Janina Kilian-Stanisławska
KILIAN-STANISŁAWSKA Janina, ze Stanisławskich, zamężna Kilian (12 XI 1898 Kosów na Hu-culszczyźnie - 11 XI 1974 Warszawa), lalkarka, reżyser, dyrektor teatru. Była córką starosty koso-wskiego Edmunda Stanisławskiego i Katarzyny z Karczewskich, siostrą Zofii Stanisławskiej-Howurkowej (zob. t. 1), matką grafika i scenografa Adama Kiliana. Według kwestionariusza osobowego z 1948 ukończyła gimn. we Lwowie, a maturę uzyskała w Wiedniu podczas I wojny światowej. W 1917 poślubiła prawnika Alfreda Kiliana. W 1920-23 uczęszczała do Instytutu Sztuk Plastycznych we Lwowie, nast. przeniosła się na Wydz. Sztuki Uniw. Jana Kazimierza. W 1925 podjęła pracę jako współred. i teoretyk sztuki w lwow. piśmie "Świat Kobiecy". W 1926-30 była recenzentką plastyki w "Gazecie Porannej"; nawiązała w tym czasie stałą współpracę z PR we Lwowie. Odbyła też uzupełniające studia w Wiedniu w zakresie grafiki użytkowej. W 1931-39 była związana z lwow. "Dziennikiem Polskim", sporadycznie współpracowała z pismami warsz. ("Wiadomości Literackie", "Kurier Poranny", "Arkady", "Płomyczek") jako ilustratorka, krytyk sztuki, autorka opowiadań dla dzieci. W początku l. trzydziestych, wraz z siostrą, urządziła domowy teatrzyk lalek, z kulisami i prospektami ("w stylu idealistycznym"), dla dzieci i przyjaciół domu (wystawiono: "Kopciuszka", "O Kasi co gąski zgubiła", "Jasełka"). W kwietniu 1940 została wysiedlona, wraz z synem Adamem, na fermę Tiek-Tiek w Kazachstanie, gdzie przebywała blisko dwa lata. Później współpracowała z Mosfilmem w Ałma Acie jako specjalistka od wyrobu lalek. Krótko była mężem zaufania w Delegaturze Pol., od 1942 instruktorem sztuki (modelowanie i zabawkarstwo) w Ochronce Pol. nr 11 w Samarkandzie. W Samarkandzie zorganizowała pracownię lalek i t. lalek Niebieskie Migdały, który 16 V 1945 został oficjalnie powołany i przyłączony do Uzbeckiej Filharmonii Państw. (pierwsza prem. "Pani Twardowska" w jej reż., 22 X 1945). W grudniu 1945 wezwana do Ambasady Pol. w Moskwie, rozpoczęła tam nieetatową pracę i jednocześnie (od 1 I do maja 1946) praktykę w t. lalek S. Obrazcowa. W końcu maja 1946 repatriowała się (wraz z zespołem Niebieskich Migdałów) do Polski. W nast. latach łączyła działalność artyst. z funkcją radcy MKiS, inspektora teatrów dla dzieci i młodzieży (do września 1949). We wrześniu 1946 otrzymała nominację na kier. artyst. Niebieskich Migdałów, które stały się autonomiczną sceną T. Groteska w Krakowie (pierwsza prem.: "Pani Twardowska", 7 IV 1947). Funkcję tę pełniła do listopada 1950. W 1946-48 prowadziła równocześnie wykłady z dziedziny kukiełkarstwa w PWST w Warszawie z tymczasową siedzibą w Łodzi. W 1947 założyła przy t. Niebieskie Migdały w Krakowie Studio Dram. T. Lalek, przeniesione w 1948 wraz z teatrem do Warszawy a w 1950 przekształcone w Państw. Szkołę Dram. T. Lalek, której była dyr. aż do jej likwidacji 31 VIII 1952. Od listopada 1950 przeszła na etat reżysera w t. Niebieskie Migdały (w końcu 1950 teatr przyjął nazwę Lalka) i zajmowała to stanowisko, z niewielkimi przerwami, do końca sez. 1970/71 (przeszła wtedy na rentę przyznaną jej jeszcze w 1964). Najważniejsze jej prace reżyserskie to: "Pani Twardowska", "O Janku, co psom szył buty" (1947), "Kopciuszek" (1948), "Bajka o rybaku i rybce", (1954), "Świniopas" (1959), "Smok w Nieswarowie" (1953), "Pinokio" (1968). Sporadycznie reżyserowała w innych teatrach: w Lublinie (1955), Będzinie (1958) i Bielsku-Białej (1958). Jubileusz czterdziestolecia pracy scen. i dwudziestopięciolecia pracy obchodziła 18 IV 1970 w T. Lalka w Warszawie. Była autorką podręcznika instruktażowego "Teatr Lalek" (Warszawa 1953), wielu artykułów publikowanych m.in. w "Teatrze", "Teatrze Lalek" ; jej wypowiedzi zamieszczano w okolicznościowych wyd. lalkarskich. Teatr lalek był dla niej teatrem ożywionej plastyki: "Wabił mnie i wabi nieprzezwyciężony urok plastyki w ruchu, geście, akcji. Właśnie przewaga formy plastycznej nad fabułą. Dominanta wizualnego nad słyszalnym w teatrze lalek. Inscenizacja, kompozycja sceniczna i jej rytm - to także plastyka". Należała do grona twórców pol. powojennego lalkarstwa. Pozostawiła po sobie stosunkowo niewielki dorobek inscenizatorski, ale wywarła znaczny wpływ na grono uczniów i wychowanków (J. Wilkowski, A. Kilian) oraz na całe środowisko lalkarskie. Bibl.: Almanach 1974/75; J. Sztaudynger, H. Ryl, H. Jurkowski: Od szopki do teatru lalek, Łódź 1961 (il.) ; A. Wat: Mój wiek, Londyn 1981 s. 255, 307-308; Kron Warsz. 1975 nr 3 (K. Beylin); Scena 1975 nr U; Teatr Lalek 1969 z. l-4 s. 52-54; Trybuna Ludu 1970 nr 107 Tyg. Powsz. 1975 nr 6; Akta, T. Lalka Warszawa; Akt; (tu fot.), ZASP; Programy, IS PAN (m.in. program pt Janina Kilian-Stanisławska - czterdziestolecie pracy artystycznej. Dwadzieścia pięć lat w Teatrze Lalka (Warszawa 1970) oraz pt. Państwowy Teatr Lalka 1944-1959; w obu il.); Informacje Adama Kiliana. Ikon.: Fot. - ZASP. Film.: Fragm. kronik film. z 1970, Arch. WFD. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
