Cztery eseje
Balet w 1 akcie. Muzyka: Tadeusz Baird ("Cztery eseje" na orkiestrę); libretto i choreografia: Janina Jarzynówna-Sobczak; scenografia: Włodzimierz Bielicki.
Prapremiera: Gdańsk 5 VI 1961, Państwowa Opera i Filharmonia Bałtycka.
Osoby: Ona - Alicja Boniuszko; On - Zygmunt Jasman; Obcy - Tadeusz Złamał.
Części baletu:
I esej - "Adagio". On i Ona spotykają się po raz pierwszy, rodzi się ich miłość;
II esej - "Allegretto grazioso". Miłosne pas de deux;
III esej - "Allegro". Wtargnięcie Obcego rozbija miłosną jedność pary (pas de trois);
IV esej - "Molto adagio". On i Ona próbują znów się odnaleźć, lecz więź została zerwana, następuje rozstanie.
Skomponowane w 1958 "Cztery eseje" na orkiestrę nie były przeznaczone do realizacji scenicznej, nie zawierają też żadnego programu literackiego. Jednakże ich treść emocjonalna i różnorodność nastrojów znalazły kształt plastyczny w dramacie choreograficznym, w którym nosicielami muzycznych treści są trzy osoby, bohaterowie odwiecznego dramatu miłości. Punktem wyjścia tej realizacji stał się obraz Lucasa Cranacha "Adam i Ewa", cała zaś kompozycja choreograficzna wyniknęła z linearności dodekafonicznej muzyki. Następnie realizacji "Czterech esejów" w formie baletowej podjął się T. Gołębiowski w łódzkim Teatrze Wielkim, 25 V 1974, sc. A. Bystroń, w obs. E. Wycichowska - B. Jankowski, I. Błaszczyk - S. Wójt, G.. Popławska - Z. Sobis. Początkujący wówczas choreograf próbował przedstawić różne postawy ludzkie i wewnętrzne pobudki ich działania w ciągle zmieniających się sytuacjach, które oscylują między nadzieją a koniecznością przemijania.
"Cztery eseje" na orkiestrę T. Bairda miały również inne wersje baletowe: chor. Y. Georgi, sc. W. Bucholtz, Hanower 26 XI 1963, Landestheater, Ballett des Niedersachsischen Staatstheaters, chor. P. du Villard, Monachium 26 X 1966, Opera, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Operowej i Baletowej.
Z innych utworów T. Bairda inscenizowanych w formie baletowej wymienimy: Suita "Colas Breugnon" jako balet "Colas Breugnon", chor. W. Gruca, sc. A. Sadowski, Warszawa 7 X 1963, Opera Kameralna na scenie Teatru Klasycznego, soliści: K. Mazurówna, B. Olkusznik, L. Wolska, W. Gruca, S. Szymański. "Sonety miłosne do słów Szekspira", chor. W. Gruca, Warszawa:
1. sc. A. Sadowski, 7 X 1963, Opera Kameralna na scenie Teatru Klasycznego, soliści: K. Mazurówna, B. Olkusznik, L. Wolska, W. Gruca i S. Szymański, solo barytonowe A. Hiolski;
2. jako "Cztery sonety miłosne", sc. I. Dobiecki, Teatr Wielki (scena kameralna) 21 XII 1972, w obs. R. Smukala i D. Blajer, solo barytonowe A. Hiolski; prezentowane w czasie występów Teatru Wielkiego w Bratysławie X 1973, Berlinie XII 1973 i na tournee po RFN XI 1974, w Wilnie i Leningradzie II 1977.
"Pieśni truwerów" na alt (lub mezzosopran) z towarzyszeniem 2 fletów i wiolonczeli jako balet "Pieśni truwerów", chor. W. Gruca, Warszawa:
1. sc. A. Sadowski, 7 X 1963, Opera Kameralna na scenie Teatru Klasycznego, soliści: K. Mazurówna, B. Olkusznik, W. Gruca, S. Szymański;
2. sc. I. Dobiecki, 21 XII 1972, Teatr Wielki (scena kameralna), w obs. B. Olkusznik i J. Smoliński, solo wokalne K. Szostek-Radkowa. Pokazane na występach baletu Teatru Wielkiego w Bratysławie X 1973, Berlinie XII 1973, na tournee po RFN XI 1974 i Brnie IX 1975.
"Espressioni varianti" na skrzypce i orkiestrę jako balet "Nierozłączni", chor. J. Sanders, Haga 15 VI 1965, Het Nederlands Dans Theater, w ramach Holland Festival; soliści: T. van Pel, G. Lemaitre i J. Sanders.
"Erotyki" na sopran i orkiestrę do wierszy Małgorzaty Hillar: jako balet "Erotica", chor. M. Bejart, Bruksela 22 X 1965, Theatre Royal de la Monnaie, Ballet du XX- siecle; abstrakcyjne pas de deux, wyk. L. Proenca i M. Bejart; "Erotica" pokazana była w Polsce w czasie występów tego zespołu II 1966, chor. H. Takahashi, Tokio 8 V 1968, Japoński Balet XX wieku jako balet "Tren" ("Threnody"), chor. R. Wagner, Nowy Jork 13 X 1969, Brooklyn Academy of Musie, Alvin Ailey Dance Theatre; balet ten przekazany był w 1972 Operze w Marsylii.
"Wariacje bez tematu" na orkiestrę symfoniczną jako balet "Hagaromo" wg starej opowieści japońskiej, chor. H. Takahashi, Tokio 20 IV 1967, duet Inoue z Japońskiego Baletu XX wieku.
"Cztery dialogi" na obój i orkiestrę kameralną jako balet "Dokąd?" ("Whither?"), chor. A. Sokolow, sc. A. Madsen, Nowy Jork IX 1971, First Chamber Dance Company of New York; pokazane na występach tego zespołu w Polsce X 1971.
"III Symfonia", chor. W. Gruca, sc. W. Sieciński, Warszawa 4 IV 1976, Teatr Wielki. Balet nie zawierający fabuły literackiej, a określony przez W. Grucę jako wariacje choreograficzne na temat "III Symfonii", tańczyli soliści: J. Rybarska, D. Piasecka, M. Ukielska, M. Andrzejczak, M. Gniewaszewski, Z. Ćwioro, I. Wiśniewski, P. Sokolski. Następnie W. Gruca opracował nową wersję choreograficzną "III Symfonii" (premiera 6 X 1976), którą balet warszawski miał w swym programie w czasie występów w Moskwie i Mińsku X 1976 oraz w Bukareszcie XI 1976.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie