Artykuły

9 grudnia mija 100 lat od światowej prapremiery „Dybuka” Szymona An-skiego. Z tej okazji Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego we współpracy z instytucjami zajmującymi się upowszechnianiem sztuki żydowskiej stworzył program wydarzeń towarzyszących rocznicy.

9 grudnia mija 100 lat od światowej prapremiery „Dybuka” Szymona An-skiego. Z tej okazji Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego we współpracy z instytucjami zajmującymi się upowszechnianiem sztuki żydowskiej stworzył program wydarzeń towarzyszących rocznicy.

W ramach projektu „DYBUK na stulecie” w dniach 8-9 grudnia odbędzie się między innymi premiera online instalacji VR-owej w reżyserii Pawła Passiniego, pokaz spektaklu – także online – „Babie lato” Adi Weinberg oraz międzynarodowe seminarium poświęcone twórczości Szymona An-skiego i rozmowa reżyserów wokół scenicznych dziejów dramatu. Zaplanowano także publikację – dotychczas uznawanego za zaginione – tłumaczenia „Dybuka”.

Prapremiera „Dybuka” w wykonaniu zespołu Trupy Wileńskiej oraz reżyserii Dawida Hermana odbyła się w grudniowy wieczór 1920 w warszawskim Teatrze Elizeum przy ulicy Karowej. Spektakl wystawiono w języku jidysz.

Wydarzenie to stanowi istotny moment w dziejach teatru żydowskiego nie tylko w Polsce. „Dybuk” zyskał z czasem miano „żydowskich Dziadów”, z drugiej zaś strony zaczęto mówić o „dybukizacji” teatru polskiego, co potwierdza duży wpływ tekstu na rodzimą scenę. Sztuka An-skiego, będąc ponadczasową opowieścią o miłości i śmierci, daje możliwość opowiedzenia o wzajemnym przenikaniu się kultur oraz o tym, jak to, co tradycyjne, potrafi wchodzić w dialog z tym, co nowoczesne.

W ramach programu „DYBUK na stulecie” Instytut Teatralny we współpracy z Teatrem Żydowskim im. Ester Rachel i Idy Kamińskich zorganizuje spotkanie inscenizatorów dramatu, w międzynarodowym gronie badaczy i twórców przypomnimy także tekst i sylwetkę autora oraz jednego z pierwszych tłumaczy sztuki na język polski – reżysera i dramaturga Marka Arnsztajna (Andrzeja Marka). Ważnym elementem upamiętnienia rocznicy prapremiery będzie publikacja zaginionego tłumaczenia „Dybuka” autorstwa wspomnianego reżysera, które stanowiło podstawę większości przedwojennych inscenizacji tej sztuki w polskim teatrze. 

Ponadto w rocznicę prapremiery zaprezentowana zostanie instalacja teatralna Pawła Passiniego, wykorzystująca technologię VR – wideo immersyjne powstające przez 30 dni dzielące setną rocznicę śmierci Szymona An-skiego i setną rocznicę prapremiery jego najsłynniejszej sztuki. Widzów zaprosimy także na pokaz online spektaklu Adi Weinberg „Babie lato”, w którym razem z tancerką udamy się w podróż za głosem jej niewidomej babci Chai. Imię to posiada w języku hebrajskim kilka znaczeń. Dwa z nich to „żywa” i „żyła”. Tę dwoistość odnajdziemy także w „Dybuku”, którego podtytuł brzmi przecież „na pograniczu dwu światów”.

Upamiętnieniu rocznicy „Dybuka” towarzyszyć będzie także wirtualna wystawa, na której znajdą się między innymi archiwalne zdjęcia, programy, afisze oraz fragmenty zapisów wideo i filmów kontekstowych wokół dramatu. O scenicznych losach tekstu An-skiego w setną rocznicę pierwszego wystawienia przeczytacie także w listopadowych wydaniach miesięczników „Teatr” i „Dialog”. W pierwszym z wymienionych znalazły się teksty między innymi Jarosława Cymermana („Głos w sprawie wielości mikroświatów”), Pawła Passiniego („Błędne dusze”), Anny Kuligowskiej-Korzeniewskiej („Teatr zawsze grany”), Mariusza Grzegorzka („Droga do Dybuka”) i Moniki Krajewskiej („Pomiędzy światami. Wycinanki i kolaże inspirowane dramatem Dybuk Szymona An-skiego”). A w „Dialogu” recenzja autobiografii „matki teatru żydowskiego”, Ester Rachel Kamińskiej autorstwa Joanny Krakowskiej i przekrojowy tekst „Sto lat Dybuka” Kuligowskiej-Korzeniewskiej. W styczniu, w nowym numerze pisma „Scena”, o „Dybuku” mówić i pisać będą między innymi studenci Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza.

DYBUK na stulecie | PROGRAM

8 grudnia 

g. 19.00 | ONLINE | Premiera online spektaklu „Babie lato” Adi Weiberg

Choreografia, taniec: Adi Weinberg

Dźwięk: Daniel Sapir

Muzyka: Deru; SeeFeel; Jerry Bock; Jacob Jacobs, Alexander Olshanetsky

Głos: Chaya Thorn

Kostiumy: Julia Kornacka

Laserowy system dźwięku wykorzystany w trakcie realizacji spektaklu: Michał Silski, Włodzimierz J. Zakrzewski

„Babie lato” to opowieść o przenikaniu się dwóch światów. Razem z tancerką udajemy się w podróż podążając za głosem jej niewidomej babci Chai. Imię to posiada w języku hebrajskim kilka znaczeń. Dwa z nich to „żywa” i „żyła”. Tę dwoistość odnajdziemy także w jej osobistej historii. W trakcie prac nad spektaklem oraz premiery w maju 2018 Chaja żyła bowiem jeszcze w Izraelu, ale jej wspomnienia, zarejestrowane podczas cyklu rozmów, dotyczyły dzieciństwa, które spędziła w przedwojennym polskim miasteczku. 

W ciemności, w ślad za głosem bohaterki, artystka stara się uchwycić i zachować jej wizje, wrażenia z przeszłości, charakter i naturę, wplatając w nie swoje przeżycia i wątki związane z decyzją o przeprowadzce do Polski u schyłku lata 2017. Jak w tytułowym obrazie Józefa Chełmońskiego towarzyszy nam nastrój kończącej się pory roku, metaforycznie związany tu z procesem życiowych zmian i odchodzenia w przeszłość. Realistyczny pejzaż przywodzi również na myśl znany artystce z barwnych, naturalistycznych opowieści Chai, obraz życia w polskim sztetlu i jego wiejskich okolicach.

Krok po kroku, w rytm kolejnych wyobrażeń, ciało tancerki staje się pośrednikiem oraz narzędziem dla głosów przeszłości i przemieszcza się pomiędzy tym, co minione a tym, co dzisiejsze. Stajemy się świadkami wędrówki dusz niczym w opowieściach żydowskiego folkloru, kabale czy chasydzkiego mistycyzmu. Poprzez dźwięk i ruch artystka próbuje przywrócić do życia osoby, miejsca, tradycje i nieistniejący już świat.

g. 20.00 | ONLINE | Międzynarodowe seminarium poświęcone Szymonowi An-skiemu i „Dybukowi” w teatrze światowym (język wystąpień: angielski)

gospodyni wieczoru: Rachel Merrill Moss (moderatorka); Northwestern University (Illinois, USA)

goście:

Diego Rotman (Hebrew University)

Ruthie Abeliovich (University of Haifa) 

Nathaniel Deutsch (University of California)

Michael Steinlauf (Gratz College)

Agnieszka Legutko (Columbia University)

Debra Caplan (CUNY Baruch College)

9 grudnia

g. 18.00 | ONLINE | Panel „Dybuk dzisiaj czytany” z udziałem polskich realizatorów „Dybuka”

gospodarze wieczoru: prof. Anna Kuligowska-Korzeniewska, Gołda Tencer (dyrektor Teatru Żydowskiego, Jarosław Cymerman (zastępca dyrektora ds. programowych Instytutu Teatralnego)

goście: Aneta Adamska, Marcin Bortkiewicz, Artur Pałyga, Paweł Passini, Anna Smolar, Małgorzata Sporek-Czyżewska, Wojciech Szroeder, Janusz Wiśniewski.

g. 20.00 | ONLINE | Pokaz instalacji VR, inspirowanej „Dybukiem” w reżyserii Pawła Passiniego

„Cwiszen… / Na pograniczu światów – homage dla Szymona An-skiego”

Wideo immersyjne powstające przez 30 dni dzielące setną rocznicę śmierci Szymona An-skiego i setną rocznicę prapremiery jego sztuki. Nawiązując do ekspedycji, która przyniosła ogrom podań i opowieści z żydowskich sztetli, reżyser zabiera widzów do swojego sztetla – świata po-żydowskiej pustki, z którego – jak sam podkreśla – pochodzi. Zdefragmentowane, przetasowane przez pandemię obrazy stanowią próbę rozmowy z An-skim, a być może także rozmowy ze śmiercią, śpiewaniem w pustce, pomiędzy dwoma światami.

neTTheatre – Teatr w Sieci Powiązań

Stowarzyszenie Artystów „BLISKI WSCHÓD”

Twórcy: Paweł Passini, Aleksandra Konarska, Daniel Słomiński,

Wykonawcy: Ilona Janyst, Anna Puzio, Mariusz Bonaszewski, Paweł Janyst, Wojciech Kaproń, Piotr Michalczuk

Projekt zrealizowany dzięki wsparciu Ambasady Amerykańskiej.

_____

Program „DYBUK na stulecie” sfinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.