Opera w 3 aktach; libretto: Waleria Szalay-Groele i Krystyna Jeżewska.
Prapremiera: Poznań 28 XI 1924.
Osoby: Mestwin - bas; Bogna, jego córka - sopran; Swatawa, jej przyjaciółka - mezzosopran; Doman - tenor; Tomir - baryton; Lubor, handlarz bursztynu - baryton; dziewczęta, chłopcy, rybacy, kapłani, lud. Osoby baletu: Jurata, Doman, Wodnik, rusałki, morskie potwory, witezie, strzygi, lud.
Akcja rozgrywa się na słowiańskim wybrzeżu Bałtyku w czasach przedhistorycznych.
Akt I. Młody żeglarz, Doman, zakochany jest w pięknej Bognie, córce starego rybaka Mestwina. Miłość jego jest wzajemna; niestety Mestwin odnosi się doń z wyraźną niechęcią, gdyż woli oddać córkę bogatemu handlarzowi bursztynów, Luborowi. Antypatyczny Lubor pyszni się swą zamożnością i pogardliwie traktuje ubogich rybaków, śpiewając przy tym pieśń o potędze pieniądza. Ludność osiedla wyśmiewa pychę Lubora, a młody Tomir w odpowiedzi sławi nieodparty urok młodości i miłości, cenniejszej nad wszystkie skarby. Mestwin, chcąc pozbyć się Domana, opowiada starą legendę o wspaniałym i bogatym grodzie - Winecie. Panująca w nim królowa, Jurata, wzgardziła niegdyś miłością samego boga ognia, Peruna, ten zaś, rozgniewany, wywołał straszliwą burzę i zatopił całe miasto wśród morskich odmętów, a na królową rzucił czar wiecznego snu. Raz tylko w roku, w sobótkową noc Święta Słońca, Wineta wypływa na powierzchnię morza. Śmiały żeglarz, który potrafiłby wtedy przedostać się do miasta i pokonać przeszkody zaklętego pałacu, będzie mógł zbudzić Juratę i zdobyć jej skarby oraz tajemniczy pierścień, dający władzę nad morzami. Kończąc swą opowieść, Mestwin namawia Domana, aby wykazał swą odwagę i sprawność, udając się po pierścień Juraty, i oświadcza, że tylko wówczas, gdy Doman przyniesie pierścień, zezwoli na jego ślub z Bogną. Liczy po trosze na to, że młodzik zlęknie się niebezpieczeństw takiej podróży. Jednak dzielny Doman nie lęka się niczego i mimo przestróg zebranego tłumu postanawia spróbować szczęścia w wyprawie do Winety. Zatrwożoną o los ukochanego Bognę uspokaja i pociesza jej przyjaciółka Swatawa.
Akt II. Odsłona 1. Zapadła czarodziejska noc sobótki. Nad brzegiem morza spotyka się Bogna z Domanem. W gorących słowach wyznają sobie miłość (aria Domana "Czy ty mnie kochasz"). Daleko nad morzem rozjaśnia się łuna - w jej świetle ukazują się zarysy wynurzającego się z fal zatopionego miasta Winety. Doman wsiada do łodzi i wyrusza, by zginąć lub zdobyć tajemnicę klejnotu królowej Juraty. Bogna zostaje sama (aria "Wiodą mnie twe oczy").
Odsłona 2. (balet). Doman, walcząc z morskimi żywiołami, dotarł wreszcie do podwodnego pałacu. Widzi Juratę na tronie w otoczeniu fantastycznych postaci rusałek i topielic, jest świadkiem jej dziwacznego tańca, wyrażającego tęsknotę za życiem i wolnością. Po zaciętej walce pokonuje morskie dziwotwory broniące dostępu do królowej, pocałunkiem zdejmuje czar z Juraty i otrzymuje z jej ręki zaklęty pierścień, budząc w ten sposób na powrót do życia zatopione miasto.
Akt III. W rybackim osiedlu lud przygotowuje znicze i stosy kupalne, gdy tymczasem Bogna pod posągiem bogini miłości, Dziedzilii, zanosi modły o szczęśliwy powrót Domana. Nikczemny handlarz Lubor, korzystając z nieobecności Domana, usiłuje zdobyć Bognę. Odtrącony przez nią, wpada na szatański pomysł: obala posąg bogini, po czym przywołuje lud i oskarża dziewczynę o świętokradztwo. Od straszliwej śmierci z rąk sfanatyzowanego tłumu ratuje Bognę jedynie nieoczekiwany powrót Domana, który oddaje Mestwinowi zdobyty pierścień Juraty. Stary rybak łączy dłonie kochającej się pary, a cały lud podejmuje melodię uroczystego hymnu o wiecznej straży słowiańskiego ludu nad sinymi falami Bałtyku.
"Legenda Bałtyku" w pierwotnej wersji przeznaczona była dla scen niemieckich i nosiła tytuł "Der Kompass", akcja zaś toczyła się nad słonecznymi wybrzeżami Adriatyku. Niemniej po wprowadzeniu szeregu zmian i opracowaniu na nowo libretta przez Walerię Szalay-Groele zyskała sobie "Legenda Bałtyku" miano polskiej opery narodowej. Stylistycznie ma ona wiele rysów wspólnych z operami kompozytorów niemieckich doby powagnerowskiej; nieco ciężka w fakturze i niezbyt melodyjna, wyróżnia się doskonałym opracowaniem dużych scen zespołowych z udziałem chóru i solistów. Do najlepszych jej fragmentów należy efektowna aria Domana z II aktu; na uwagę zasługuje 2. odsłona tego aktu, potraktowana w całości jako widowisko baletowe.
W trzy lata po premierze poznańskiej "Legenda" wystawiona została również we Lwowie (1927), następnie w Katowicach (1928) i Warszawie (1937); po wojnie nowa jej wersja, rozszerzona przez autora do 4 aktów, grana była w Poznaniu (1955) i Wrocławiu (1960). Za granicą po raz pierwszy wystawiono operę w Rostoku (1959), w języku niemieckim.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie
