Popołudnie Fauna
Prelude a l'apres- midi d'un Faune Claude Debussy'ego, skomponowane jako wstęp do poematu Stephane'a Mallarmego, miało kilka wersji choreograficznych; wśród nich na uwagę zasługują:
I. Popołudnie Fauna
(L'Apres-midi d'un Faune)
Choreograficzny obraz w 1 akcie. Libretto: Wacław Niżyński; muzyka Claude Debussy; choreografia: Wacław Niżyński (Jan Ciepliński); scenografia: Leon Bakst (Stanisław Jarocki).
Prapremiera: Paryż 29 V 1912, Theatre du Chatelet, Balety Rosyjskie Diagilewa.
Premiera polska: Poznań 24 XI 1923, Teatr Wielki, z udz. Zespołu J. Cieplińskiego.
Osoby: Faun - Wacław Niżyński (Zygmunt Dąbrowski); Nimfa - Lidia Nielidowa (Anna Łukomska); sześć nimf.
Na skraju lasu, zmożony żarem upalnego dnia, leży na pagórku młody Faun, grając leniwie na flecie i jedząc winogrona. U stóp pagórka przechodzi grupa nimf, zdążających do kąpieli w pobliskim jeziorze. Zaciekawiony Faun opuszcza wygodne leże i zbliża się do nimf. One jednak, spłoszone widokiem dziwnego młodzieńca, uciekają, by za chwilę powrócić. Gdy Faun, tańcząc przed nimi, stara się je ośmielić, pierzchają znowu; tylko jedna, najśmielsza i najbardziej ciekawa, zatrzymuje się na chwilę. Pozwala się nawet dotknąć, lecz gdy Faun chce ją objąć, ucieka, gubiąc szarfę. Faun, zmartwiony ucieczką wdzięcznych istot, dostrzega porzuconą szarfę. Bierze ją tkliwie w ramiona, jak żywą dziewczynę, wraca na swe miejsce na pagórku, tuli się do szarfy, znajdując zaspokojenie miłosnej tęsknoty. Spotkanie z nimfami było tylko snem, spełnieniem podświadomych marzeń. Balet, którego pierwotny tytuł brzmiał "Preludium do" "Popołudnia Fauna" ("Prelude a V'apres-midi d'un Faune"), był pierwszą samodzielną próbą twórczości choreograficznej W. Niżyńskiego. Autorstwo pomysłu jest zresztą sprawą sporną: według niektórych przekazów (I. Strawiński) pierwsze sugestie pochodziły od Diagilewa, według innych (Romola Niżyńska, żona Wacława) temat ów zaproponował Diagilewowi Niżyński. Jest on zresztą autorem ogólnej, śmiałej jak na owe czasy koncepcji baletu, ujętego jak ożywiony ruchem fresk antyczny, dwuwymiarowy, z frontalnym ustawieniem korpusu, a profilowym nóg, rąk i głowy tańczących postaci, poruszających się po liniach prostych bardzo uproszczonymi, kanciastymi ruchami. Upozowanie postaci, odbiegające od kanonów tańca klasycznego, wzorowane było na tanecznych ornamentach waz greckich. Istniała więc pewna sprzeczność między tą surową, przejrzystą plastycznie kompozycją wizualną a mieniącą się gamą subtelnych odcieni kolorystycznych i dynamicznych, pełną płynnego ruchu muzyką Debussy'ego. Niżyński potraktował ją jedynie jako tło dźwiękowe, a zasób tanecznych środków wyrazu wyposażył w znaczny ładunek napięcia emocjonalnego, narastającego aż do końcowej kulminacji. Intencją choreografa było bowiem
przedstawienie budzącego się młodzieńczego erotyzmu, nieporadnego i znajdującego zastępcze spełnienie w sennym marzeniu. Zarówno oryginalność koncepcji, jak i drastyczność końcowej sceny rozpętały po premierze istną burzę protestów i polemik, dzieląc paryską publiczność, krytykę, środowisko artystyczne, a nawet polityczne, na dwa obozy. Balet nabrał więc szybko rozgłosu na miarę sensacji, lecz doczekał się niewielu późniejszych wystawień, i to przeważnie w nowych wersjach choreograficznych. W wersji Niżyńskiego wystawiony był przez L. Wójcikowskiego w Operze Warszawskiej 8 III 1958, w sc. I. Konarzewskiej wg Baksta, z okazji jubileuszu 40-lecia pracy artystycznej Wójcikowskiego; w rolach Fauna i Nimfy wystąpili W. Wiesiołłowski i I. Cieślikówna.
Wersja ta jest jeszcze wznawiana niekiedy w oryginalnym układzie Niżyńskiego, np. Londyn 1966, Ballet Rambert, z Ch. Brucem w roli Fauna, Paryż 7 IV 1976, Opera, z Ch. Jude, London Festival Ballet 25 VI 1979, z R. Nuriejewem, Nowy Jork 1 XI 1980, City Center Joffrey Ballet, z R. Nuriejewem. Wersję Niżyńskiego uprościł S. Lifar, usuwając z niej postacie nimf, Paryż 18 III 1935, Opera - sol. S. Lifar; przekazał ją też innym teatrom, m.in. Teatrowi Wielkiemu w Warszawie 2 II 1978, powierzając rolę Fauna W. Wołk-Karaczewskiemu.
II. Popołudnie Fauna
(Afternoon of a faun)
Choreografia: Jerome Robbins; dekoracje: Jean Rosenthal; kostiumy: Irene Sharaff.
Premiera: Nowy Jork 14 V 1953, City Center, New York City Ballet.
Osoby: Tancerka - Tanaquil LeClerc; Tancerz - Francisco Moncion.
W studio baletowym ćwiczy dwoje młodych tancerzy. Nagle zdają sobie sprawę, że budzi się między nimi nieśmiała miłość, pierwsze porywy serca i zmysłowej namiętności, które ich coraz bardziej zbliżają do siebie.
W oryginalnej wersji Robbinsa duet ten tańczyła biała tancerka i czarnoskóry tancerz, w jego dalszych wznowieniach rolę tę kreowali także biali tancerze, np.: Londyn 14 XII 1971, The Royal Ballet, wyk. A. Sibley i A. Dowell, Paryż 3 X 1974, Opera - G. Thesmar i M. Denard, oraz 7 IV 1976 - E. Desutter i G. Piletta (w jednym spektaklu razem z wersją Niżyńskiego). "Popołudnie Fauna" J. Robbinsa pokazały w Polsce Balety USA w czasie swych występów w październiku 1959.
Z innych wersji "Popołudnia Fauna" Debussy'ego wymienić można: chor. L. Ogoun, Balet Studio Praha 1965, pokazane w Polsce V 1965, chor. T. Schilling, sc. E. Geister, Berlin 6 VII 1967, Komische Oper, chor. B. Holmgren, Sztokholm 1972, Cullbergbaletten.
W Polsce własną wersję "Popołudnia Fauna" wystawił w Łodzi 2 XII 1957 F. Parnell, sc. E. Soboltowa, z E. Pokrossem jako Faunem.
C. Debussy jest również autorem muzyki trzech innych baletów: "Męczeństwo świętego Sebastiana" ("Le Martyre de Saint Sebastien"), misterium w 5 aktach z chórem, libr. G. d'Annunzio, chor. I Rubinstein, sc. L. Bakst, Paryż 22 V 1911, Theatre du Chatelet, z I. Rubinstein w roli św. Sebastiana; wznowiony 8 II 1957 w Operze Paryskiej, sc. F. Labisse, z L. Tcheriną w głównej roli, chor. E. Walter, dek. G. Graupner, kost. L. Erler, Dusseldorf 17 IV 1982, Opera, w obs. P. Bortoluzzi i M. Janotta.
"Gry" ("Jeux"), balet w 1 akcie, libr. i chor. W. Niżyński, sc. L. Bakst, Paryż 15 V 1913, Theatre des Champs-Elysees, Balety Rosyjskie Diagilewa; treścią jest rozgrywający się na korcie tenisowym flirt dwóch dziewcząt (T. Karsawina i L. Szollar) i młodzieńca (W. Niżyński); ponownie wystawiony w tym teatrze 25 X 1920 przez Bal lot s Suedois w chor. J. Borlina oraz w Nowym Jorku w 1966 przez New York City Ballet, w chor. J. Tarasa, chor. F. Flindt, sc. B. Dayde, Paryż 12 IV 1973, Opera, w obs. C. Motte, N. Pontois, G. Atanassoff i J.-P. Franchetti, chor. E. Walter, dek. H. Mack, kost. H.-G. Willerscheidt, Dusseldorf 29 V 1973, Opera, w obs. J. Cadzow, M. Janotta i P. Breuer.
"Pudełko z zabawkami" ("La Boite a joujoux"), balet w 4 obrazach, chor. J. Bórlin, sc. A. Helle, Paryż 15 II 1921, Theatre des Champs-Elysees, Ballets Suedois; balet ten inscenizował w formie pantomimy L. Schiller w teatrze "Maska" w Warszawie, 1922.
Prócz tego wystawiono wiele baletów do muzyki Debussy'ego, nie pisanej z myślą o realizacji scenicznej, jak np.: "Danse sacree et danse profane" jako balet "Proteusz" ("Protee"), libr. D. Liszin i H. Clifford, chor. D. Liszin, sc. G. di Chirico, Londyn 5 VII 1938, The Royal Covent Garden, Ballets Russes de Basila z D. Liszinem w roli tytułowej, chor. W. Borkowski, sc. A. Majewski, Warszawa 11 III 1971, Teatr Wielki, w obs. "Danse sacree" - B. Kociołkowska i R. Krawucki, "Danse profane" - E. Jarori i J. Smoliński; zespół warszawski włączył ten balet do programu swych występów w Berlinie w październiku 1971.
"Sześć epigrafów antycznych" jako balet "Ballada", chor. J. Robbins, sc. B. Aronson, Nowy Jork 14 II 1952, New York City Ballet , jako balet "Nocna wyspa" ("Nachteiland"), ork. E. Ansermet, chor. R. van Dantzig, Haga 20 I 1955, Nederlands Ballet; wznowienie w 1966 przez Ballet Rambert w Londynie.
"Suite Bergamasque" jako balet "Szary Anioł" ("L`Ange gris"), libr. G. de Cuevas, chor. G. Skibin, sc. Sebire, Deauville 20 VIII 1953, Grand Ballet du marąuis de Cuevas: w dniu zaręczyn córki matka (Marjorie Tallchief) snuje wspomnienia swej młodzieńczej miłości, a dawny kochanek zjawia się w postaci anioła śmierci (G. Skibin).
I i III część "Kwartetu smyczkowego g-moll" jako balet "Still Point" ("Martwy punkt"), chor. T. Bolender, Lee (USA) 3 VIII 1955, na festiwalu w Jacob's Pillow, następnie 13 III 1956 New York City Ballet, w obs. M. Hayden i J. d'Amboise; wznowienie w 1956 w Operze Monachijskiej i w 1963 w Operze Kolońskiej.
Poemat symfoniczny "Morze" ("La Mer"), libr. i chor. J. Jarzynówna-Sobczak, sc. J.A. Krassowski, Gdańsk 12 VII 1963, Opera Bałtycka, w obs. A. Boniuszko (Morze), B. Kropidłowski (Zefir), Z. Jasman (Eol) i T. Zlamal (Euros); chor. T. Schilling (zob. "Duch róży" - inne duety); "El Mar", chor. I. Tenorio, sc. S. Fernandez, Hawana 7 III 1974, Ballet Nacional de Cuba, w obs. M. Garcia, O. Salgado, C. Martinez i in.
"Brouillards" ("Mgły"), utwory fortepianowe Debussy'ego: "Brouillards", "Puerta del vino", "Les Fees sont d'exquises danseuses', "Voiles", "Cake walk", "Bruyeres", "Feuilles mortes", "Hommage a Pickwick", "Pas sur la neige", chor. J. Cranko, 18 III 1970, Stuttgarter Ballett, sol. B. Keil, S. Hanke, E. Madsen, R. Cragun, H. Claus.
"Zatopiona katedra" ("La Cathedrale engloutie"), utwór poprzedzony nagraniem szumu morza, chor. i sc. J. Kylian, Haga 14 I 1975, Nederlands Dans Theater, balet dla dwóch par solistów, bez treści literackiej.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
