Osoby

Jerzy Walden, właś. Landau (17 XI 1903 Warszawa-17 IX 1984 Warszawa), aktor, reż., dyr. i kier. art. teatru, pedagog. Przez dwa lata uczęszczał na wydz. filozofii UW, rów­nocześnie od 1921 kształcił się w Oddziale Dramatycznym przy Konserwatorium Muz. w Warszawie, uzyskując w 1924 dyplom i tytuł (jako pierwszy) reżysera. Wśród jego prac reż. przygotowanych w szkole dram. znalazły się "Sędziowie" i "Noc listopadowa" Wyspiańskiego, "Lekarz mimo woli" Moliere'a, "Mąż przeznaczenia" Shawa i I akt "Rogacza wspaniałego" Crommelyncka, ponadto już w sez. 1923/24 był wymieniany w zespole T. Miejskiego w Łodzi jako tzw. "pomoc reży­serska". Po ukończeniu studiów, w sez. 1924/25 był zaangażowany tu jako aktor i reż., pracował także na scenie T. Letniego w Parku Staszica (np. "Znajomek z Fiesole" Winawera). W sez. 1925/26 grał i reżyserował w kabarecie lit. "Semafor" pod kier. Józefa Mayena we Lwowie i z zespołem tegoż wy­stępował gościnnie w T. Bagatela w Krako­wie. W lecie 1926 reżyserował w warsz. t. Wodewil, w sez. 1926/27 prowadząc z Micha­łem Konstantynowiczem T. Polski w Kali­szu wystawił na tej scenie m.in. "Dzień bez kłamstwa" Montgomery, "Powódź" Bergera, "Panią prezesową" Hennequina i Vebera, "Pa­nią X" Bissona. W sez. 1927/28 reżyserował w T. Praskim w Warszawie np. "Lillę Wenedę" Słowackiego, w nast. 1. w warsz. t. Nowa Operetka (1929), T. Ateneum (1930), np. "Turandot, księżniczka chińska" Gozziego, t. Mor­skie Oko (1930-31), w sez. 1931/32 znów w T. Miejskim i Letnim w Łodzi, np. "Przedmieście" Langera, "Śledztwo" Alsberga i Hessego, "Hiszpańska mucha" Bacha i Arnolda, w 1933 w warsz. T. im. Żeromskiego, np. "Kapitan z Kopenick" Zuckmayera, w 1934 T. 8.30 wy­stawił jego operetkę "Szarotka" z muz. Muellera. W 1. 1933-36 kierował w Warszawie zor­ganizowanym przez Tow. Propagandy Tea­trów i Sztuki robotniczym T. Eksperymen­talnym (filia Czerwonej Latarni), w którym przygotowano "Tkaczy" Hauptmanna i "Szyny dudnią" Kirszona. W 1. 1935-39 współpraco­wał jako autor tekstów z warsz. t. Cyrulik Warszawski i Wielka Rewia (sez. 1937/38). W 1. 1939-42 wędrując na wschód, po opusz­czeniu Warszawy reżyserował min. w zawo­dowym t. radzieckim w Brześciu, w T. Bia­łoruskim w Baranowiczach ("Cyrulik sewilski" Beaumarchais), w Eliście ("Szelmowskie sztuczki Skapena" Moliere'a), w Astrachaniu. W 1943 wstąpił wraz z żoną Stefanią do ze­społu T. Żołnierza 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki w Sielcach nad Oką pod kier. Leona Pasternaka. Stworzył najpopularniejszą postać, żołnierza-ofermę, reżyserował progra­my, układał dialogi, prowadził konferansjer­kę. Był w nim jeszcze po przekształceniu się w sierpniu 1943 w T. Żołnierza 1 Korpusu pod dyr. Władysława Krasnowieckiego (po­tem pn. T. I Armii Polskiej). Z końcem grudnia t. r. został kier. art. nowo powsta­łego t. frontowego 2 Dywizji WP im. Henry­ka Dąbrowskiego pod dyr. Teodora Ratkowskiego, czyli tzw. t. Dąbrowszczaków. Po­pisową pozycją repertuaru tego t. była pan­tomima "Pomniki Warszawskie" Waldena. We wrześniu 1945 zdemobilizowany t. frontowy II Armii Polskiej pod kier. kapitana Walde­na osiadł w Jeleniej Górze. Po fuzji tegoż z zespołem T. Miejskiego Stefanii Gintel-Domańskiej, W. objął 1 X 45 dyr. Woj. T. Dol­nośląskiego w Jeleniej Górze, reżyserował min. "Świerszcz za kominem" Dickensa. Po likwidacji t. w sierpniu 1946 przeniósł się z częścią zespołu do Wrocławia, gdzie od 1 IX 46 do 15 II 49 sprawował dyr. T. Dolno­śląskiego (w sez. 1948/49 dyr. naczelny także Opery i Filh. Wrocł., t. jeleniogórskiego i świdnickiego). Wystawił tu min. "Pana Jowialskiego" Fredry, "Dzień bez kłamstwa" Montgomery (rola Boba Benneta), "Rewizora" Gogola (Chlestakow), "Cyrulika sewilskiego" Beaumarchais (Rejent), "Oświadczyny" Czecho­wa, "Sułkowskiego" Żeromskiego, zagrał też Pigwę w "Śnie nocy letniej" Shakespeare'a. W 1. 1949-51 został aktorem i reż. T. Wybrzeże w Gdańsku, w 1. 1951-53 T. Ziemi Po­morskiej Bydgoszcz-Toruń, pełniąc funkcję kier. art. sceny bydgoskiej od 1 X 51, a od 1 X 52 do końca 1953 obu scen. W nast. 1. współpracował z wieloma t. dram. i muz. w kraju, np. w sez. 1955/56 z T. im. Bogusła­wskiego w Kaliszu, T. im. Jaracza w Ol­sztynie ("Romeo i Julia" Shakespeare'a), w sez. 1957/58 z T. Dramatycznymi w Szczecinie ("Las" Ostrowskiego), w 1. 1958-62 z t. łódz.: Operetką i T. im. Jaracza ("Maskotka" Audrana, "Bunt na okręcie "Caine" Wouka, "Wojna i pokój" wg Tołstoja), w sez. 1961/62 z Operą i Operetką w Budgoszczy ("Zemsta nietope­rza" Straussa), następnie był reż., dyr. i kier. art. T. 715 w Łodzi (14 XII 63-1964/65), w sez. 1971/72 reżyserował w T. im. Jaracza w Olsztynie, w sez. 1972/73 w T. im. Mickiewi­cza w Częstochowie. Przez kilkanaście lat (do 31 III 71) wykładał podstawy gry aktorskiej w łódz. PWSFTViT. Był autorem utworów scen., musicali, np. "Bal samotnych" z muz. Kiesewettera, "Turniej w Rio de Maracasso" z muz. Hertla, kom. muz. "Zaczarowana nie­dziela", fars. "Dziś flagi" (z S. Karpińskim), "Opiekun mojej żony", "Mój przyjaciel mini­ster", przekładów, np. "Szóste piętro" Gehriego (z Brodzkim), wspomnień "Cztery i pół", "Teatr potrzebny". Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1984/1985 tom XXVI, Instytut Sztuki PAN, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1989