Janusz Bylczyński
BYLCZYŃSKI Janusz (6 lipca 1920 Saratów nad Wołgą – 30 września 1990 Warszawa),
aktor.
Był synem Jakuba Dęboróg-Bylczyńskiego, nauczyciela, i Zofii z Łytkowskich; mężem Kiry Gałczyńskiej (ślub 20 grudnia 1954 w Warszawie, rozwód w 1959). W 1924 przyjechał z rodziną do Polski. Mieszkał najpierw w Warszawie, potem w Tomaszowie Mazowieckim, gdzie w 1938 ukończył Liceum im. Jarosława Dąbrowskiego, którego dyrektorem był jego ojciec. W kampanii wrześniowej 1939 walczył w Armii Łódź. W czasie okupacji niemieckiej pracował jako urzędnik w Tomaszowie Mazowieckim, działał w podziemiu. W 1945–46 odbywał zasadniczą służbę wojskową, w czasie której został skierowany do Teatru Żołnierza w Poznaniu i występował tam w sezonie 1946/47.
W 1947–49 studiował na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Łodzi, brał udział w przedstawieniach Teatru Wojska Polskiego Młoda gwardia i Kram z piosenkami. Na sezon 1949/50 został zaangażowany do Teatru Narodowego w Warszawie i od tej pory występował na scenach warszawskich. W sezonach 1950/51–1951/52 był aktorem Teatru Polskiego, od 30 czerwca 1952 do końca 1956/57 Teatru Narodowego. W sezonach 1957/58–1965/66 występował w Teatrze Współczesnym, w 1959 gościnnie w Teatrze Ateneum w roli Marka (Nasze kochane dziatki), a w 1965 w Teatrze Syrena w roli Bernarda (Latające dziewczęta). W sezonach 1966/67–1968/69 grał ponownie w Teatrze Polskim, potem znowu wrócił do Teatru Narodowego i należał do jego zespołu w 1969/70–1978/1979. W 1980–81 grał gościnnie w Teatrze Powszechnym Księcia (Spiskowcy). W sezonach 1981/82 i 1982/83 występował w Teatrze Kwadrat, w lutym 1983 przyłączonym do Teatru na Woli jako scena filialna; w zespole Teatru na Woli pozostał do końca sezonu 1985/86.
Miał bardzo dobre warunki zewnętrzne – wysoki, postawny; o wyrazistych rysach twarzy i charakterystycznym, niskim głosie. Grał mężczyzn silnych, zdecydowanych, często wojskowych. Były to przeważnie postaci drugoplanowe, ale sugestywne i przykuwające uwagę. Występował w repertuarze dramatycznym i komediowym, w tym pierwszym osiągał lepsze rezultaty. Zagrał takie role, jak: Powiłas (Pieją koguty, 1951), Świstak (Fircyk w zalotach, 1952), Jurowicz (Karykatury, 1953), Wielgosz (Ostry dyżur, 1955), Kuruta (Kordian, 1956), Sam Craig (Nasze miasto, 1957), tytułowa w Amftryonie, Brown (Opera za trzy grosze) – 1958; Major Brounst (Historia fryzjera Vasco), Hugo (Zamek w Szwecji) – 1961; Butcher (Kariera Artura Ui, 1962), Wierszynin (Trzy siostry, 1963), Manuel (Ścieżka zbawienia, 1964), John Bull (Pieszo w powietrzu), Janusz (Pan Jowialski) – 1967; Margrabia Cibo (Lorenzaccio, 1972), Rozenberg (Rodzina, 1981), Prezes Kurdyłło (Księga Hioba, 1983), Starke (Dwaj panowie B., 1984), Ilia Pietrewicz (Zbrodnia i kara), Szeryf (Skamieniały las) – 1985. W dniu 20 lipca 1974 w Teatrze Narodowym obchodził jubileusz 25-lecia pracy aktorskiej.
W 1955–86 wystąpił w kilkudziesięciu spektaklach Teatru TV (m.in. w popularnych „Kobrach” Teatru Sensacji), grał w nich niewielkie role, np.: Antona (Stranitzky i bohater narodowy), Starego wachmistrza (Kapitan z Koepenick), Massenę (Znaki wolności), Klucznika (Szalona Greta).
Był popularnym aktorem filmowym; w 1955–91 zagrał w kilkudziesięciu filmach i serialach telewizyjnych; filmy, w których grał większe role to: Podhale w ogniu, Sprawa pilota Maresza, Człowiek na torze, Pasażerka, Ostatni świadek, Trzeba zabić tę miłość, serial telewizyjny, Kariera Nikodema Dyzmy.
Bibliografia
Almanach 1990/91; Baniewicz: Erwin Axer; Hist. filmu t. 3–6; Mrozińska: Szkoła (il.); Mrozińska: Trzy sezony; J. Pomianowski: Biegun magnetyczny, Warszawa 1995 s. 81; Raczewska: T. Narodowy 1949–2004; T. Narodowy w Warszawie (il.); T. Powszechny 1945–95; T. Współczesny w Warszawie (il.); Warsz. szkoła teatr.; Ekran 1962 nr 17 (il.); Życie Warsz. 1990 nr 230, 235; Akt ślubu nr I/1749/1954, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl; Inf. rodziny.
Ikonografia
J. Żebrowski: B. jako Radziwiłł Czarny (Rzeczpospolita zapłaci), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1953 nr 185 i B. jako Alfred Gawrych (Kret), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1954 nr 41; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, T. Współczesny Warszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
