Osoby

BRYDZIŃSKA Maria Magdalena, z Gąsiorowskich, secundo voto Potocka (1 sierpnia 1896 Warszawa – 26 lutego 1990 Lailly-en-Val koło Orleanu, Francja),

tancerka, aktorka. 

Data urodzenia według aktu małżeństwa z Wojciechem Brydzińskim; inne, które sama podawała, są nieprawdziwe. Była córką Stanisława Gąsiorowskiego, krawca, i Cezarei Romany z Rutkowskich; jej pierwszym mężem był aktor Wojciech Brydziński (zob. t. 2; ślub 25 marca 1913 w Warszawie); drugim hrabia Maurycy Potocki (ślub 2 maja 1927 w Wilnie).

Uczyła się w szkole baletowej przy Teatrze Wielkim w Warszawie i już w 1907 tańczyła na scenach Warszawskich Teatrów Rządowych, na przykład w balecie Paquita, czy w operetce Tysiąc i jedna noc. W 1909 w Teatrze Wielkim wystąpiła jako Arfon, syn Lecha (Lilla Weneda), a w Teatrze Rozmaitości w roli Grooma (Wielki dziennik). W czerwcu 1910, po popisie szkolnym, została mianowana drugą koryfejką. W marcu 1911 wyjechała z grupą warszawskich tancerzy do Ballets Russes Diagilewa w Paryżu. Od początku 1913 ponownie tańczyła w Warszawskich Teatrach Rządowych, na przykład w baletach Eunice i Szeherezada. 

W 1915, z mężem i grupą aktorów warszawskich, została deportowana do Rosji. Występowała w Moskwie, od listopada 1916 w zespole Nowego Teatru Polskiego pod kierownictwem Bronisława Skąpskiego, m.in. w Weselu Fonsia, Gęsiach i gąskach, grała rolę Kazia (Żołnierz królowej Madagaskaru); 18 lutego 1917 w „Lutni” wystąpiła w misterium jasełkowym Bóg się rodzi. W 1917 zagrała w trzech rosyjskich filmach. W sierpniu 1918 wróciła do Warszawy.

Od sezonu 1918/19 została zaangażowana przez Arnolda Szyfmana do zespołu Teatru Polskiego i była tu aktorką do końca sezonu 1922/23. Pierwszy raz wystąpiła 15 października 1918 w roli Hani (Don Juan Rittnera) i

ujawniła od razu prostotę, wdzięk i śliczny w swej szczerości liryzm – przy uroczych warunkach zewnętrznych 

(Stefan Krzywoszewski).

Grała dużo, m.in.: Klarę (Zemsta), Cecylię (Brat marnotrawny), Annę (Gołębie serce), Helenkę (Wicek i Wacek), Hanię (Głupi Jakub), Zuzannę (Król), Melę (Moralność pani Dulskiej), Antosię (Chory z urojenia), Stasię (Głuszec), Korę (Noc listopadowa), tytułową rolę w Gałganku, Tancerkę (To, co najważniejsze), Neryssę (Kupiec wenecki), Pokojówkę (Pokojówka szuka męża). Zagrała w kilku filmach: Sezonowa miłość (1918), Krysta (1919), Uroda życia (1921), Niewolnica miłości (1923). 

W sezonie 1923/24–1925/26 występowała najpierw w Rozmaitościach, a od 3 października 1924 w Teatrze Narodowym i Teatrze Letnim. Jej role z tego okresu to: Katarzyna (Poskromienie złośnicy), Wiktoria (Rycerz powietrza), Henryka (Podatek majątkowy), Wikta (Spadkobierca), Lucyna (Dar poranka), Ariel (Burza), Aktoreczka (Pan minister), Antonina (Zmartwienia pana Hamelbeina), Ginetta (Codziennie o piątej), tytułowa w Córce króla czekolady. 

Ładna i utalentowana, podobała się przede wszystkim w repertuarze komediowym, do którego miała predyspozycje: filuterny wdzięk i żywiołowość; miała tu

swój własny styl, który zawsze okazuje się niezawodny,

pisał Boy. Pochlebnie wyrażali się o niej Jan Lorentowicz, Władysław Rabski, Tadeusz Kończyc, a także Karol Irzykowski, choć ten miał zastrzeżenia do dykcji aktorki. W pierwszych rolach zwracała uwagę głównie urodą i wdziękiem, ale czyniła szybko postępy i w Głupim Jakubie doceniono także jej grę: według Boya rolę ujęła „świadomie i mocno”. Sukces odniosła jako Katarzyna w Poskromieniu złośnicy, którą zagrała wbrew tradycji:

od szczerze potraktowanego sekutnictwa młodej i pełnej temperamentu panny, aż po świadomą uległość kobiety, która zrozumiała moc i powagę pozornej uległości 

(Władysław Zawistowski).

Była interesująca jako Wiktoria (Rycerz powietrza), której

złowrogą tajemniczość wydobywała ciekawie, niekiedy świetnie 

(Lorentowicz),

ale nie było to jej emploi, bo miała

zbyt wiele nerwu, krwi i życia, aby się dała zepchnąć do roli przenośni, symbolu 

(Boy).

Także według Irzykowskiego grała często role dla siebie nieodpowiednie, w których temperament i „łobuzerskość” nie powinny być dominującą cechą postaci, lecz ich liryzm, „naiwność”, a tych aktorce brakowało, na przykład w roli Lucyny (Dar poranka). Zalety swojego aktorstwa ukazała jako Ginetta (Codziennie o piątej).

Humor, gamineria, żywiołowość – wszystko było w tej Ginetcie,

pisał Boy. Potrafiła też łączyć ton serio z komediowym i na przykład w roli Henryki (Podatek majątkowy)

umiała przejść lekko i zgrabnie od sentymentu do farsy 

(Tadeusz Kończyc).

Po wyjściu za mąż za Potockiego, zamieszkała w Jabłonnie i zrezygnowała z występów. Jedynie w marcu 1936 w Instytucie Reduty w Warszawie wystąpiła w roli Hrabiny Harrys (Pierścień wielkiej damy). 

W latach II wojny światowej i okupacji niemieckiej mieszkała nadal w Jabłonnie, po upadku powstania warszawskiego znalazła się w Krakowie. W 1947 wyjechała do Anglii. W 1949 w Polskim Teatrze Dramatycznym w Londynie zagrała Matkę (Słoneczniki). Była członkiem Związku Artystów Scen Polskich za Granicą. Wraz z mężem prowadziła pensjonat pod Londynem, a po jego śmierci zamieszkała w Domu Polskiego Funduszu Humanitarnego w Lailly-en-Val koło Orleanu we Francji. Tabl. 1.

Bibliografia

Almanach 1989/90 (tu błędne miejsce śmierci); Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95; Boy: Pisma t. 20–22, 25, 26; Brumer: Tradycja i styl; Domański: Repertuar 1907–10; Hist. filmu t. 1; Irzykowski: Pisma; Korzeniewski: Spory; Krasiński: Jaracz; Krasiński: T. Polski 1913–39 (il.); Krasiński: Warsz. sceny (il.); Lechoń: Świat teatru (il.); Lorentowicz: Dwadzieścia lat t. 2, 4, 5; Lorentowicz: T. Polski s. LXXII (cyt.); Mamontowicz-Łojek: Terpsychora; Marczak-Oborskl: Teatr 1918–39; Osiński: Pamięć Reduty (il.); Pleograf (il.); Pudełek: Balet 1867–1915; Słonimski: Gwałt; T. Polski 1913–23 (il.); Dz. Pol. 1990 z 24 III; Gon. Teatr. i Sportowy 1921 nr 31; Kal. T. Pol. 1967/68 nr 21, 22 (E. Szwankowski); Kur. Warsz. 1919 nr 6–7, 60, 1922 nr 77, 1923 nr 268 (W. Rabski), 351, 1924 nr 131 (T. Kończyc), 1930 nr 209; Pam. Teatr. 1960 z. 2 s. 289, 1982 z. 1–4 s. 382 (M. Brydzińska: Wspomnienie o A. Szyfmanie), 1990 z. 1–2 s. 46, 1999 z. 2 (Z. Osiński); Program i Krytyka 1909 nr 33, 51, 81; Prz. Teatr. 1919 nr 6 (il.); Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 1, 2, 1925 nr 1; Scena Pol. 1924 z. 1 s. 80, 83 (W. Zawistowski), 84, 91, z. 2. s. 165; Świat 1910 nr 25 (il.). 1918 nr 42 (S. Krzywoszewski); Teatr i Widownia (Londyn) 1948/49 z. 1; Tyg. Ilustr. 1922 nr 2 (il.), 1923 nr 29 (il.), 1924 nr 18 (il.), 1926 nr 15 (il.), 1929 nr 35 (il.), 1933 nr 3 (il.); Życie Teatru 1926 nr 44–45; Życie Warsz. 1991 nr 48; Akt ślubu nr I-20/109/1913 i wpis dotyczący ślubu nr I-314/1957, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Programy, IS PAN, MTWarszawa. 

Ikonografia

A. Zamoyski: „Portret aktorki Marii Brydzińskiej”, rzeźba (głowa), brąz, ok. 1926 – własność Krzysztofa Musiała (depozyt MN Gdańsk); K. Dąbrowska: Portret, miniatura, gwasz, kość słoniowa, 1925 – własność pryw., repr. fot. Pracownia Dokumentacji Teatru IS PAN; R. Kramsztyk: „Portret hrabiny Marii Potockiej” (zaginiony), olej, płótno, ok. 1932, i „Dama z wiewiórką”, olej, płótno, ok. 1935 – własność Toma Podla, Chicago USA, repr. obu katalog: Roman Kramsztyk 1885–1942, wystawa monograficzna Warszawa, Zachęta, 1997; Fot. – Bibl. Nar, IS PAN, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.