Przedstawienia

Opera w 3 aktach, libretto: Luigi Illica i Giuseppe Giacosa, wg Victoriena Sardou.
Prapremiera: Rzym 14 I 1900.
Premiera polska: Lwów 1903.
Osoby: Floria Tosca, śpiewaczka - sopran; Mario Cavaradossi, malarz - tenor; Scarpia, prefekt policji - baryton; Cesare Angelotti - bas; zakry­stian - baryton; Spoletta, agent policji - tenor; Sciarrone, żandarm - bas; dozorca więzienny - bas; pastuszek - sopran chłopięcy; kardynał, orszak duchowieństwa, urzędnicy sądowi, żołnierze, lud.
Akcja rozgrywa się w Rzymie w czerwcu 1800 r.
Akt I. Do rzymskiego kościoła Św. Andrzeja wpada więzień zbiegły z Zamku Świętego Anioła. To Cesare Angelotti, były konsul Rzeczypospolitej, uwięziony i skazany na śmierć za udział w spisku przeciwko tyranii rządzącej krajem. W tym właśnie kościele jego siostra, hrabina Attavanti, pozostawiła klucz do bocznej kaplicy i przebranie mające dopomóc Angelottiemu w ucieczce. Pojawia się młody malarz, Mario Cavaradossi, by pracować nad rozpoczętym już obrazem Marii Magda­leny. Serce młodego artysty wypełnia radość tworzenia i ra­dość szczęśliwej miłości do słynnej śpiewaczki Toski, a dwa te uczucia splatają się razem w dziwną i piękną harmonię (aria "Recondita armonia"). W artyście malującym obraz Marii Magda­leny z radością poznaje Angelotti swego przyjaciela; ufając, że z jego pomocą zdoła ujść prześladowcom, Mario nie waha się - oddaje Angelottiemu swój koszyk z żywnością i obie­cuje dopomóc mu w ucieczce. W tym właśnie momencie przy­bywa do kościoła ukochana Cavaradossiego, Floria Tosca. Za­mknięte drzwi od kaplicy i dobiegające spoza nich głosy budzą w jej sercu podejrzenia, że Mario ją zdradza. Malarz jednak czułymi słowami uspokaja kochankę (duet "h!M que gli occhi") i aby nie wyjawiać przed nią tajemnicy zbiegłego więźnia, pod pozorem pilnej pracy wyprawia ją z kościoła.
Odgłos armatniego strzału zwiastuje, że w Zamku Św. Anioła spostrzeżono już ucieczkę Angelottiego. Nie ma czasu do stra­cenia - Cavaradossi postanawia ukryć przyjaciela w swojej willi za miastem, i obydwaj bocznym wyjściem wymykają się z kościoła. Tuż po ich wyjściu pojawia się mnich-zakrystian
z wieścią, że zagrażająca staremu porządkowi rzeczy rewolu­cyjna armia Napoleona została pokonana przez Austriaków pod Marengo i w związku z tym odbędzie się niebawem uroczyste nabożeństwo dziękczynne.
Do kościoła przybywa groźny prefekt rzymskiej policji, ba­ron Scarpia, w pościgu za zbiegłym więźniem. Spostrzega pusty koszyk z żywnością, otwarte boczne wejście do kaplicy, a po­nadto dziwne podobieństwo rozpoczętego obrazu Marii Magda­leny do postaci rzymskiej arystokratki - hrabiny Attavanti, oraz wachlarz z herbami hrabiny, porzucony widocznie w pośpiechu. Wskazując te szczegóły Tosce, która tymczasem ponownie po­jawiła się w kościele, Scarpia liczy, że w ten sposób obudzi jej zazdrość. Nie zawodzi się w swych przewidywaniach: śpie­waczka nie wie, że hrabina Attavanti jest siostrą zbiegłego Angelottiego i że to ona właśnie ułatwiła mu ucieczkę z wię­zienia, nie wie też, że Mario nadał swej świętej rysy damy odwiedzającej codziennie kościół, nie znając nawet jej nazwi­ska. W porywie zazdrości i obrażonej dumy śpieszy do mieszka­nia malarza - nie przeczuwa, że tuż za nią podążają zbirowie Scarpii. Prefekt policji nie posiada się z radości. Oto los dał mu w ręce broń, dzięki której być może uda mu się odnieść aż dwa zwycięstwa: pochwycić więźnia i... zdobyć Toskę, o któ­rej względy od dawna bezskutecznie zabiegał. Rozpoczyna się uroczyste nabożeństwo. Kościół napełnia się tłumem wiernych, a na tle ich śpiewu Scarpia w dalszym ciągu snuje swe okrutne plany (monolog "Tre sbirri, una carozza").
Akt II. W swym mieszkaniu w Pałacu Farnese zasiada Scarpia do wieczerzy. Z dalszych sal dobiegają dźwięki gawota; to królowa wydaje uroczyste przyjęcie, które Tosca uświe­tnić ma swym śpiewem. Agent policyjny, Spoletta, donosi, że nie udało się odnaleźć zbiega w willi Cavaradossiego, lecz za to aresztowano samego malarza. Podczas wstępnego przesłu­chania Mario energicznie zaprzecza, jakoby wiedział coś o miej­scu ukrycia Angelottiego. Scarpia każe zatem poddać go tortu­rom w obecności zawezwanej uprzednio Toski i doprowadza do tego, że nieszczęśliwa kobieta, słysząc jęki męczonego kochan­ka, zdradza kryjówkę zbiegłego więźnia. Tortury przerwano, jednak Mario, słysząc, że Tosca wydała tajemnicę Angelottie­go, z pogardą odtrąca ją od siebie. Żandarm Sciarrone wbiega z wieścią, że poprzednie informacje były fałszywe: to właśnie Napoleon rozgromił Austriaków. Słysząc to Cavaradossi, mimo że z trudem może ustać na nogach po przebytych cierpieniach, zrywa się i intonuje płomienny hymn na cześć wolności - tym samym wydaje na siebie wyrok śmierci. Teraz rozpoczyna się między Scarpiem i Toscą targ o jego życie. Śpiewaczka gotowa jest zapłacić każdą sumę - nie tego jednak żąda Scarpia.
W zamian za uwolnienie malarza, Tosca musi być całkowicie uległa jego żądaniom.
Za oknem słychać werble plutonu egzekucyjnego. Zrozpaczo­na, nieludzko udręczona Tosca zgadza się wreszcie na wszyst­kie warunki, byle ratować ukochanego (aria "Vissi d'arte" - "Ży­łam sztuką"). Scarpia wyjaśnia jej, że ze względu na potrzebę zachowania tajemnicy egzekucja musi się odbyć, odbędzie się jednak tylko pozornie; w obecności śpiewaczki wydaje baron Spoletcie odpowiednie polecenie, dodając jednak znacząco: "po­dobnie jak to było z hrabią Palmieri". Tosca żąda jeszcze glejtu dla dwóch osób na opuszczenie granicy Rzymu. Scarpia spełnia żądanie, kiedy jednak zbliża się do Toski, chcąc ją objąć, ta, wiedziona rozpaczą i nienawiścią, przebija go po­chwyconym z zastawionego stołu nożem. Ze stygnących palców Scarpii wyrywa upragniony glejt i śpieszy do więzienia, by oczekiwać uwolnionego kochanka.
Akt III. Noc blednie - z oddali dobiega tęskna pieśń pa­stuszka, dźwięki dzwonów porannych zwiastują świt. Cavaradossi zostaje wyprowadzony z celi na dziedziniec Zamku Św. Anioła - niebawem ma nastąpić egzekucja. Nieszczęśliwy ska­zaniec błaga więziennego dozorcę o ostatnią łaskę - by mógł napisać krótki list. Dozorca, wiedziony litością, wyraża zgodę i przyrzeka list doręczyć. Raz jeszcze staje przed oczami ska­zańca całe piękno jego młodego i szczęśliwego życia i słodki obraz ukochanej Toski (aria "E lucevan le stelle"). Ale oto nie­oczekiwanie pojawia się w więzieniu sama Tosca, zwiastując ukochanemu rychłe ocalenie. Radośnie witają teraz oboje blask jutrzenki, jako symbol bliskiej już wolności i szczęścia. Żarto­bliwie poucza Tosca kochanka, jak się ma zachować w czasie fałszywej egzekucji, jak upaść udając martwego (duet "Ah! franchigia... O dolci mani").
Zbliża się pluton egzekucyjny, pada salwa. Gdy żołnierze odchodzą, Tosca wzywa Maria, by powstał i uchodził wraz z nią. Niestety, Scarpia nawet po śmierci oszukał Toskę. Egze­kucja Cavaradossiego, która według jego zapewnień miała być fałszywa, okazała się... prawdziwa. Na szalejącą z bólu i rozpa­czy śpiewaczkę rzuca się straż, odkryto bowiem zabójstwo Scarpii. Lecz Tosca wyrywa się i z murów Zamku Św. Anioła rzuca się w przepaść.
"Tosca" jest dziełem najbardziej może charakterystycznym dla muzycznego weryzmu. Pełna dramatycznego napięcia muzyka Pucciniego w mistrzowski sposób podkreśla i potęguje rysujące się w powieści francuskiego pisarza, V. Sardou, przeciwieństwa i kontrasty: promienną radość życia i posępny cień zbliżającej się nieuchronnie tragicznej śmierci, pogodną atmosferę dworskiego balu i przejmującą w swym realizmie scenę tortur. Bru­talność niektórych sytuacji w operze wystawia nerwy widzów na poważną próbę - wynagradza im to jednak w pełni urok muzyki Pucciniego.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997

Ukryj streszczenie