Artykuły

Na Festiwalu Nowaja Drama pokazano w niedzielę "Transfer!" o polskich i niemieckich ofiarach wypędzeń. Emocjonujące było spotkanie zespołu z Rosjanami. Festiwal stworzono sześć lat temu, aby zmniejszyć przepaść między państwowym teatrem a nową dramaturgią. Moskiewska premiera "Transferu!" stała się jedną z najbardziej porywających prowokacji w całej historii imprezy pisze Alona Karas, Dziennikarka m.in. "Rossijskoj Gaziety" w Rzeczpospolitej.

Sala Centrum im. Meyerholda była nabita po brzegi. Sława nowego burzyciela spokoju na polskiej scenie dawno dotarła do rosyjskich teatromanów. Sama forma spektaklu Jana Klaty o wypędzeniach - powściągliwa, lakoniczna relacja starszych ludzi, pozbawiona nadmiernej emocjonalności, której człowiek się spodziewa po spotkaniu z uczestnikami wydarzeń - okazała się dla widzów trudna do przyjęcia, chwilami odpychająca. Tym bardziej że w Rosji młode pokolenie słabo zna okoliczności nawet najnowszej historii, nie mówiąc już o szczegółach paktu Ribbentrop-Mołotow z 1939 roku i konferencji jałtańskiej.

Dopiero podczas sceny o wrocławskim cmentarzu, który mijała po drodze do szkoły mała dziewczynka, spektakl zaczął objawiać swój głęboki sens. Niemka pokazuje, jak idzie z ojcem, a on macha w stronę cmentarza, za każdym razem żegnając się z pochowaną tam jej siostrą. Wspominając to, kobieta odwraca się w głąb sceny, gdzie siedzą inni świadkowie historii, macha do nich, żegnając się, a z pamięci wypływają sceny z "Umarłej klasy" Kantora. Ktoś na sali się rozpłakał. Tym jednym gestem aktorka łączy żywych i zmarłych, a jednocześnie skleja rozpadającą się łączność czasów. Wraz z nią Jan Klata wpisuje się w wielką polską tradycję, przywracając znaczenie teatru jako rytualnej modlitwy za zmarłych, jako dzieła powstania z martwych.

I jeszcze inna scena była dla mnie kluczowa: jedna z polskich bohaterek siada na krześle, otwiera swoją księgę boleści i niczym kapłan na nabożeństwie żałobnym imię po imieniu przywraca z martwych całą wieś, która wolą Stalina, Churchilla i Roosevelta znikła z powierzchni ziemi. Na naszych oczach dokument przemienił się w mit, poezję, w teatr.

Rozmowa z publicznością prowadzona po spektaklu stała się najbardziej emocjonującym doświadczeniem na wielonarodowym festiwalu. Polscy i niemieccy uczestnicy przedstawienia przyznali, że czekali na nie ze strachem, ale i nadzieją. Byli poruszeni zainteresowaniem publiczności.

Równie przejęty reżyser potwierdził, że ze wszystkich prezentacji "Transferu!" ta moskiewska była najbardziej znacząca. Zrealizowano ją dzięki Instytutowi Adama Mickiewicza w ramach Sezonu Polskiej Kultury w Rosji.