Henryk Bąk
BĄK Henryk (2 stycznia 1923 Krasnystaw — 29 sierpnia 1987 Skolimów koło Warszawy),
aktor.
Był synem Jana Bąka, nauczyciela i Stefanii z Rekaszysów; mężem aktorki Marii Klejdysz (1927–2009). W 1939 ukończył Gimnazjum im. Staszica w Lublinie. W latach II wojny światowej i okupacji niemieckiej uczył się na tajnych kompletach, brał udział w występach chóru Towarzystwa Śpiewaczego „Echo” w podlubelskich miejscowościach, dla ludności i oddziałów partyzanckich; pracował równocześnie w spółdzielni rolniczej. W 1945–1947 uczył się w Szkole Dramatycznej w Lublinie, w przedstawieniach szkolnych zagrał m.in. Masynissę (Irydion), a 16 września 1945 Króla Trytona w premierze Świniarka i królewny, inaugurując działalność Teatru Lalki i Aktora Bemol. Pracował też jako reporter i technik w „Gazecie Lubelskiej” oraz spiker w lubelskiej rozgłośni radiowej. W sezonie 1947/48 występował w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach, m.in. jako: Korobkin i Kelner (Rewizor), Bouguet (Pani prezesowa), Piotr (Przyjaciel nadejdzie wieczorem). W roku akademickim 1948/49 kontynuował studia w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej z siedzibą w Łodzi i jako słuchacz szkoły występował w Teatrze Wojska Polskiego w roli Andrzeja (Młoda gwardia) oraz w jego filii, Teatrze Placówka w Warszawie, w roli Ludovico (Pies ogrodnika). W sezonie 1949/50 grał w Teatrze Dramatycznym we Wrocławiu, m.in.: Kriwoszeina (Moskiewski charakter), Jonasa (Pieją koguty), w sezonach 1950/51–1953/54 był aktorem Miejskich Teatrów Dramatycznych w Krakowie, a po ich rozdziale, w 1954/55–1957/58 Teatru im. Słowackiego. Później występował na scenach warszawskich: w Teatrze Dramatycznym (1958–1961), Teatrze Polskim (1961–1971), Teatrze Narodowym (1971–1974), ponownie Teatrze Polskim (1974–1976), Teatrze na Woli (1976–1979) i znowu w Teatrze Polskim (sezon 1979/80).
Na scenach krakowskich odnosił pierwsze sukcesy, m.in. jako: Stanisław (W Błędomierzu, 1951), Mikołaj Rej (Polacy nie gęsi, 1953), Bruno Sztorc (Domek z kart, 1953), Azdak (Kaukaskie kredowe koło, 1954), Wielki Książę Konstanty (Kordian, 1956), Czepiec (Wesele, 1956), Szymon (Dowód osobisty, 1957), Wilkosz (Upadek kamiennego domu, 1958). Na scenach warszawskich zagrał takie role, jak: Heinrich (Diabeł i Pan Bóg), Makduf (Makbet) – 1960; Sokrates (Jaskinia filozofów), Alfred Doolittle (Pigmalion) – 1961; Orgon (Świętoszek, 1962), Wolfgang (Przed zachodem słońca, 1964), Agamemnon (Sławna historia o Troilusie i Kressydzie, 1965), Goldberg (Urodziny Stanleya, 1966), Kreon (Medea Eurypidesa, 1969), Smarkul (Chłopcy, 1970), Czebutykin (Trzy siostry, 1971), Kardynał Cibo (Lorenzaccio, 1972), Max (Powrót do domu, 1973), Szczepan (Złodziej, 1974), Ajzatullin (Protokół pewnego zebrania, 1976), Ojciec (Wcześniak, 1977). Występował również w Teatrze Współczesnym, jako: Matyjas „Kikut” (Opera za trzy grosze, 1958) i Oskarżony Mulka (Dochodzenie, 1966), Teatrze Klasycznym: Jan Pociej (Pasierbowiec, 1965), Teatrze Ludowym: Horodniczy (Rewizor, 1968), Teatrze Powszechnym: Sandomierski (Trzech w linii prostej, 1975). W dniu 20 lipca 1974 w Teatrze Narodowym obchodził jubileusz 25-lecia pracy na scenie.
W 1959–1977 wystąpił w kilkudziesięciu spektaklach Teatru Telewizji, m.in. jako: Stiepan Serdiuk (Irkucka historia), Szloma (Kollokacja), Rudolf Hess (Epilog norymberski), Major Płut (Pan Tadeusz, Księga IX), Joe Keller (Wszyscy moi synowie).
Był popularnym aktorem filmowym; w 1951–1980 zagrał w kilkudziesięciu filmach, warto wymienić takie, jak: Orzeł, Zezowate szczęście, Pejzaż z bohaterem, Abel, twój brat, Gniazdo, Doktor Judym oraz seriale telewizyjne: Dyrektorzy, Polskie drogi, Najważniejszy dzień życia (w odcinku Uszczelka; za rolę w tym filmie otrzymał nagrodę na I Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku, 1974).
Od sezonu 1980/81 z powodu choroby zrezygnował ze sceny, w 1985 zamieszkał w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.
Był cenionym aktorem charakterystycznym.
Wysoki, tęgi, o dość niskim, donośnym głosie, cechach rasowego pyknika, temperamencie choleryka – wyróżnia się siłą indywidualności o pozornie szorstkim, rubasznym charakterze. Jest typowym aktorem dramatu wielkich pasji, przytłaczających wszystko namiętności. Symbioza intuicji, żywiołu, i temperamentu ze znaczną plastyką wyrazu i zdolnością świadomego kształtowania formy dają w sumie jedną z ciekawszych indywidualności średniego pokolenia
(Jan Paweł Gawlik).
Przełomem w karierze Bąka była rola Mikołaja Reja, w której połączył wdzięk z rubasznością, ale prawdziwy talent charakterystyczny pokazał dopiero w roli Azdaka.
Grał z ogromną ekspresją, nie szczędząc kontrastów i jaskrawości, donośnego śmiechu i mocnego głosu, przechodzącego często i niepostrzeżenie w krzyk. Był żywym pomnikiem, symbolem namiętności
(Gawlik),
znalazł ten jedyny, niezastąpiony gest i dla żywiołowego poczucia sprawiedliwości, i dla pogodnego sprytu, i dla przywiązania do butelki i brzęczącej monety
(Andrzej Wirth).
Kolejną bardzo dobrą rolą był Wielki Książę Konstanty; Bąk łączył w tej postaci powściągliwość i brutalność, skrytość i wybuchowość, grał „z ogromną pasją, ale tłumioną i skrywaną” (Zygmunt Greń). W Warszawie zabłysnął w sztuce Diabeł i Pan Bóg, dramat Heinricha
budował z pełną konsekwencją i siłą dramatycznego napięcia. Był interesujący już w samej sylwetce – schłopiały klecha, w habicie szaro-brudno-brunatnym, opasanym grubym sznurem, z charakterystyczną szorstkością ruchów, całą bezpośredniością prostaka, który przecież nie zatracił ostrości sądów i sprawności myślenia
(Gawlik).
Kolejne ważne role Bąka to, m.in.: Makduf, według Marii Czanerle ten niewielki epizod „stał się niemal wydarzeniem”, dzięki „przejmująco i naturalnie zagranej scence, w której dowiedział się o smutnym losie swej rodziny”, Goldberg, pozornie dobroduszny, a naprawdę brutalny i przerażający, Czebutykin, wbrew polskiej tradycji „zgorzkniały, cyniczny, czasem niepotrzebnie złośliwy” (Irena Bołtuć), Szczepan, „soczysta replika Colas Breugnon”; w roli Ojca (Wcześniak) „okazywał mnóstwo werwy, dowcipu i aktorskiego ciepła” (Wojciech Natanson).
Bibliografia
Almanach 1986/17; Dąbrowski: Na deskach t. 3 (il.); Fik: 35 sezonów; Gawlik: Twarze (cyt.; il.); A. Grodzicki: W teatrze życia, Warszawa 1984; Hist. filmu t. 4 (il.), 5,6; Jego siła; Krasiński: T. Polski 1939–2002; Mrozińska Trzy sezony; Poskuta-Włodek; T. Dramatyczny w Warszawie (il.); T. Polski Wrocław 1945–65 (il.); T. w Kielcach 1944–95; Vogler: Przygody w teatrze s. 184, 218; Warsz. szkoła teatr.: A. Wirth: Siedem prób. Szkice krytyczne, Warszawa 1962 s. 69—76; Wspomnienia w 100-lecie T. im. Słowackiego (il.); Film 1987 nr 38; Kultura 1972 nr 3 (I. Bołtuć); Kur. Pol. 1987 nr 168; Teatr 1959 nr 5 (A. Wirth), 1960 nr 24 (M. Czanerle); Życie Lit. 1956 nr 21 (Z. Greń); Życie Warsz. 1977 nr 64 (W. Natonson), 1987 nr 202, 204, 209; Akta (fot.), ZASP; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl
Ikonografia
J. Muszkiet: B. jako Azdak (Kaukaskie kredowe koło), olej, dykta 1954 i B. jako Azdak, studium do portretu, olej, papier – MHKraków; Z. Martin: Portret, karyk, rys., flamaster – własność autora, inf.: Twarze i buźki; I. Wicińska-Delekta: B. w dwóch rolach, rys., tusz i rys. oł., 1966–70 – własność autorki; J. Młotkowski: Portret rys., repr. Życie Warsz. 1974 nr 13; T. Rynkiewicz: Portret, karyk., rys., repr. Dz. Łódź. 1975 nr 140; J. Żebrowski: Portret, karyk., rys., repr. Exprcss Wiecz. 1975 nr 238; A. Perzyk: B. jako Ojciec (Wcześniak) z J. Matyjaszkiewiczem, rys., tusz, 1977, repr. Kierunki 1977 nr 20; J. Łupina: Portret, karyk., rys., repr. folder: Janusz Łupina, wystawa karykatury portretowej, Galeria Sztuki DWP Warszawa 1978; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, T. im. Słowackiego Kraków.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Biogram w Almanachu sceny polskiej
Henryk Bąk (2 I 1923 Krasnystaw - 29 VIII 1987 Skolimów), aktor. Ukończył warsz. PWST z siedzibą w Łodzi (1949). Jako słuchacz szkoły występował w T. Placówka w Warszawie w roli Hrabiego Lodowico ("Pies ogrodnika" de Vegi). W sez. 1949/50 grał w T. Dramatycznych we Wrocławiu, w l. 1950-54 w T. Dramatycznych w Krakowie, w l. 1954-58 tamże w T. im. Słowackiego, następnie na scenach warsz.: w T. Dramatycznym (1958-61), T. Polskim (1961-71), T. Narodowym (1971-74), T. Polskim (1974-76), T. na Woli (1976-79) i znów w T. Polskim (sez. 1979/80). Gościnnie występował m.in. w warsz. T. Współczesnym (1958, 1966). Grał takie role, jak: Stanisław ("W Błędomierzu" Iwaszkiewicza), Azdak ("Kaukaskie kredowe koło" Brechta), Książę Konstanty ("Kordian" Słowackiego), Matyjas "Kikut" ("Opera za trzy grosze" Brechta), Sokrates ("Jaskinia filozofów" Herberta), Doolittle ("Pigmalion" Shawa), Orgon ("Świętoszek" Moliera), Czebutykin ("Trzy siostry" Czechowa), Szczepan ("Złodziej" Myśliwskiego), Ojciec ("Wcześniak" Radlińskiego). Był popularnym aktorem filmowym i telewizyjnym (np. "Eroika", "Orzeł", "Rok pierwszy", "Zezowate szczęście", "Kwiecień", "Miejsce dla jednego", "Trzy kroki po ziemi", "Życie raz jeszcze", serial "Dyrektorzy"). W l. 80-tych z powodu choroby ustąpił ze sceny i zamieszkał w Schronisku Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.
Źródło: Almanach sceny polskiej 1986/1987. Tom XXVIII. Warszawa 1993.
