Kalendarium

Moskwa, Moskiewski Teatr Artystyczno-Powszechny: (17 grudnia wg st. st.) premiera Mewy (ros. Чайка) Antona Pawłowicza Czechowa w inscenizacji Konstantina Stanisławskiego i Władimira Niemirowicza-Danczenki. W obsadzie m.in. Olga Knipper (Irina Nikołajewna Arkadina), Maria Lilina (Masza), Wsiewołod Meyerhold (Trieplew) i Konstantin Stanisławski (Trigorin). Spektakl stał się wielkim sukcesem teatru, otwierając mu drogę do światowej sławy. Srebrzysty wizerunek mewy został później umieszczony na kurtynie MChAT-u, znalazł się też w logo teatru.

Oto Anton Pawłowicz Czechow ciężko zachorował. Nastąpiło skomplikowanie gruźliczego procesu, przy czym jego stan duchowy był taki, że wielki pisarz nie zniósłby drugiego fiaska Mewy, która już raz doznała klęski na premierze w Petersburgu. Niepowodzenie tego rodzaju mogłoby być zgubne dla samego pisarza. Uprzedzała nas o tym przejęta do łez siostra jego, Maria Pawłowna, błagając, byśmy odwołali przedstawienie. A przecież było ono dla nas niezbędną koniecznością, gdyż finanse nasze stały fatalnie i poprawa tego stanu rzeczy wymagała wystawienia nowej sztuki. Pozostawiam czytelnikom sąd o stanie, w jakim my, aktorzy, zaczynaliśmy grać sztukę na premierze przy bynajmniej nie przepełnionej sali (dochód 600 rubli). Stojąc na scenie słyszeliśmy wewnętrzny głos, szepczący nam: Grajcie dobrze, grajcie wspaniale, zdobądźcie powodzenie, triumf! Jeśli nie dokonacie tego, wiedzcie, że po otrzymaniu depeszy ukochany wasz pisarz umrze, zamordowany waszymi rękami. Wy będziecie jego katami!
Jak graliśmy – nie pamiętam. Akt pierwszy zakończył się przy grobowym milczeniu sali. Jedna z aktorek zemdlała, ja sam ledwo trzymałem się na nogach z rozpaczy. Lecz nagle – po długiej przerwie – na widowni zerwał się ryk, trzask, wściekłe okrzyki… Kurtyna rozsunęła się, zsunęła, znowu rozsunęła, a myśmy stali jak skamieniali. Znowu wrzaski, znowu kurtyna… Staliśmy ciągle nieruchomo, zapomniawszy, że powinniśmy się kłaniać. Nareszcie zrozumieliśmy, że jest to nasz sukces i niewiarygodnie wzruszeni poczęliśmy ściskać jeden drugiego, jak ściskają się ludzie w noc Zmartwychwstania. M. Lilinie, grającej Maszę, która swymi końcowymi słowami przełamała lody w sercach widzów, zgotowaliśmy owację. Powodzenie rosło z każdym aktem i zakończyło się triumfem. Do Czechowa wysłaliśmy szczegółową depeszę.
(Konstantin Stanisławski, Moje życie w sztuce, Warszawa 1951)

Prapremiera Mewy odbyła się 17 października 1896 w Teatrze Aleksandryjskim w Petersburgu w reżyserii Jewtuchija Karpowa, z Wierą Komisarżewską w roli Niny, nie odniosła sukcesu – zeszła z afisza po 5 przedstawieniach. Według relacji pisma „Teatroman”:

To było jakieś znęcanie się nad autorem i aktorami, jakiś szał złośliwości wśród pewnej części widowni – zdawało się, że niemal połowa sali składała się z zaciekłych wrogów Czechowa. Przedstawienie odbywało się dosłownie przy akompaniamencie syczenia, gwizdania, wybuchów śmiechu, okrzyków: „Dosyć, dosyć!”, ironicznego podpowiadania aktorom, a wszystko to mieszało się z kwestiami wykonawców. (...) Bezeceństwa te rozpoczęły się już od pierwszych słów sztuki. (...) Z każdym aktem publiczność zachowywała się coraz okropniej, najwyraźniej wpadła w pasję. 

Prapremiera polska (w przekładzie Gustawa Baumfelda, pod błędnym tytułem Czajka) miała miejsce w Teatrze Miejskim w Krakowie 2 marca 1907, z  Andrzejem Mielewskim jako Konstantym, Ireną Solską w roli Niny i Aleksandrem Zelwerowicze w roli Dorna. 

«Живёшь в таком климате» — autorski cykl Anatolija Smielianskiego z okazji 150-lecia Czechowa,
kanał telewizyjny Культура, 2010 (jęz. ros.)