Balet w 3 aktach, 13 obrazach. Libretto: Leonid Ławrowski i Sergiusz Prokofiew wg dramatu Williama Szekspira; muzyka: Sergiusz Prokofiew; choreografia: Leonid Ławrowski (Jerzy Gogol wg Ławrowskiego); scenografia: Piotr Wiliams (Teresa Roszkowska).
Prapremiera: Leningrad 11 I 1940, Teatr im. Kirowa.
Premiera polska: Warszawa 22 V 1954, Państwowa Opera.
Osoby: Romeo, syn możnego rodu Montecchich - Konstantin Siergiejew (Witold Gruca); Julia, córka możnego rodu Capulettich - Galina Ulanowa (Barbara Bittnerówna); Tybalt, krewny Capulettich - Siergiej Korień (Zbigniew Kiliński); Merkutio, przyjaciel Romea - Andriej Łopuchow (Karol Szrom); pan Montecchi, ojciec Romea - Władimir Ponomariew (Stanisław Cywiński); pan Capuletti, ojciec Julii - Nikołaj Solannikow (Kazimierz Skrzypkowski); hrabia Parys, pretendent do ręki Julii - Boris Szawrow (Marek Braziewicz); Benvolio, przyjaciel Romea; brat Laurenty, zakonnik; Eskalus, książę Werony; pani Capuletti, matka Julii; mamka Julii, przyjaciółki Julii, kawalerowie, damy, panowie, słudzy Montecchich, słudzy Capulettich, błazny, mieszkańcy Werony. Rzecz dzieje się w XV w. w Weronie.
Akt I. W czasie uwertury na scenie ukazuje się żywy obraz, tryptyk przedstawiający Romea, Julię i brata Laurentego.
Obraz 1. Kurtyna odsłania plac w Weronie. Między sługami dwóch zwaśnionych rodów, Montecchich i Capulettich, dochodzi do bójki. Przyłączają się do niej zwolennicy obu rodów. Zapalczywość Tybalta, krewniaka Capulettich, jeszcze bardziej roznieca niedorzeczną awanturę. Kres bójce kładzie książę Werony, Eskalus, nakazując wywiesić rozporządzenie, że każdy, kto odważy się użyć broni, poniesie karę śmierci.
Obraz 2. Komnata Julii. Młodziutka Julia wesoło przekomarza się ze swą mamką (taniec Julii). Te beztroskie igraszki przerywa pani Capuletti, która zawiadamia córkę o konkurach hrabiego Parysa. Przeglądając się w lustrze, Julia uświadamia sobie, że skończyło się jej pogodne dzieciństwo.
Obraz 3. Intermedium przed kurtyną: przechodzą goście zaproszeni na bal u Capulettich. Są tu też Romeo, Benvolio i zawsze skory do żartów Merkutio. Przyjaciele namawiają Romea, by udać się na ten bal pod osłoną masek.
Obraz 4. Sala balowa w pałacu Capulettich. Bal rozpoczyna się uroczystym "tańcem z poduszkami" (pawana). Julia tańczy obojętnie u boku Parysa. Niepostrzeżenie wchodzą trzej młodzieńcy w maskach - Romeo z przyjaciółmi. Od pierwszego wejrzenia Romeo zakochuje się w Julii. Ona również pokochała nieznajomego młodzieńca. Dostrzega to Merkutio; wesołym tańcem stara się odwrócić uwagę od młodej pary.
Obraz 5. Opuszcza się kurtyna, oddzielając Romea i Julię od tańczących gości. Między młodymi rodzi się głęboka miłość (duet Romea i Julii). Nagle z twarzy Romea spada maska. Julia nie może oderwać oczu od ukochanego. Zjawia się Tybalt; poznawszy syna wrogiego rodu, przysięga zemstę. Julia uświadamia sobie z przerażeniem, że pokochała wroga swej rodziny.
Obraz 6. Ogród przy pałacu Capulettich. Jest noc; w mroku ukazuje się na balkonie postać Julii. Do ogrodu zakrada się Romeo; Julia schodzi do niego. Ich spotkanie jest znów wielkim wyznaniem miłosnym (adagio).
Akt II. Obraz 7. Plac w Weronie. Odbywa się wesoła zabawa karnawałowa (tarantela, taniec błaznów). W rozbawionym tłumie jest też Romeo z przyjaciółmi. Odnajduje go tu mamka Julii i wręcza list od swojej pani.
Obraz 8. Cela brata Laurentego. Romeo i Julia proszą zakonnika, by udzielił im ślubu. Franciszkanin błogosławi młodą parę.
Obraz 9. Plac w Weronie. Zabawa trwa nadal. W pewnej chwili Tybalt, szukając zaczepki, zastępuje drogę Merkutiowi i prowokuje pojedynek, w którym Merkutio ginie. Oburzony Romeo rzuca się na zabójcę przyjaciela i tym razem Tybalt pada martwy pod ciosem Romea. Romeo musi uciekać. Przy dźwiękach żałobnego marsza przyjaciele wynoszą ciało Tybalta.
Akt III. Obraz 10. Komnata Julii. O świcie młodzi małżonkowie żegnają się, nadchodzi nieuniknione rozstanie (duet Romea i Julii). Po odejściu Romea wchodzą rodzice Julii z Parysem, którego ma ona poślubić. Lecz Julia nie poddaje się już biernie woli rodziców. Odmawia stanowczo poślubienia hrabiego, mimo że rozgniewany ojciec grozi jej wyklęciem.
Obraz 11. Cela brata Laurentego. Zrozpaczona Julia szuka pomocy u zakonnika, który wręcza jej flakonik ze środkiem nasennym.
Obraz 12. Komnata Julii. Julia wraca do czekających na nią rodziców. Udając skruchę, wyraża zgodę na małżeństwo z Parysem. Gdy zostaje sama, wypija otrzymany od zakonnika lek i zasypia. O świcie wchodzą do komnaty przyjaciółki Julii, niosąc naręcza białych lilii (taniec dziewcząt z liliami), za nimi wkraczają państwo Capuletti i Parys. Mamka odsuwa zasłony łoża, na którym spoczywa martwa Julia.
Obraz 13. Przed grobowcem Capulettich w Mantui. Przeciąga żałobny orszak z ciałem Julii. Po złożeniu jej w grobowcu wbiega tam Romeo i tuli do serca zmarłą. Oszalały z bólu, zażywa truciznę i umiera. Julia budzi się ze snu; wzrok jej pada na martwego Romea. W porywie rozpaczy przebija się jego sztyletem. W obliczu tej tragedii nieszczęśliwi ojcowie podają sobie dłonie, przekreślając dzielącą ich od wieków nienawiść.
"Romeo i Julia" to jedna z czołowych pozycji baletu radzieckiego. Wspomnieć tu trzeba, że prapremierę leningradzką poprzedziła mniej znana prapremiera światowa w Brnie 30 XII 1938, Statni divadlo, chor. LV. Psota, sc. V. Skrużny, w obs. Z. Semberova (Julia) i LV. Psota (Romeo). Jednakże pierwsza inscenizacja L. Ławrowskiego otworzyła baletowi "Romeo i Julia" drogę do światowej kariery. Libretto, mimo pewnych drobnych odstępstw od dramatu Szekspira, jest dokładną jego transpozycją, oddaje myśl przewodnią i klimat emocjonalny oraz realia tła historycznego. Akcja składa się z krótkich epizodów, połączonych jakby na zasadzie montażu filmowego w jeden wątek dramatyczny. Subtelne sceny liryczne oraz narastający stopniowo ich tragizm wyrażają przemiany duchowe bohaterów, zwłaszcza Julii, która pod wpływem miłości i cierpienia przeobraża się z beztroskiej dziewczynki w dojrzałą, silną kobietę. Sceny zbiorowe, inspirowane dziełami mistrzów włoskiego Renesansu, nakreślone są z rozmachem, uwypuklają kontrast między ceremonialną etykietą bogatych dworów mieszczańskich a jędrną żywiołowością zabaw ludowych. Muzyka z niezwykłą jasnością oddaje prostymi środkami romantyczną atmosferę dramatu. Postacie są charakteryzowane za pomocą krótkich, wyraźnych tematów melodycznych, ulegających przeobrażeniom w miarę duchowych przemian bohaterów. Jest to muzyka ilustracyjna, zespolona z akcją; cechuje ją też kontrastowość nastrojów, oryginalność inwencji, lekkość i wdzięk.
Balet "Romeo i Julia" wystawiany był we wszystkich teatrach ZSRR; premiera w Teatrze Wielkim w Moskwie odbyła się 28 XII 1946 w inscenizacji prapremierowej z G. Ulanowa i M. Gabowiczem w rolach głównych. Ponadto balet ten wystawiało wiele teatrów w krajach zachodnich w wersji oryginalnej lub w układach innych choreografów, jak np: chor. D. Parlić, sc. D. Ristić, Belgrad 25 VI 1948, Opera, w obs. R. Parnel (Julia) i D. Trninić (Romeo), chor. F. Ashton, sc. P. Rice, Kopenhaga 19 V 1955, Kongelige Danske Ballet, w obs. M. Vangsaa i H. Kronstam, chor. S. Lifar, sc. G. Wakhevitch, Paryż 28 XII 1955, Opera, w obs. L. Dayde i M. Renault, chor. J. Cranko, sc. J. Rose, Stuttgart 1962, Stuttgarter Ballett, w obs. M. Haydee i R. Cragun, wersja przekazana wielu zespołom, m.in. Operze w Wiedniu 1975, Teatrowi Wielkiemu w Genewie 1975, chor. O. Winogradow, Nowosybirsk 1965, Teatr Opery i Baletu, wersja przekazana w 1976 Teatrowi Małemu w Leningradzie, chor. K. MacMillan, sc. N. Georgiadis, Londyn 17 XII 1965, The Royal Ballet, w obs. L. Seymour i Ch. Gable libr. (wg L. da Porto) i chor. A. Labis, sc. M. Le Corre, Paryż 18 I 1967, Opera, w obs. Ch. Vlassi i A. Labis, chor. W. Borkowski, sc. A. Povell, Oslo 6 X 1969, Den Norske Opera, w obs. H. Skram i J.-P. Bonnefous, chor. J. Neumeier, Frankfurt n.M. 1971, Ballett der Stadtischen Buhnen, wersja przekazana Operze w Hamburgu 1973 i Kongelige Danske Ballet w 1974, chor. N. Bojarczikow, sc. A. Koszenkowa, Perm 1972, Teatr Opery i Baletu im. P. Czajkowskiego, wersja przekazana Stadtische Oper w Berlinie 1974, chor. E. Walter, dek. H. Wendel, kost. J. Skalicky, Dusseldorf 9 I 1972, Opera, w obs. M. Janotta i P. Breuer, chor. E.-M. von Rosen, sc. A. Fridericia, Góteborg 27 X 1972, Stora Teatern, w obs. L. Jonsson i U. Gadd, chor. T. Schilling, dek. R. Zimmermann, kost. E. Kleiber, Berlin 25 XI 1972, Staatsoper, w obs. H. Bey i R. Gawlik, chor. J. Grigorowicz, sc. S. Wirsaładze, Paryż 22 II 1978, Opera, w obs. D. Khalfouni i M. Denard; wersję tę powtórzył Grigorowicz 26 VI 1979 w moskiewskim Teatrze Wielkim, w obs. N. Biessmiertnowa i W. Gordiejew; spektakl ten pokazał balet moskiewski na występach w Polsce w kwietniu 1980, chor. R. Nuriejew, sc. E. Frigerio, Mediolan 20 XII 1980, La Scala, w obs. C. Fracci i R. Nuriejew pt. "Historia Romea i Julii", chor. N. Kasatkina i W. Wasiljow, Moskwa 3 IV 1981, Moskiewski Balet Klasyczny, w obs. M. Pierkun i S. Isajew.
Spośród ogromnej liczby różnych inscenizacji "Romea i Julii" Prokofiewa poznaliśmy też wersję V. Marcu, przedstawioną przez Balet Państwowej Opery z Bukaresztu w październiku 1964, oraz wersję L. Gruber, graną przez Balet Staatsoper z Berlina w styczniu 1965.
W Polsce oprócz wznowień inscenizacji premierowej w Warszawie w 1959 (z O. Sawicką i B. Bulderem) i w 1961 (z M. Krzyszkowską i Z. Strzałkowskim) odbyły się następujące premiery "Romea i Julii": Wrocław 31 XII 1960, Opera, chor. J. Gogół, sc. Z. Kaja, w obs. R. Syldorf i B. Kropidłowski, Bydgoszcz 7 V 1962, Teatr Muzyczny Opery i Operetki, chor. R. Sobiesiak, sc. S. Bąkowski, w obs. L. Rackiewicz i E. Szpotariski, Bytom 26 V 1962, Opera Śląska, chor. Z. Korycki, sc. S. Jarocki, w obs. I. Cieślikówna i E. Jakubiak, Poznań 6 VI 1963, Opera, chor. W. Borkowski, sc. I. Lorentowicz, w obs. I. Cieślikówna i W. Milon, Gdańsk 12 VI 1964, Opera Bałtycka, chor. J. Jarzynówna-Sobczak i Z. Kamiński, sc. A. Majewski, w obs. A. Boniuszko i Z. Jasman, Łódź 13 IX 1969, Teatr Wielki, chor. W. Borkowski, sc. J. Masłowski, w obs. I. Wakowska i E. Jakubiak, Warszawa 26 V 1970, Teatr Wielki, chor. A. Cziczinadze, sc. Z. Wierchowicz, w obs. M. Krzyszkowską i G. Wilk, Poznań 8 VI 1979, Opera, chor. H. Konwiński, sc. M. Kołodziej, w obs. M. Połyńczuk i J. Stańda.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie