Andrzej Marek
MAREK Andrzej, właśc. Marek Arnstein, Arenstein, Arensztejn
(2 stycznia 1880 – 1943 Warszawa),
reżyser.
Był synem Adama Arnsteina i Dory z Gotsfartów. Ukończył gimnazjum w Sanoku. Około 1900 zaczął pracować jako dziennikarz w warszawskim piśmie „Izraelita”.
Napisał kilka sztuk o tematyce żydowskiej, m.in. Chasydzi (1900), Wieczna bajka (1901), Pieśniarze (1902). Przekładał też i adaptował dla scen polskich utwory z literatury żydowskiej (np. Golem, Mirla Efros). W 1912 reżyserował swoją sztukę Noemi w krakowskim Teatrze Ludowym. Przez pewien czas przebywał w Los Angeles i współpracował tam z wybitnymi działaczami teatru żydowskiego Nachumem Zemachem [Cemachem] i Maurice’em Schwartzem.
Około 1924 wrócił do Polski i wkrótce uzyskał przyznane mu przez ZASP prawo reżyserowania. Współpracował ze scenami żydowskimi, a niekiedy z teatrami polskimi, w których wystawiał niemal wyłącznie sztuki żydowskie, jak np. Mirla Efros (Łódź 1929) lub o tematyce żydowskiej jak Małka Szwarcenkopf (Teatr Nowości w Warszawie 1928). Wybitnym jego osiągnięciem było wystawienie 26 maja 1928 na arenie warszawskiego cyrku Golema – jedno z pierwszych w Polsce przedstawień na scenie kolistej, ze scenografią Andrzeja Pronaszki i Szymona Syrkusa, przy współpracy reżyserskiej Jerzego Waldena.
Podczas II wojny światowej znalazł się w getcie warszawskim i kierował grającym tam w języku polskim Nowym Teatrem Kameralnym, w którym reżyserował m.in. Mirlę Efros, Muzykę na ulicy.
Zginął zamordowany przez hitlerowców.
Bibliografia
Łoza: Czy wiesz I (il.); Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1969 nr 69; Pam. teatr. 1962 z. 3/4 (B. Frankowska).
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną źródłowej publikacji.
Jego kariera była wyjątkowa wśród polskich artystów żydowskich ze względu na to, że pracował równocześnie w języku jidysz i polskim. Jego marzeniem, jak twierdził, było zbudowanie pomostu między społeczeństwami
polskim i żydowskim za pomocą sztuki teatru. Michael C. Steinlauf
Uzupełnienia bibliograficzne
- Bułat Mirosława: Teatr żydowski w świetle „Izraelity” w latach 1883-1905, „Pamiętnik Teatralny”, 1992, z.3–4.
- Frankowska Barbara: Sceny koliste dwudziestolecia, „Pamiętnik Teatralny”, 1962, z.3–4, s. 520–533
- Gross Natan: Film żydowski w Polsce, Kraków 2002
- Lubelski Tadeusz: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Katowice 2009
- Marczak-Oborski Stanisław: Teatr czasu wojny 1939-1945, Warszawa 1967;
- Teatr żydowski w Polsce, red. Anna Kuligowska-Korzeniewska , Małgorzata Leyko, Łódź 1998.
