Opera w 3 aktach; libretto: Giovanni Francesco Busenello. Prapremiera: Wenecja, jesień 1642.
Premiera polska: Warszawa 1971.
Osoby: Nero, cesarz Rzymu - tenor; Oktawia, jego małżonka - mezzosopran; Poppea - sopran; Otto, mąż Poppei - kontratenor lub baryton; Seneka - bas; Drusilla - sopran; Arnalta - alt; Amor - mezzosopran; Liberto - tenor; Liktor - bas; służba Oktawii i Poppei, towarzysze Nerona, uczniowie Seneki, żołnierze, lud.
Akcja rozgrywa się w Rzymie za panowania Nerona (I w.n.e.).
Akt I. Odsłona 1. Późną nocą powraca do Rzymu z dalekiej Luzytanii (obecnie Portugalia) Otto, małżonek pięknej Poppei. W pełnych namiętnego uczucia słowach wyraża swą bezbrzeżną miłość i tęsknotę do ukochanej, a tak dawno nie widzianej małżonki. Lecz oto ku swemu zdumieniu i przerażeniu dostrzega nagle pełniących straż przed domem dwóch żołnierzy Cezara - niechybny znak, że w domu Poppei spędza noc Sam Neron. Istotnie - o świcie Neron opuszcza dom Poppei, która w marzeniach widzi już siebie jako cesarzową Rzymskiego Imperium. Jej mamka, Arnalta, ostrzega ją przed gniewem Oktawii, żony Nerona, która dowiedziała się o jego zdradzie.
Odsłona 2. W cesarskim pałacu zdradzona Oktawia skarży się na swój los i przeklina niewiernego małżonka. Prosi możnego patrycjusza, filozofa Senekę, aby wyjednał jej opiekę rzymskiego senatu.
Odsłona 3. Neron oznajmia swemu nauczycielowi, Senece, iż postanowił odsunąć od siebie Oktawię, a Poppeę uczynić swą małżonką. Seneka przestrzega Cezara przed tym krokiem, lecz bezskutecznie. Namiętność do Poppei opanowała Nerona całkowicie - myśli on już teraz, jak usunąć niewygodnego Senekę, potępiającego jego niemoralne postępki. Nie udaje się również i Ottonowi próba odzyskania serca Poppei, która odtrąca go zdecydowanie. Daremnie pragnie pocieszyć Ottona kochająca go od dawna Drusilla. Jego serce wypełnia ciągle miłość do niewiernej małżonki.
Akt II. Odsłona 1. Seneka w zaciszu swego domu oddaje się posępnym rozmyślaniom. Wyzwoleniec Cezara, Liberto, przynosi mu wyrok śmierci: Seneka ma odebrać sobie życie. Mędrzec z godnością przyjmuje ten okrutny rozkaz i poleca niewolnikom, aby mu przygotowali kąpiel.
Odsłona 2. Szczęśliwy Neron widzi swe pragnienie spełnione. Lecz już knuje się spisek: zazdrosna Oktawia rozkazuje Ottonowi zamordować Poppeę. Szlachetny Rzymianin wzdraga się przed tym czynem - woli raczej sam popełnić samobójstwo. Ze swej rozterki zwierza się Drusilli, która obiecuje przyjść mu z pomocą, gdy Otto będzie musiał uchodzić z Rzymu.
Odsłona 3. W cesarskim pałacu Poppea układa się do snu. Pojawia się bożek Amor, aby strzec jej spoczynku. Udaremnia on zamach Ottona, który przebrany w szaty Drusilli zakradł się do komnaty, aby zabić śpiącą Poppeę. Otto ucieka, a obudzona Poppea wzywa służbę i rozkazuje ścigać... Drusillę.
Akt III. Drusilla, przekonana, że Poppea nie żyje, cieszy się, że teraz już uda się jej na pewno pozyskać serce Ottona. Lecz oto wbiega Arnalta i każe pojmać młodą dziewczynę, oskarżając ją o usiłowanie zamordowania Poppei. Postawiona przed oblicze Cezara, Drusilla bierze całą winę na siebie, pragnąc osłonić ukochanego. Otto jednak nie chce przyjąć takiej ofiary i również przyznaje się do zamierzonej zbrodni.
Neron, wzruszony poświęceniem obojga, wydaje łagodny wyrok: Otto skazany zostaje na wygnanie, Drusilla zaś ma mu towarzyszyć. Oktawia zostanie usunięta z pałacu Cezara. Teraz triumfujący Cezar ogłasza, iż Poppea ma być za chwilę ukoronowana jako cesarzowa Rzymskiego Imperium.
Dzisiejsi historycy i krytycy muzyczni nie bez poważnych racji zaliczają "Koronację Poppei" do najwspanialszych arcydzieł w dziejach muzyki. Trudno uwierzyć, by ta opera, tak żywa i barwna, tak bogata pod względem różnorodności form poszczególnych jej partii, a przede wszystkim tak pełna uczucia i emocjonalnego napięcia, wyjść mogła spod pióra sędziwego już kompozytora. Tak jednak było: pisząc "Koronację Poppei", liczył sobie Monteverdi lat prawie siedemdziesiąt pięć...
Był to już okres w dziejach opery, kiedy tematyka czerpana wyłącznie ze świata bogów i antycznych mitów poczęła wydawać się zbyt sztuczna i przestała wystarczać kompozytorom oraz widzom. Zgodnie z nowymi tendencjami wykorzystane przez Monteverdiego libretto G. F. Busenella opiera się na temacie historycznym z dziejów starożytnego Rzymu. Za główne źródło służyły "Roczniki" Tacyta, a częściowo także poezje Wergiliusza i Horacego. Niezależnie od tego zachowane zostały w "Koronacji Poppei" pewne elementy właściwe tak zwanej "weneckiej szkole" twórców operowych - a więc wprowadzenie postaci alegorycznych, a nawet momenty, kiedy bogowie wkraczają bezpośrednio w akcję, jak również wprowadzenie pobocznych postaci o komediowym charakterze. Wszystko jednak w tym dziele podporządkowane zostało naczelnej idei, którą jest sławienie wszechpotężnej i wszechogarniającej miłości. Stąd owo niebywałe nasycenie emocjonalne, które w połączeniu z mistrzostwem kompozytorskiej techniki i śmiałością twórczych pomysłów zapewniło "Koronacji Poppei" trwałe i zaszczytne miejsce w historii dramatu muzycznego.
"Koronacja Poppei" dochowała się do naszych czasów w dwóch różniących się od siebie manuskryptach, w związku z czym artystyczny kierownik każdego nowego, współczesnego wykonania rozwiązać musi szereg problemów, nie mówiąc o zawsze otwartym zagadnieniu niezbyt precyzyjnie w tamtych dawnych czasach określanej instrumentacji.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie
