Ognisty Ptak
(L`Oiseau de feu)
Balet fantastyczny w 1 akcie, 2 obrazach. Libretto: Michaił Fokin (wg rosyjskich baśni ludowych); muzyka: Igor Strawiński; choreografia: Michaił Fokin (Piotr Zajlich); scenografia: Aleksandr Gołowin (Wincenty Drabik).
Prapremiera: Paryż 25 VI 1910, Theatre National de l`Opera, Balety Rosyjskie Diagilewa.
Premiera polska: Warszawa 24 I 1931, Teatr Wielki.
Osoby: Ognisty Ptak - Tamara Karsawina (Halina Szmolcówna); carewicz Iwan - Michaił Fokin (Sylwin Baliszewski); Carówna Olśniewającej Piękności - Wiera Fokin (Eugenia Lipkowska); Nieśmiertelny Kościej - Enrico Cecchetti (Stanisław Kostecki); zaczarowane księżniczki, potwory, maszkary, błazny, strażnicy, młodzieńcy, rycerze, damy, paziowie. Rzecz dzieje się w fantastycznej krainie.
Obraz 1. Las. W głębi lasu ukazuje się Ognisty Ptak o postaci półptaka, półkobiety, znika i znów wraca (wariacje Ognistego Ptaka). Polując w lesie, carewicz Iwan napotyka Ptaka i chce ustrzelić go z łuku, lecz chybia i Ptak odlatuje, by po chwili pojawić się znów na zaczarowanym drzewie. Zaciekawionemu carewiczowi udaje się wreszcie złapać złotopiórego Ptaka, który gwałtownie stara się oswobodzić (pas de deux) i w zamian za wolność ofiarowuje jedno ze swych złocistych piór, mające tę cudowną właściwość, że można nim w potrzebie przywołać na pomoc Ognistego Ptaka. Zachowując ten dar, carewicz wypuszcza Ptaka.
Obraz 2. Ogród Kościeja. Wstaje świt. W głębi ukazuje się tajemniczy zamek otoczony palisadą. Z bramy zamkowej do ogrodu wbiega gromadka dziewcząt. Tańczą i bawią się złotymi jabłkami, które otrząsają z drzewa. Spłoszone widokiem nadchodzącego carewicza Iwana, zbijają się w gromadkę, gotowe w każdej chwili do ucieczki. Uwagę Iwana przyciąga najpiękniejsza z nich. Jest to Olśniewającej Piękności Carówna, więziona wraz ze swymi towarzyszkami przez złego czarownika, Nieśmiertelnego Kościeja. Dziewczęta zaś są zaklętymi księżniczkami. Carówna błaga Iwana, by opuścił to niebezpieczne miejsce, lecz dzielny carewicz drwi z przestróg i tańczy z księżniczkami (korowód). Na odgłos trąbki księżniczki pierzchają w popłochu, a brama zamyka się za nimi. Iwan otwiera ją jednak i wówczas do ogrodu wpadają potwory, błazny i dziwaczne maszkary, które otaczają go zwartym kołem, uniemożliwiając ucieczkę. Cały ten przerażający tłum pada na twarz przed zbliżającym się potężnym Kościejem, który rozpoczyna swój "taniec piekielny", by rzucić czar na Iwana. W ostatniej chwili carewicz przypomina sobie o darze Ognistego Ptaka i potrząsa piórem, przyzywając go na pomoc. Z łopotem skrzydeł nadlatuje cudowny Ptak, porywa cały tłum w szaleńczy taniec, dopóki poddani Kościeja nie padną z wyczerpania. Wówczas Ptak intonuje swą magiczną "Kołysankę" i kołysze ich do snu. Tymczasem carewicz Iwan odnajduje wielkie jajo, w którym zamknięta jest dusza Kościeja. Czując się zagrożonym, Kościej rzuca się na Iwana, lecz ów rozbija jajo i czarownik pada martwy. Wszystko znika w ciemności. Gdy scena się rozjaśnia, widać złamaną palisadę wokół zamku. Grupa młodzieńców składa hołd Iwanowi. Wychodzi ku niemu wyzwolona z mocy złych czarów piękna Carówna w orszaku uwolnionych dam i rycerzy. Paziowie niosą koronę, berło i płaszcz królewski. Carewicz Iwan zostaje ogłoszony królem i pojmuje za żonę Carównę.
"Ognisty Ptak" jest pierwszym baletem Strawińskiego, napisanym na zamówienie S. Diagilewa, przy ścisłej współpracy z Fokinem. Powstał więc pierwszy spektakl baletowy, w którym osiągnięta została postulowana przez Diagilewa jednolitość stylu muzyki, tańca i oprawy plastycznej. Libretto, zawierające wątki kilku rosyjskich baśni ludowych, ujęte jest w zwartą dramatycznie formę; muzyka tworzy jednolitą całość, podporządkowana jest rozwojowi akcji i spełnia funkcję opisową. Cechuje ją przy tym żywiołowość taneczna, mistrzowskie stosowanie rosyjskich motywów ludowych. Balet ma wszystkie cechy ludowej byliny: bogatą fantastykę i malowniczość, przeciwstawia prostoduszne postacie ludzkie wyrafinowanym stworom baśniowym, obfituje w zmienność nastrojów i kończy się szlachetnym morałem, głoszącym zwycięstwo dobra nad złem; jego naiwność sprawia, że najbardziej nawet demoniczne sceny w królestwie Kościeja nie budzą prawdziwej grozy.
Balet "Ognisty Ptak" stanowi dziś klasyczną pozycję repertuaru światowego, lecz nie jest już związany z pierwszą wersją Fokinowską.
Spośród ważniejszych jego wystawień wymienić można: Piotrogród 2 X 1921, Teatr Opery i Baletu, chor. F. Łopuchów, sc. A. Gołowin, w obs. E. Lukom (Ptak) i B. Szawrow (Carewicz), Nowy Jork 24 X 1945, Metropolitan Opera, Ballet Theatre, chor. A. Bolm, sc. M. Chagall, w obs. A. Markova i A. Dolin Nowy Jork 27 XI 1949, New York City Ballet, chor. G. Balanchine, sc. M. Chagall, w obs. Maria Tallchief i F. Moncion; wznowienie w chor. G. Balanchine`a i J. Robbinsa w 1970, Edynburg 23 VIII 1954, Empire Theatre, rekonstrukcja układu Fokina przez S. Grigoriewa i L. Czernyszową dla Sandler's Wells Ballet, sc. N. Gonczarowa, w obs. M. Fonteyn i M. Somes; wersję tę przejął The Royal Ballet i umieścił w programie w czasie swych występów w Polsce w październiku 1966, Paryż 7 IV 1954, Opera, chor. S. Lifar, sc. G. Wakhevitch, w obs. N. Wyrubowa i Y. Algaroff; Lifar wystawił swą wersję w Operze w Helsinkach, której balet miał w programie Ognistego Ptaka w czasie występów w Polsce XI 1964 Moskwa 30 VI 1964, Teatr Wielki, wg Fokina, w obs. M. Plisiecka i N. Fadiejeczew, Frankfurt n.M. 16 III 1970, Ballett der Stadtischen Biihnen, zmodernizowana wersja J. Neumeiera, sc. D. Zippel, w której postać Carewicza zastąpiona była przez Astronautę (R. Duse), Paryż 31 X 1970, Balet Opery Paryskiej w Pałacu Sportów - jednoaktowa wersja M. Bejarta do suity z baletu Ognisty Ptak, kost. J. Roustan, z wyznaczeniem tytułowej roli soliście jako symbolowi walki powstańczej (M. Denard); w tymże roku, 17 XII, balet ten włączył Bejart do repertuaru Ballet du XXe siecle oraz przekazał Operze w Budapeszcie 21 XII 1973, gdzie rolę Ptaka tańczył I. Marko. Zespół baletowy tej Opery zaprezentował "Ognistego Ptaka" na swych występach w Polsce w maju 1976, z I. Dozsą; Bejartowską wersję przejęły również: mediolańska La Scala 23 II 1974, Cullbergbaletten w Szokholmie 18 IX 1975 - w roli Ptaka N.Ek , Kopenhaga 11 XI 1972 Kongelige Danske Ballet, chor. E. Holm, dek. J. Svoboda, kost. J. Skalicky, w obs. M. Honningen i E. Holm, Hanower 30 I 1974, Ballett des Niedersachsischen Staatstheaters, chor. P. van Dyk, sc. W. Gondolf, w obs. L. van de Velde i F. Kapustę, Leningrad 10 VII 1975, Teatr im. Kirowa, chor. B. Ejfman, w obs. G. Komlewa i W. Budarin, Hawana 5 II 1976, Ballet Nacional de Cuba, chor. J. Lefebre, w obs. M. Pla i J. Esquivel, Kopenhaga 12 XII 1981, Kongelige Danske Ballet, chor. G. Tetley, sc. J. Macfarlane, w obs. M. Honningen i T. Jeppesen.
W Polsce "Ognisty Ptak" wystawiony był w następujących teatrach: Poznań 9 IV 1938, Teatr Wielki - jako "Płomienny Ptak", chor. M. Statkiewicz, sc. Z. Szpingier, w obs. Z. Grabowska (Ptak), J. Kapliński (Iwan), M. Kassówna (Carówna) i M. Statkiewicz (Kościej), Gdańsk 18 X 1957, Opera Bałtycka, chor. Z. Korycki, sc. R. Bubiec, w obs. A. Boniuszko, K. Regliński, K. Gruszkówna i M. Morawski, Poznań 9 XII 1967, Opera, chor. C. Drzewiecki, sc. B. Jankowska, w obs. O. Sawicka, W. Kościelski, A. Deręgowska i E. Koprucki; przedstawienie to pokazano na występach we Włoszech VI, VII, VIII 1968. Swego "Ognistego Ptaka" wystawił też C. Drzewiecki, sc. B. Jankowska, w łódzkim Teatrze Wielkim 23 IV 1978, w obs. E. Wycichowska, K. Wrzosek, L. Kowalska, K. Knol.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
