niemcy, 1949). Warunki zewnętrzne zdawały się predestynować ją do tej roli, nie do końca jednak poradziła sobie z pogłębieniem postaci. Zdaniem Henryka Voglera, interpretowała Ruth „w tym sensie, jaki nasuwa pierwsza, raczej powierzchowna analiza tekstu”, była

żądną życia, użycia i wrażeń artystką europejską o wspaniałej niemieckiej powierzchowności,

według Stefana Otwinowskiego „była w pewnym sensie rewelacją”, „stworzyła świetną postać” i „pokazała realizm aktorski bardzo dobrego gatunku”.

Do ról udanych, zgodnych z jej naturą, należały też np. Lizelotta (Dwa teatry, 1947 i 1957), którą zagrała z wdziękiem i wyczuciem poezji; Dorota Podlewska (Król i aktor, 1952),

prosta, ludzka, trochę jeszcze aktorsko niedojrzała, ale prawdziwa i wzruszająca 

(Janusz Warnecki);

Margrabianka Sylwia (Bal pożegnanych, 1958). W rolach dramatycznych brakowało jej siły i wyrazu, np. jako Joanna (Noc listopadowa, 1965) była

piękna jak posąg i jak posąg enigmatyczna,

pisała Leonia Jabłonkówna i tę opinię można odnieść także do wielu innych jej ról, które grała na krakowskiej scenie.

Wystąpiła m.in. jako Maryna (Wesele, 1945 i 1956), Krystyna (Taniec księżniczki, 1947), Goplana (Balladyna, 1950), Natalia (Mądremu biada, 1951), Pani Balowa (Polacy nie gęsi, 1953), Joanna (Odwiedziny, 1955), Laura (Kordian, 1956), Malwa (Dowód osobisty, 1957), Salomea (Horsztyński, 1959), Joanna (Więźniowie z Altony, 1961), Pani Ford (Wesołe kumoszki z Windsoru, 1962), Magdalena (Improwizacja paryska, 1963), Febe (Jak wam się podoba, 1964), Tatiana (Jego ekscelencja błazen, 1966), Janina Żelska (Dom otwarty, 1966), Podstolina (Zemsta, 1969), Estella (Drogi Antoni, 1971), Anna Andrejewna (Rewizor, 1972). Zagrała też w kilku spektaklach Teatru TV, m.in. Juliasiewiczową (Moralność pani Dulskiej, 1968), Wandę Ogrodzką (Grzech, 1975).

Wspominana była jako doskonała, sprawna organizatorka, począwszy od przeprowadzki teatru ze Lwowa do Katowic i później, kiedy pracowała w Teatrze im. Słowackiego jako sekretarka i dbała o dobre funkcjonowanie sceny. Marta Stebnicka zapamiętała:

U Dąbrowskiego w tamtych latach było wszystko bardzo precyzyjnie zaplanowane i przygotowane. Czuwała nad tym silną ręką Ludwika Castori. Nie było mowy o odsunięciu premiery, odwołaniu spektaklu.

Bibliografia

Almanach 1997/98; R. Brandstaetter i J. Warnecki. Listy 1947–1969, Warszawa 1999 (il.); Dąbrowski: Na deskach t. 2 (cyt.; il.); Hahn: Shakespeare w Polsce; J. Janicki: Towarzystwo weteranów… Alfabet lwowski 2, Warszawa 1994 s. 21–32; Krasiński: Teatr Polski 1939–2002; Linert: T. Śląski 1945–49 (cyt.; il.); L.H. Morstin: Moje przygody teatralne, Warszawa 1961 s. 180, 185, 190; Vogler: Przygody s. 104, 109, 185; Wspomnienia w 100-lecie T. im. Słowackiego s. 123, 126, 140–146, 176 (L. Castori: Moje najmilsze wspomnienia; M. Stebnicka); T. Żukowski: Krystyna Feldman, albo Festiwal tysiąca i jednego epizodu, Poznań 2001; Dz. Lit. 1949 nr 44 (S. Otwinowski); Dz. Pol. 1995 nr 189, 195 i 196 (L. Castori: Ostani spektakl); Dz. Zach. 1947 nr 186 (B. Surówka); Gaz. Rob. 1946 nr 83; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 244, 268, 269, 1974 z. 3–4 s. 487, 1997 z. 1–4 s. 689, 719, 722; Teatr 1965 nr 8 (L. Jabłonkówna), 1996 nr 4 (sylwetka C.; il.); Akta, T. im. Słowackiego Kraków (odpis aktu ślubu), ZASP (fot.); Księgi parafii św. Antoniego we Lwowie (metryka chrztu pod datą 14 VI 1914); Almanach 1944–59. 

Ikonografia

D. Boguszewska-Chlebowska: C. w roli, olej, płótno, 1949 – własność L. Castori i C. jako Ruth (Niemcy), rys., repr. Dz. Lit. 1949 nr 44; M. Demczuk; C. jako Ruth (Niemcy), rys., kredka, 1949 – MHKraków; I. Wicińska-Delekta: C. jako Ruth (Niemcy), rys., repr. Echo Tygodnia 1949 nr 29; J. Salamon: Portret, pastel, 1979 – własność autora; J. Żebrowski: C. jako Pani Balowa (Polacy nie gęsi), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1953 nr 88; Fot. – IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, T. im. Słowackiego Kraków.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.