Artykuły

Zaczęło się pół roku temu w Tykocinie, za tydzień finał na kanale Belsat, ale nim dojdzie do premiery telewizyjnej - w piątek specjalny pokaz w kinie Pokój. Na prezentację "Tutejszych" - sztuki, która znalazła się na indeksie Łukaszenki, czekają Białorusini w Polsce i za granicą. Nie obędzie się bez dyskusji o tutejszości.

"Tutejsi" Janki Kupały (1882-1942) to pierwszy teatr telewizji wyprodukowany przez BelSat, kanał białoruski TVP, działający w Polsce i skierowany na Białoruś. Sztuka to jeden z najważniejszych dla Białorusinów tekstów, traktujący o samoidentyfikacji narodowej, porównywany czasem z polskim "Weselem". Kupała tragikomedię napisał w 1922 r., gdy przez Białoruś przechodziły armie polska, niemiecka, radziecka. Główny bohater - Mikita Znosak - stara się dopasować do każdej nowej władzy, nawet za cenę utraty ludzkiej godności. Kupała był orędownikiem tworzenia niepodległej Białorusi, w "Tutejszych" wyśmiał ludzi odrzucających wszystko, co białoruskie, nieznających swojej historii i języka. Pierwszy raz sztukę wystawiono w 1926 r., potem dopiero w 1982 r., co skończyło się zdjęciem z afisza po jednym przedstawieniu. Dziś niektórym białoruskim teatrom udaje się ją wystawić na krótko, ale cenzura szybko spektakl zdejmuje. A pół roku temu białoruskie Ministerstwo Edukacji wyrzuciło sztukę z listy lektur szkolnych.

Reżyser i aktorzy na indeksie

Teraz sztukę pokaże BelSat, który dociera do tysięcy mieszkań białoruskich za granicą za pomocą satelity. Teatr realizowała (m.in. w Tykocinie) ekipa białostockiej TVP. Ponad pół roku temu po aktorów białoruskich (od początku było wiadomo, że tylko tacy będą grać w spektaklu) do Mińska pojechał Dariusz Szada - Borzyszkowski (TVP Białystok). Dotarł do Walerego Mazynskiego, znanego reżysera, skazanego na artystyczną banicję po tym, jak nie chciał reżyserować pod dyktando władzy. Mazynski skrzyknął swoich dawnych aktorów. Nazwiska jednych są na indeksie - wyrzucono ich z państwowych teatrów, mają zakaz publicznych wystąpień, inni jeszcze mają pracę, a kolejni grają poza granicami swego kraju. Głównym reżyserem "Tutejszych" był Mazyński, kultowa postać dla wielu twórców na Białorusi.

Mazynski i aktorzy będą obecni na pokazie. Reżyser opowie o wartości "Tutejszych", o tym jak byli realizowani. Będzie też panel dyskusyjny o tutejszości i kształtowaniu się świadomości narodowej (m.in. z udziałem socjologa Włodzimierza Pawluczuka i Olega Łatyszonka).

Sztuka wiecznie młoda

- Tutejszość? - zastanawia się Mazynski. - Pamiętam jak w 1985 r. przygotowywałem sztukę w Zielonej Górze. Dziesięć lat później, wracając z Niemiec, zajechałem tam. Ochroniarz, z którym rozmawiałem, żalił się, że przy Sowietach było lepiej, że stabilniej, i pieniędzy było więcej. To jest właśnie tutejszość. Jak ktoś oddaje komuś swoje prawa, myśli, władzę nad sobą - jest tutejszy. Sztuka Kupały w ogóle się nie zestarzała, jest ciągle bardzo ważna. Dla nas, Białorusinów - najważniejsza. Ale też ważna dla Polaków.

Szada - Borzyszkowski, drugi reżyser: - Człowiekowi do normalnej pełnej egzystencji potrzebne jest utożsamienie się z wartościami. Jedną z nich jest samookreślenie się, przynależność do jakiejś grupy. Przez tutejszość rozumiem niebezpieczną bezideowość, która doprowadzić może do zubożenia egzystencji. W tekście Kupały jest mnóstwo tutejszych, którzy działają jak wiatr zawieje. Jeden z bohaterów co i rusz mówi: "nasi przyszli". Jacy nasi? - ktoś pyta. - No Polacy. Po jakimś kolejnym historycznym zwrocie nasz bohater znów mówi: "Wypijmy za naszych". - Jakich naszych? - znów ktoś pyta. Odpowiedź: "No, Niemców..."

Pokaz i dyskusja

Premiera "Tutejszych" rozpocznie się w kinie Pokój w piątek o godz. 18.15. Najpierw wystąpi Mazynski, potem rozpocznie się projekcja (potrwa ok. 1,5 godz.). Po pokazie panel dyskusyjny poprowadzi Agnieszka Romaszewska, szefowa BelSatu.

Bezpłatne wejściówki na spektakl można dostać w kasie kina Pokój.

Pokaz "Tutejszych" w kinie odbędzie się z polskimi napisami. Premiera telewizyjna na antenie BelSatu - 15 marca (już bez napisów).