Osoby

POLKOWSKI Andrzej Edmund, także A. Boleszyc-Polkowski (23 XI 1922 Kalisz - 30 XI 1979 Wrocław), aktor. Był synem Jana P. i Marii z Grodzkich, mężem Ireny Olgi z Kaszubskich. W 1942 ukończył w Warszawie lic. humanistyczne. Potem pracował w Warszawie jako urzędnik, po powstaniu warsz. w Krakowie w magazynach zbo­żowych, w 1945 w MO w Kaliszu, w 1946-48 w Wydz. Zdrowia Zarządu Miejskiego w Warszawie. W 1945 zaczął studia w Warsz. Szkole Dram., potem kontynuował je w PWSA, którą ukończył w 1949. Od 1949 do końca życia należał do zespołu T. Polskiego we Wrocławiu, jedynie w 1958 wystąpił gościnnie w T. Narodowym w Warszawie w tyt. roli w "Księciu Homburga". We Wrocławiu za­debiutował 29 IX 1949 rolą Jurysia ("Niemcy"). Niewysoki, szczupły, o ostrych wyrazistych rysach, grał pocz. zarówno amantów, jak i postaci chara­kterystyczne. Rola podłego, przewrotnego Homodei ("Angelo, tyran Padwy", 1952) obok uznania budziła też zastrzeżenia ostrością środków wyrazu - "nie­potrzebne były owe dziwaczne pozy i przesadne grymasy" (W. Natanson). W 1955 zagrał m.in. Fila ("Panna Maliczewska"), w 1956 Oktawa ("Kaprysy Marianny"). Tę rolę oceniono b. wysoko: "był od­krywczy w grze, dynamiczny i nerwowy w gestach", "ostry dowcip hulaki przemieszał z filozoficzną go­ryczką, pod lekkomyślnością i bachicznym rozbu­chaniem Oktawa odnalazł drugie dno psychologi­czne, umiał przekonać, że pod powierzchnią jego cynizmu kryje się szlachetne serce i charakter dobrej próby" (R. Wołoszyński). Następne ważne role to: Sylwiusz ("Jak wam się podoba"), Merkury ("Amfarion 38") i John Worthing ("Brat marnotrawny", 1957); tę ostatnią J. Kelera ocenił jako pokaz pełnej dojrza­łości rzemiosła, ale za przełomową dla aktorstwa P. uznał rolę Sierżanta-Prowokatora ("Policjanci", 1959): "odnalazł tu jakby swoje emploi i od tej pory z wielką techniczną sprawnością i rasowym zacięciem zaczął kompletować galerię barwnych kreatur, postaci przetrąconych psychicznie, obarczonych jakąś fobią czy urazem, smakowitych łajdacko, albo rosnących w ekspiacji, wielowarstwowych, niejednoznacz­nych". Należał do takich ról Fantazy (1959) przed­stawiony jako "antypatyczna postać pozera, cynika, zewnętrznie tylko małpującego styl romantycznej poetyczności" (R. Wołoszyński). W tym samym roku zagrał znakomitą rolę Kapitana Queega ("Bunt na USS "Caine""). J. Kelera pisał o niej w "Gazecie Robotniczej": "Bez pedału, bez histerii, bez krzyku - precyzyjnie wymierzonym gestem, głosem i ru­chem, i czymś jeszcze, co określa się jako wnętrze pokazał załamanie się psychiczne osobnika na pograniczu paranoi". Tymi rolami P. ugruntował swoją pozycję wybitnego aktora charakterystycz­nego i choć zarzucano mu czasem zbyt częste uży­wanie "kostycznego, gorzkiego sarkazmu" czy ry­sów "diabolicznych", ceniono go za umiejętność pogłębiania psychologicznego postaci negatywnych. Z późniejszych ról wymienić trzeba takie, jak: Stań­czyk ("Wesele", 1960), George ("Myszy i ludzie", 1962), gdzie udało mu się "poprzez kontrast między spryt­nym Georgem a głupkowatym i infantylnym Lennim odtworzyć skomplikowane uczucia przyjaźni i lito­ści" (B. Winnicki), Generał Krywult ("Radość z od­zyskanego śmietnika", 1962), Rejent ("Zemsta", 1968), Major ("Fantazy", 1969) - zagrany "bez tradycyjnej rubaszności, bez łzawych akcentów - nie nadra­biana prostota i siła" (J. Kelera), Hieronim ("Pier­wszy dzień wolności", 1970), Billaud-Varenne ("Thermidor", 1971), Woland i Kajfasz ("Czy pan widział Poncjusza Piłata?", 1974), Mickiewicz ("Koczowisko", 1979) i ostatnia rola - tyt. w "Panu Jowialskim", w której "Cichy i stonowany w wyrazie pokazuje jednakże zza maski dobrotliwego staruszka jego opartą na doświadczeniu mądrość i pobłażliwość wobec innych" (K. Klem). Pracował również jako pedagog; był wykładowcą w Studium Aktorskim przy T. Polskim i wrocł. filii krak. PWST. Bibl.: Almanach 1979/80; Kelera: Wrocław; T. Polski Wrocław 1945-65 (il.); Wołoszyński: W trosce o teatr; Gaz. Rob. 1956 nr 60 (R. Wołoszyński), 1959 nr 158 (J. Kelera), 1962 nr 21 (wywiad z P.; il.); Odra 1969 nr 7-8 (J. Kelera); Sł. Pol. 1962 nr 32 (B. Winnicki), 1979 nr 271 (tu nazwisko Boleszyc-Polkowski); Teatr 1952 nr 20 (W. Natanson); Wieczór Wrocławia 1979 nr 260 (K. Klem); Życie Warsz. 1979 nr 245; Akta (tu fot.), ZASP; Programy i wycinki prasowe, IS PAN. Ikon.: Fot. - IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.: 1964 - Agnieszka 46 (f.); 1966-68 - Stawka większa niż życie (s.tv); 1967 - Cała naprzód (f.); 1976 - Skazany (f.); 1979 - Wolne chwile (f.); 1980 - Kung-fu (f.); 1981 - Indeks (f.); Materiały film. z 1975, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TVWarszawa. Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994