Giselle
(Giselle ou Les Willis)
Balet romantyczny w 2 aktach. Libretto: Jules-Henri Vernoy de Saint-Georges i Theophile Gautier (wg legendy spisanej przez Heinricha Heinego); muzyka: Adolphe Adam; choreografia: Jean Coralli i Jules Perrot (Roman Turczynowicz); scenografia: Pierre L.Ch. Ciceri - dekoracje, Paul Lormier - kostiumy (Antonio Sacchetti).
Prapremiera: Paryż 28 VI 1841, Academie Royale de Musique.
Premiera polska: Warszawa 20 I 1848, Teatr Wielki.
Osoby: Giselle, młoda wieśniaczka - Carlotta Grisi (Konstancja Turczynowiczowa); Albert, książę śląski, jej ukochany - Lucien Petipa (Aleksander Tarnowski); Batylda, jego narzeczona - Forster (Honorata Stolpe); Hilarion, leśniczy - Simon (Feliks Krzesiriski); Mirta, królowa willid - Adele Dumilatre (Anna Piechowicz); książę kurlandzki, ojciec Batyldy; wieśniaczka Berta, matka Giselle; Wilfryd, giermek księcia Alberta; przyjaciółki Giselle, towarzysze Hila-riona, dworzanie księcia kurlandzkiego, wieśniacy i wieśniaczki, willidy. Akcja toczy się na wsi w okolicy nadreńskiej.
Akt I. Wioska w okresie winobrania. W skromnym domku mieszka wieśniaczka Berta z piękną córką Giselle, o której rękę ubiega się leśniczy Hilarion. Giselle kocha jednak innego młodzieńca, Loysa, nie wiedząc, że jest nim książę Albert, który odwiedza ją w chłopskim przebraniu. Daremnie Wilfryd ostrzega księcia przed skutkami takiej lekkomyślności. I tym razem rzekomy Loys przyszedł spotkać się z Giselle (taniec Giselle i Alberta). Idyllę zakochanych przerywa nadejście Hilariona, który przysięga zemstę rywalowi. Ale złowieszczy nastrój spowodowany groźbami Hilariona mija szybko. Schodzą się wieśniacy, do ich wesołych tańców przyłącza się ochoczo Giselle, choć matka gani jej płochość i odwodzi od zabawy. Nagle głos rogu zwiastuje zbliżanie się orszaku myśliwych. Zaniepokojony Albert-Loys kryje się pośpiesznie. Tymczasem Hilarion znalazł już porzucony w ukryciu strój książęcy. Przed domek Berty wkracza powracający z polowania świetny orszak księcia Kurlandii, któremu towarzyszy książęca córka Batylda, narzeczona Alberta. Berta i Giselle przyjmują gości poczęstunkiem i zapraszają do chaty. Przed domem młodzież święci jak co rok winobranie, a Giselle zostaje wybrana królową (taniec Giselle). W zabawie bierze też udział Albert, pewien, że myśliwi już odeszli. Wtedy zjawia się Hilarion i demaskuje Alberta, pokazując wszystkim jego płaszcz książęcy i szpadę; gra na myśliwskim rogu pobudkę. Na jej dźwięk z domku Berty wychodzą Batylda i jej ojciec zdziwieni obecnością Alberta w chłopskim przebraniu. Pojmując tragiczną prawdę, Giselle traci zmysły i zadaje sobie śmiertelny cios porzuconą szpadą Alberta. Zrozpaczony Albert chce przebić się sztyletem, lecz Wilfryd i dworzanie wyprowadzają go. Ucieka wstrząśnięty swym postępkiem Hilarion.
Akt II. Las nad brzegiem jeziora. Księżyc oświetla świeżą mogiłę Giselle. Polujący w lesie Hilarion zatrzymał się wraz z towarzyszami nad brzegiem jeziora. Bije północ, zapalają się światełka błędnych ogników. Strwożeni towarzysze Hilariona uciekają, bo miejsce to jest niebezpieczne, nawiedzane przez willidy. Istotnie, po chwili zjawia się ich królowa Mirta (taniec Mirty). Na znak magicznej gałązki mirtu ukazują się białe zjawy willid, mających dziś przyjąć do swego grona nową towarzyszkę. Z grobu wyłania się Giselle i otoczona korowodem willid tańczy wraz z nimi. Tymczasem do grobu ukochanej zbliża się skruszony i nieszczęśliwy książę Albert i przez chwilę jego oczom ukazuje się nieuchwytna zjawa Giselle. Willidy nie dostrzegają go jeszcze, gdyż znalazłszy ukrytego w zaroślach Hilariona, otaczają go tanecznym kręgiem i wpędzają w fale jeziora. Niesyte tej ofiary, szukają nowej i znajdują Alberta. Lecz Giselle broni ukochanego, nakazując mu ukryć się za krzyżem grobu. Nieprzejednana królowa Mirta każe Giselle tańczyć. Albert zachwycony tym widokiem opuszcza schronienie i zbliża się do ukochanej (pas de deux Giselle i Alberta). Wstaje świt, wraz z nim ginie czarodziejska moc willid. Albert jest uratowany. Giselle żegna się z nim na zawsze i znika w mogile. Albert osuwa się zemdlony w ramiona szukających go Wilfryda i Batyldy.
"Giselle" to najbardziej typowy dla okresu romantycznego "balet z akcją", który zachował się w światowym repertuarze do naszych czasów. Libretto oparte jest na legendzie o willidach z gór Harcu (będących odpowiednikiem słowiańskich wił), zjawach młodych dziewcząt zmarłych przed zamęściem i zwodzących młodzieńców tańcem. Legendę tę spisał H. Heine w swej książce o literaturze pięknej w Niemczech, znanej pod francuskim tytułem "De L`Allemagne". Temat, przedstawiający dzieje nieszczęśliwej miłości i tęsknotę za nieziemską zjawą, odpowiadał ideałom romantycznym. Muzyka "Giselle" nie dorównuje poetyce libretta, nie odznacza się też oryginalnością. Złożona jest z krótkich, prostych tematów melodycznych, którymi kompozytor zręcznie manipuluje, zestawiając je i kontrastując, bądź też używa jako motywów przewodnich głównych postaci. Muzyka ma strukturę prostą, przystosowaną do potrzeb ówczesnej choreografii, i w sposób naiwny wyraża sentymentalny klimat romantycznej opowieści. Swą trwałą pozycję na scenach zawdzięcza "Giselle" głównie choreografii, złożonej z najprostszych elementów, pas i póz tańca klasycznego, powiązanych w sposób bardzo harmonijny, i wykorzystującej technikę pointes (zwłaszcza w II akcie) dla podkreślenia zwiewnej lekkości tancerek. Dramaturgia baletu eksponuje przede wszystkim rolę tytułową, wymagającą nie tylko umiejętności aktorskich, lecz przede wszystkim wyczucia stylu baletu romantycznego. Rolę Giselle tańczyły wszystkie najsławniejsze baleriny świata: M. Taglioni, F. Elssler, O. Prieobrażenska, C. Zambelli, A. Pawłowa, T. Karsawina, O. Spiesiwcewa, A. Markova, M. Fonteyn, G. Ułanowa, Y. Chauvire, C. Fracci, J. Maksimowa, N. Biessmiertnowa, A. Alonso, którą widzieliśmy w tej roli podczas występów w Polsce El Ballet Nacional de Cuba w grudniu 1966; amerykańskie odtwórczynie Giselle reprezentowała N. Kaye w czasie występów Ballet Theatre w maju 1958. W Polsce w roli tej występowały: M. Frejtag, K. Stefańska, H. Cholewicka, Z. Gilska, a po wznowieniu 28 II 1919 przez P. Zajlicha - H. Szmolcówna.
Balet "Giselle" wystawiały wszystkie większe teatry świata: pierwsze jego przedstawienia odbyły się: w Londynie 12 III 1842, w Petersburgu 18 XII 1842, w Mediolanie 17 I 1843, w Moskwie 25 XI 1843, w Bostonie (USA) 2 I 1846, w Kopenhadze w 1862. Na kanwie uświęconego tradycją układu Corallego i Perrota różni choreografowie, jak M. Petipa, S. Lifar, L. Ławrowski, tworzyli własne wersje.
W Polsce po II wojnie światowej odbyły się następujące premiery "Giselle": Łódź 26 VIII 1959, Teatr Nowy, zespół Opery Łódzkiej, chor. F. Parnell, sc. E. Soboltowa, w rolach głównych M. Łapińska i F. Malinowski, Wrocław 12 XII 1959, Państwowa Opera, realizacja J. Gogół, sc. A. Wojciechowska, w obs. K. Kmitto i B. Kropidłowski, Warszawa 19 III 1960, Państwowa Opera, real. N. Dudinska i K. Siergiejew, sc. K. Frycz, w obs. M. Krzyszkowska i H. Giero, Poznań 8 IV 1967, Opera, real. N. Ułanowa, sc. B. Jankowska, w obs. O. Sawicka i W. Kościelski, Warszawa 20 IV 1968, Teatr Wielki, real. A. Cziczinadze, sc. A. Majewski, w obs. M. Krzyszkowska i G. Wilk, Bytom 4 XII 1971, Opera Śląska, real. B. Kasprowicz, sc. T. Gryglewski, w obs. J. Szabelska i Z. Ćwioro, Wrocław 8 IX 1973, Opera, real. D. Aripowa, sc. A. Wirth-Przybora, w obs. M. Połyriczuk i F. Knapik, Poznań 10 III 1974, Opera, real. B. Kasprowicz, sc. B. Jankowska, w obs. J. Galikowska i J. Smoliński (wznowienie 19 III 1977, w obs. R. Smukała i W. Wołk-Karaczewski), Warszawa 15 II 1976, Teatr Wielki, real. I. Michajliczenko i A. Gridin, sc. A. Majewski, w obs. E. Jarori i J. Makarowski, Gdańsk 23 IV 1977, Opera Bałtycka, real. K. Ter-Stiepanowa, sc. J. Bernaś, w obs. E.
Napiórkowska i A. Bujak, Wrocław 8 VII 1979, Opera, real. J. Jerszowa, sc. A. Szymański, w obs. E. Zając i F. Knapik, Łódź 22 IX 1979, Teatr Wielki, real. J. Piasecki, sc. J. Bernaś, w obs. E. Wycichowska i K. Wrzosek.
Spośród wielu baletów A. Adama największą popularnością cieszyły się: "Córka Dunaju" ("La Fille du Danube"), balet w 2 aktach, libr. i chor. F. Taglioni, sc. P. Ciceri, Paryż 21 IX 1836, Academie Royale de Musique; bohaterką jest znaleziona w tajemniczych okolicznościach nad brzegiem Dunaju młoda dziewczyna, Fleur-des-Champs (M. Taglioni), którą opiekują się nimfy wodne; we śnie zaślubia ją kochający Rudolf (J. Mazilier); ale piękną Fleur upatrzył sobie za żonę bogaty baron. Dziewczyna topi się w Dunaju, w ślad za nią Rudolf, i kochankowie spotykają się w podwodnym królestwie nimf.
"Piękna dziewczyna z Gandawy" ("La jolie fille du Gand"), balet pantomimiczny w 3 aktach. Libr. J.-H. Vernoy de Saint-Georges, chor. Albert, sc. P. Ciceri, Paryż 22 VI 1842, Academie Royale de Musique: Beatrix (C. Grisi), córka bogatego złotnika w Gandawie, nie kocha swego narzeczonego Benedykta (L. Petipa), nie jest jej natomiast obojętny markiz (Albert); w ostatnią noc przed ślubem Beatrix śni, że markiz uprowadza ją do Wenecji, otacza zbytkiem, a następnie porzuca; o świcie Beatrix decyduje się poślubić Benedykta. Balet wystawiony był 9 XII 1848 w Teatrze Wielkim w Warszawie, chor. R. Turczynowicz, sc. A. Sacchetti i J. Głowacki, z T. Gwozdecką w roli głównej bohaterki.
"Le diable a quatre", balet pantomimiczny w 2 aktach. Libr. de Leuven i J. Mazilier, chor, J. Mazilier, sc. P. Ciceri i P. Lormier, Paryż 11 VIII 1845, Academie Royale de Musique: akcja toczy się w Polsce, "w dobrach hr. Polińskiego", gdzie wróżka-Cyganka zamieniła ubogą żonę koszykarza Mazurkę (C. Grisi) i przeniosła do pałacu, a hrabinę do chatki koszykarza Mazurkiego (J. Mazilier); koszykarz sprawia tęgie lanie tej odmienionej żonie, leniwej i rozkapryszonej, zaś hrabia zachwycony jest małżonką, która stała się nagle miła i urocza; po szeregu zabawnych nieporozumień Cyganka przywraca wszystko do dawnego porządku i hrabina obiecuje poprawę. W Polsce balet wystawiany był pt. "Hrabina i wieśniaczka czyli Przemiana żon", Warszawa 28 X 1847, Teatr Wielki, chor. R. Turczynowicz, sc. A. Sacchetti, z K. Turczynowiczową w roli wieśniaczki. "Korsarz".
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
