Zabójstwo z miłości wraca po latach
Czeska opera narodowa po 90 latach ponownie na scenieTeatru Wielkiego.
Jenufa — Jeji pastorkyna czyli Jenufa — jej pasierbica to opera w trzech aktach czeskiego kompozytora epoki romantyzmu — Leoša Janáčka. Twórcą libretta jest sam kompozytor, który napisał je według tekstu Gabrieli Preissowej. Prapremiera opery odbyła się w Brnie, w Narodni Divadlo 21 stycznia 1904. Opera została szybko zdjęta z afisza, gdyż morawska publiczność okresu „belle epoque" nie chciała oglądać historii, zdaniem widzów, zbyt brutalnej.
Twierdzono, że przesadny realizm obraża dobre obyczaje.
Temat zbyt odważny, ale…
Na przełomie XIX i XX wieku dramat Jenufy, matki nieślubnego dziecka, i fakt zamordowania maleństwa przez Kościelnichę, porządną, pobożną kobietę, było szokiem dla publiczności przyzwyczajonej do oglądania oper z dworskich sfer.
Ale temat uznany za zbyt odważny jak na fabułę operową w czasach Franciszka Józefa, zapewnił aktualność opery Janáčka po dziś dzień. Z upływem lay libretto Jenufy uzyskało miano morawskiej wersji weryzmu w operze. Trend zapoczątkowała Cavalleria rusticana Pietro Mascagniego, z roku 1890, którą Janáček był zafascynowany. Czytał recenzję w lokalnej gazecie z marca 1892 roku.W Poznaniu Rycerskość wieśniaczą wystawił rok temu Leszek Mądzik.
Przywrócić zapomnianą wersję
Opera Jenufa w formie podobna jest do dramatu muzycznego, gdzie kompozytor nie napisał oddzielnych arii dla solistów. Jedyne arie śpiewa w II akcie Jenufa, wyrażając swoje rozedrgane emocje w dialogu z orkiestrą, która buduje atmosferę z pogranicza weryzmu, a nawet ekspresjonizmu. Muzycznie jednak główną bohaterką Jenufy jest macocha opętana miłością do pasierbicy, Kostelnicka (po polsku Kościelnicha). Choć to dzieciobójczyni, górę biorą w niej wyrzuty sumienia. I to właśnie jej partia oddaje zmienny, by nie rzec wręcz gwałtowny styl Janáčka.
Weryzm libretta niestety spowodował, że od czasu premiery na operowych scenach całego świata pojawiła się Jenufa ze skrótami, które niszczyły wymowę dzieła Janáčka. Odnowę dzieł czeskiego kompozytora zapoczątkował australijski dyrygent sir Charles Mackerras już w latach 50. Ale to ostatnie 20 lat intensywnej pracy muzykologów pozwoliło przywrócić dziełu zapomnianą, oryginalną wersję.
Zrozumieć tę muzykę
Na poznańskie scenie zobaczymy spektakl produkcji Théâtre de la Monnaie, a to nowa interpretacja przełomowego dzieła Leoša Janáčka. Piekno i bogactwo strojów ludowych zderza się tutaj w niemal groteskowy sposób z tragiczną sytuacją głównej bohaterki, potęgując wrażenie nieprzystawalności problemów jednostki do konwencji społecznych. Wysłuchamy oryginalnej czeskiej wersji językowej z polskimi napisami. Spektakl powstał w koprodukcji Théâtre de la Monnaie, Teatro Comunale di Bologna i Teatru Balszoj.
— Aby zrozumieć muzykę Janáčka, pojechałem na Morawy do odosobnionych wiosek, które odwiedził kompozytor po koniec XIX wieku, żeby badać tamtejszy folklor muzyczny — opowiadał Alvis Hermanis, reżyser i scenograf. Janáčka W muzyce Janáčka zafascynował mnie właśnie sposób, w jaki styl modenizmu przenika się z etnografią. To było w naszej koncepcji najważniejsze: na początku wieku XX modernizm w muzyce i sztukach plastycznych nie był przeciwstawny wobec podejścia etnograficznego, a wręcz przeciwnie: folklor i tradycje narodowe były dla modernistów największym źródłem inspiracji — przypomina.
Kierownictwo muzyczne poznańskiej premiery — Gabriel Chmura. Rezyseria i scenografia — Alvis Hermanis. Adaptacja reżyserii — Marielle Kahn. Kostiumy — Anna Watkins. Dramaturgia — Christian Longchamp. Choreografia — Alla Sigalova. Projekcje wideo — Ineta Sipunova. Reżyseria świateł — Gleb Filshtinsky. Kierownictwo chóru — Mariusz Otto.
