Artykuły

W Krzyżowej koło Świdnicy i we Wrocławiu odbyła się czternasta sesja Międzynarodowej Szkoły Antropologii Teatru (ISTA). Pierwszy raz została zorganizowana w Europie na wschód od Łaby. Czym sesja różniła się od poprzednich? - Eugenio Barbę (na zdjęciu), reżysera, szefa Odin Teatret i ISTY pyta Rafał Bubnicki.

Eugenio Barba: Zespół ją przygotowujący był ten sam, co wcześniej. Każda sesja ISTY ma jednak inny temat, program i uczestników. Wiele zależy od ich kompetencji i przygotowania, gdyż to oni również decydują, czym chcą się przede wszystkim zająć. Za każdym razem ISTA gości w innym mieście, a lokalni organizatorzy są zainteresowani dodaniem elementów związanych z miejscem, gdzie się ona odbywa. Polscy uczestnicy ISTY byli bardzo młodzi, to często studenci, co określiło charakter pracy. Organizatorzy ISTY zaproponowali ponadto szeroką prezentację teatrów ze wschodniej Europy. R.B.: Dlaczego tematem tegorocznej sesji była "Improwizacja. Pamięć, powtórzenie, nieciągłość"? - Improwizacja to jedna z podstawowych umiejętności tancerzy i aktorów. Posługują się nią pod różnymi szerokościami geograficznymi - można powiedzieć, że to jeden z fundamentów ich pracy. Improwizacją zajmowaliśmy się jako umiejętnością kreowania nowej rzeczywistości scenicznej. Jako zdolnością reagowania przez aktora i tancerza na niespodziewane sytuacje. Wreszcie jako umiejętnością "fiksowania" - utrzymywania żywotności raz stworzonej rzeczywistości scenicznej.

Podczas wrocławskiej sesji ISTY było też kilkanaście spektakli oraz pokazów, z jakimi przyjechały grupy teatralne z Czech, Serbii, Ukrainy, Białorusi, Kirgistanu i Uzbekistanu. Widział je pan w większości po raz pierwszy. Czy ten teatr różni się od tego, co można dziś obejrzeć w zachodniej Europie?

- Prezentacja, którą organizatorzy z wrocławskiego Ośrodka Grotowskiego nazwali "Wschodnią linią", była bardzo interesująca. Z wyjątkiem Serbii czy Czech - skąd teatry przyjeżdżają do zachodniej Europy - zespoły z krajów wschodniej części kontynentu są tam rzadkimi gośćmi.

Czy w ich spektaklach jest coś specyficznego?

- Ten teatr reprezentuje wywrotowy nurt kultury. Z punktu widzenia krytyki nie zawsze jest oryginalny, ale z punktu widzenia jego społecznego funkcjonowania - bardzo interesujący. To, co widziałem, nastraja mnie optymistycznie do przyszłości teatru jako elementu ekosystemu społecznego. Bo prawdziwy teatr musi umieć zgromadzić wokół siebie ludzi, utrzymuje integralność społeczności. Teatr istnieje tylko z widzami, co nie znaczy, że powinien starać im się przypodobać - ma konfrontować z nimi swój punkt widzenia.

Jak rozumie pan dzisiaj termin "trzeci teatr"?

- Pierwszy jest teatr ze stałymi budynkami i repertuarem klasycznym. Reprezentujący narodową duszę i kulturę. Drugi to teatr walczący z nim - teatr awangardowy, opozycyjny wobec teatru oficjalnego. Trzeci teatr mieści się poza nimi.

Czy jednak we współczesnym świecie, w wymieszaniu gatunków, stylów i konwencji teatr awangardowy rzeczywiście zachowuje swą odrębność?

- Rzeczywiście, teatr oficjalny pożera to, co było wcześniej awangardą. Zagarnął na przykład Boba Wilsona. Kreuje wydarzenia, którymi najbardziej zajmują się krytycy. Ale to szczyt góry lodowej, gdyż bardzo żywy jest inny teatr. Działa w miejscach, gdzie ludzie umierają, w ubogich dzielnicach - to teatr rebelii, odpowiadający na rozmaite, elementarne ludzkie potrzeby. To on tworzy niewidoczną z powierzchni podstawę góry lodowej o nazwie teatr.

Eugenio Barba (ur. 1936)

reżyser i badacz teatru. Był stypendystą UNESCO w warszawskiej PWST, od lutego 1962 do lipca 1964 w Teatrze 13 Rzędów Jerzego Grotowskiego. W1964 roku założył Odin Theatret, z którym dwa lata później przeniósł się z Oslo do Holstebro w Danii, gdzie pracuje do dzisiaj. Zrealizował w nim ponad dwadzieścia przedstawień pokazywanych w Europie i Ameryce. W1979 roku założył Międzynarodową Szkołę Antropologii Teatru (ISTA)