Czas akcji: połowa XVIII wieku.
Miejsce akcji: mieszkanie Diderota we Francji, pałac carskie w Petersburgu.
Obsada:
Druk:
Akcja sztuki opiera się na prawdziwych wydarzeniach, które faktycznie rozegrały się na przestrzeni dwunastu lat w połowie XVIII wieku. Kluczowymi postaciami są Katarzyna II, caryca Rosji, i Denis Diderot, francuski filozof.
Diderot ma kłopoty finansowe. Z nieoczekiwaną propozycją zaradzenia im wychodzi rosyjska caryca Katarzyna. Szczodrość ta jednak jest związana z koniecznością przyjęcia przez filozofa zaproszenia do odwiedzenia wspomożycielki.
W Petersburga, obłąkany, zdetronizowany car Piotr musztruje armię ołowianych żołnierzyków. Potem wydaje wyrok śmierci na szczura, który poleca wykonać służbie poprzez powieszenie na szubienicy.
We Francji, szarpany wątpliwościami Diderot ostatecznie ulega emisariuszce carycy, przekonany pensją, którą ma otrzymać jako bibliotekarz i doradca w sprawach sztuki, wypłaconą awansem za pięćdziesiąt lat pracy. Sytuacja filozofa zmienia się radykalnie. Z osoby wiecznie uwikłanej w kłopoty finansowe staje się rozdawcą łask cesarzowej, co robi z wyraźną przyjemnością.
Katarzyna stanowczo domaga się przyjazdu Diderota do Petersburga. Wobec zaistniałej sytuacji filozof w żaden sposób nie może przeciwstawić się jej żądaniu. W trakcie podróży dowiadujemy się, że filozof łatwo ulega urokom kobiet.
Katarzyna otwarcie rozmawia z filozofem o damsko-męskich relacjach. Poznajemy niektóre detale jej życiorysu i sytuacji politycznej, w jakiej znajduje się Rosja wobec Francji.
Obłąkany Piotr podgląda własną matkę, cesarzową Elżbietę, przez wywiercone w ścianie dziurki. Przyłapany na tym, zręcznie zasłania się Katarzyną, która broni go z podziwu godną determinacją.
Katarzyna rozmawia z Diderotem o roli strachu w życiu człowieka. Pogawędkę przerywa kochanek carycy Orłow, który wpada do komnaty ze sztyletem w ręku, a za nim dwóch dworzan, którzy próbują powstrzymać go od samobójstwa. Pozbawiony swoich praw kochanek szaleje, szczeka jak pies, dając w ten sposób wyraz zazdrości i urażonej dumy.
Do pokoju Diderota trafia naga służąca, Mawra. Okazuje się, że gościnność cesarzowej sięga tak daleko, iż każe "wyposażać" gości w kobiety do zaspakajania potrzeb seksualnych, a cielesne rozkosze są na samym szczycie w hierarchii wartości francuskiego filozofa.
Katarzyna reżyseruje sztukę "O czasy", co wzbudza zachwyt Diderota i innych obserwatorów, choć caryca wątpi w ich szczerość. Katarzyna działa w poczuciu misji oświecenia ludu rosyjskiego. Zleca więc Diderotowi przygotowanie i sformułowanie planu tej misji. Filozof podejmuje się wykonać zadanie i przystępuje do rozpoznania sytuacji. Na scenę wraca Mawra. Diderot wypytuje dziewczynę o pochodzenie i życiowe losy. Powstaje tragiczny obraz ówczesnej Rosji, w której wartość i godność jednostki jest niczym.
W rozmowie z carskim dworzaninem Grimmem Diderot zapoznaje się ze sposobem, w jaki funkcjonuje carski dwór. W tym mikroświecie utrata łaski imperatorowej jest wyrokiem śmierci poprzez skazanie na całkowitą izolacje.
Plan zmienia się i oglądamy sceny, w których Bestużew wypada z łask cesarzowej Elżbiety, za pośrednictwem carewicza Piotra i samej Katarzyny.
Od kolejnego dworzanina Diderot dowiaduje się, jak trudna i upokarzająca była droga Katarzyny na szczyty władzy. Filozof składa na ręce carycy projekt zorganizowania oświaty w Rosji, radykalny i zachęcający do poszerzania swobód obywatelskich. Katarzyna nie chce jednak rozmawiać o złożonym projekcie, ale relacjonuje swoje stosunki z odtrąconym kochankiem Orłowem. W trakcie rozmowy zaczyna się rozbierać i pomaga rozbierać się Diderotowi. Scenę kończy muzyka i ciemność.
Filozof mile wspomina intymne spotkanie z cesarzową. Po chwili na scenę wchodzi księżna Daszkowa i Potiomkim. Księżna to emisariuszka, która przed laty skusiła Diderota obietnicami i pieniędzmi do przyjazdu do Petersburga. Cieszy się ze spotkania po tak długiej przerwie. Daszkowa wydaje się już wiedzieć o intymnym spotkaniu Diderota z Katarzyną, co oznacza, że aktualnie łaska cesarzowej na nim właśnie spoczywa i warto z nim utrzymywać bliższe stosunki. Podobnie zachowuje się Potiomkim, czym budzi ciekawość i zazdrość filozofa.
Diderot wymusza na Mawrze informacje, że jej usługi miały dwojaki charakter, seksualny i probierczy. Jej opinie o kochankach, ocena ich seksualnej sprawności były od lat przekazywane cesarzowej. Diderot najpierw ubolewa nad swoją naiwnością, ale potem okazuje się, że filozof jest poważnie zadurzony w Katarzynie. Przyjmuje więc rolę faworyta i pełni ją z wdziękiem i radością, całkowicie odsuwając problem edukacji zacofanego ludu rosyjskiego. Jego wiedza o sekretach dworu wzrasta, dociera nawet do tego, że carewicz Piotr został zaduszony rękami Orłowa i Potiomkina zaraz po detronizacji. Plan oświecania ciemnego bizantyjskiego kraju powoli tonie w dworskich intrygach i ceremoniałach. Razem z planem powoli tonie pozycja Diderota na dworze cesarzowej. W ostatniej rozmowie Katarzyna negatywnie i w ostrych słowach ocenia projekt i ujawnia, że od samego początku cynicznie rozgrywała swój związek z filozofem, wykorzystując go dla własnej przyjemności i pośrednio dla uciechy dworu. Diderot szantażuje cesarzową obietnicą ujawnienia ich intymnych tajemnic. Ta grozi mu śmiercią i wychodzi. Diderot po chwili wygłasza monolog o swoim upadku i bezradności, będący parafrazą fragmentu "Kubusia Fatalisty".
Ukryj streszczenie
