Aleksandra Dmochowska
DMOCHOWSKA Aleksandra Maria, z Krawczyków (23 kwietnia 1929 Mnich koło Bielska-Białej – 2 kwietnia 1992 Warszawa),
aktorka.
Była córką urzędnika kolejowego Franciszka Krawczyka i Julianny z domu Głuch; drugą żoną aktora Mariusza Dmochowskiego (ślub 23 kwietnia 1955 w Warszawie); matką Elżbiety Dmochowskiej, absolwentki Wydziału Wiedzy o Teatrze warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. W 1949 ukończyła gimnazjum humanistyczne w Koźlu na Śląsku Opolskim i zaczęła studiować anglistykę na Uniwersytecie Warszawskim, pracując równocześnie w Ministerstwie Handlu Zagranicznego.
W 1952 zdała na Wydział Aktorski warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, który ukończyła z wyróżnieniem w 1956. Od sezonu 1956/57 została zaangażowana do Teatru Polskiego, z którym związała całe zawodowe życie. Debiutowała 15 września 1956 na scenie Teatru Kameralnego rolą Bety (Achilles i panny), w sezonie 1956/57 zagrała jeszcze Zosię (Kowal, pieniądze i gwiazdy) i Laurell (Jałowy ogród). O jej pierwszych rolach pisał Kazimierz Biernacki: jako Zosia
była cichą, pastelową, bardzo wewnętrzną, może trochę nikłą
i jakby za grzeczną, szczupłą blondyneczką, ale ani na jotę nie odklejoną od tła stworzonego przez jej znakomitych kolegów. Na wielką kreację nie było tu ani danych, ani potrzeby. Rola wypadła na czwórkę, debiut się udał.
Z kolei jako Laurell, stworzyła ciekawy portret współczesnej, skomplikowanej dziewczyny:
z cichej, wsiowej, pastelowej panienki nie zostało ani śladu. Na scenie, zgodnie z intencjami autora i reżysera, ujrzeliśmy rozhukane, hałaśliwe dziewczysko, wodzące za nos całe otoczenie. Impertynencki tekst wykrzykiwała bez jednego złego akcentu. W gestach, w impecie ruchliwości, czy rzadkich momentach refleksji była taka, że patrzyło się na nią
z najcenniejszym uśmiechem widza: uśmiechem satysfakcji.
Grała wiele różnorodnych ról, m.in.: „z werwą i talentem” – według Zofii Karczewskiej-Markiewicz – Percykównę (Trzeci dzwonek) oraz Helenę (Nora), Kwiaciarkę (Wariatka z Chaillot), Hildegardę (Porfirion Osiełek) – 1958; garbatą i zakompleksioną Dyzię Wyleżyńską (Wesele pana Balzaka), Misię (Głupi Jakub) – 1959; Bożenkę (Kuglarze), Alicję (Wielki kram) – 1960; Haneczkę (Wesele) oraz Królową Jadwigę (Jaskółka) – 1961. Pisał o niej Jerzy Macierakowski:
rolę tytułową odtwarza uzdolniona bez wątpienia Aleksandra Dmochowska. W chwili obecnej rozporządza jednak zbyt skromną techniką aktorską, aby wydobyć odpowiednie bogactwo ze scenicznej postaci królowej Jadwigi.
Z późniejszych ról warto wymienić: Janę (Gość), Wiwię (Profesja pani Warren) – 1963; Żonę (Lęki poranne, 1972), Lokatorkę (Moralność pani Dulskiej, 1973); Panią Pearce (Pigmalion) oraz Annę (Zeszłego lata w Czulimsku) – 1975. W tej ostatniej pokazała dobre, dojrzałe aktorstwo:
smutną i bezradną w swej doświadczonej mądrości życiowej Annę, zaledwie naszkicowała oszczędnymi gestami, z prostotą
i maksymalną dyskrecją środków wyrazu
(Irena Kellner).
W latach następnych pojawiała się na scenie głównie w epizodach i niewielkich rolach, zagrała Anisję (Przy pełni księżyca, 1977), Franciszkę (Ja, Michał z Montaigne, 1984).
W 1957–81 wystąpiła w kilku spektaklach Teatru TV, np. jako Klarysa (Przeklęty dom), Anna (Barbara Radziwiłłówna) i kilku filmach. Dnia 1 sierpnia 1986 obchodziła jubileusz 30-lecia pracy artystycznej i występów w Teatrze Polskim. Na początku 1990 przeszła na emeryturę.
Drobna, niewysoka blondynka o delikatnych rysach twarzy
i jasnych oczach: zgrabna, pełna życia, wesoła, lubiąca się śmiać
i żartować, wiedząca jak nikt, co dzieje się w każdym teatrze, ciekawa świata i ludzi.
– trafnie scharakteryzowała ją Zofia Kucówna. Choć Dmochowska – jej zdaniem – nie spełniła swych artystycznych ambicji, nie zagrała ról, o których marzyła, stała się w środowisku teatralnym niezbędna i niezastąpiona.
Wiele lat poświęciła swej drugiej, poza teatrem, pasji – pracy społecznej. Była długoletnią opiekunką i przewodniczącą Komisji do spraw Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie przy Zarządzie Głównym Związku Artystów Scen Polskich, działaczką ruchu solidarnościowego, a na początku lat 80., w okresie stanu wojennego, spikerką podziemnego Radia „Solidarność” i kolporterką podziemnej prasy. Uczestniczyła w pracach Duszpasterstwa Środowisk Twórczych, przewodniczyła Komitetowi Pomocy dla tychże, współorganizowała akcję „Artyści dla Rzeczypospolitej”. Założyła Fundację ”Artyści Artystom” i występowała na organizowanych przez nią koncertach dobroczynnych, ufundowała stypendium dla studentów warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Była inicjatorką sprowadzenia prochów Hanki Ordonówny do Polski (1990).
Bibliografia
Almanach 1991/92; Artyści sceny polskiej w ZASP 1918–2008. Księga jubileuszowa, Warszawa 2008 s. 339–340 (M. Kuraś; il.); Braun: Teatr pol. 1939–89; Krasiński: T. Polski 1939–2002 (il.); Z. Kucówna: Zdarzenia potoczne, Warszawa 1993 s. 202–206, 216, 278, 279; Z. Kucówna: Szara godzina, Poznań 2012 s. 300, 309; Teatr drugiego obiegu; Warsz. szkoła teatr. (il.); K.A. Wysiński: Związek Artystów Scen Polskich 1950–1998. Zarys dziejów, Warszawa 1998 s. 61, 68, 77, 81, 89, 108, 109; Ekran 1961 nr 47 (il.); Gaz. Wyb. 1992 nr 81, 82, 83; Kulisy 1958 nr 5 (K. Biernacki; il.); Teatr 1962 nr 3 (J. Macierakowski), 1975 nr 13 (I. Kellner), 1992 nr 6; Tyg. Demokratyczny 1958 nr 9 (Z. Karczcwska-Markiewicz); Życie Warsz. 1992 nr 81, 83 (il.); Akt ślubu nr VII/647/1955 i zgonu nr IV/978/1992, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl
Ikonografia
Fot. – IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
