Pancernik Potiomkin
Balet w 5 obrazach. Libretto: Alina i Jerzy Afanasjew (wg scen z filmu Sergiusza Eisensteina); muzyka: Juliusz Łuciuk; choreografia: Janina Jarzynówna-Sobczak i Zygmunt Kamiński; scenografia: Alina Ronczewska-Afanasjew.
Prapremiera: Gdańsk 6 XI 1967, Opera Bałtycka.
Osoby: Wakulińczuk, przywódca zbuntowanych marynarzy - Janusz Wojciechowski; Matuszenko, bohater - Zygmunt Jasman, Kobieta - Alicja Boniuszko; Car - Zygmunt Kamiński; towarzysze Wakulińczuka, kobiety, marynarze, lud, pluton egzekucyjny, oficerowie, goście na balu. Rzecz dzieje się w 1905 w Odessie.
Obraz 1. Bunt marynarzy. Na okręcie, wśród marynarzy, sterroryzowanych i zmuszanych do nadludzkiej pracy przez okrutnych czarnych oficerów, rodzi się opór. Śmierć ich przywódcy Wakulińczuka staje się sygnałem otwartego buntu.
Obraz 2. Na schodach. Kobieta czeka na wiadomości o losie zbuntowanych. Marynarze wnoszą ciało Wakulińczuka. Kobieta rozpacza (tragiczny taniec Kobiety). Ożywają posągi zdobiące schody, tłum kobiet w żałobnych szatach kroczy do wrót carskiego pałacu, domagając się sprawiedliwości. Giną jednak w potwornej masakrze, mordowane przez czarnych żołnierzy. Tylko Kobieta osłaniająca sobą ciało Wakulińczuka pozostaje przy życiu.
Obraz 3. Widzenie Kobiety. W udręczonej wyobraźni Kobiety zjawia się postać Cara, z którym prowadzi pełen buntu i rozpaczy tragiczny dialog.
Obraz 4. Bal na dworze carskim. Goście przesuwają się w groteskowych pląsach. Rozlegają się silne detonacje. Goście rzucają się do ucieczki. Pozostaje tylko sam Car, który pada pod naporem wzbierającej groźnej masy tłumu i ginie.
Obraz 5. Pochód zwycięskich marynarzy.
Treść baletu osnuta jest na wydarzeniach historycznych, jakie rozegrały się w czasie rewolucji 1905 r. w Odessie, gdy marynarze rzucili hasło otwartego buntu przeciwko caratowi w obliczu wojny rosyjsko-japońskiej. Odtwarzający te fakty sławny film S. Eisensteina miał na celu pokazanie nie tylko historycznych zdarzeń, lecz głównie stanów emocjonalnych towarzyszących pierwszym zrywom rewolucji. Przyjmując to założenie za punkt wyjścia, autorzy baletu "Pancernik Potiomkin" stworzyli również zgęszczony schemat fabuły w formie impresji poetyckiej osnutej na temacie dokumentalnym. Podobnie jak w filmie, bohaterem baletu jest tłum: marynarze, kobiety, lud. Poszczególne sceny, traktowane jako metafory terroru, walki i zwycięstwa, stanowią raczej monumentalne obrazy ruchowo-plastyczne. Muzyka napisana jest na taśmę magnetofonową i orkiestrę symfoniczną. Na taśmie zostały nagrane traktowane instrumentalnie wokalizy na dwa soprany i baryton oraz partie fortepianu preparowanego.
Spośród innych prób przetransponowania obrazu filmowego na akcję baletową wymienić można balet "Oczekiwanie" oraz: balet "Drabina" ("L'Echelle"), wg filmu japońskiego "Rashomon", muz. Z. Turjak, chor. D. Sanders, sc. F. Ganeau, 27 VI 1956 na Festiwalu w Lyon-Charbonnieres, Les Ballets 1956, chor. M. Misković i I. Lidova, z udz. T. Beaumont i M. Sparemblek.
"La Strada" wg filmu F. Felliniego, muz. N. Rota, chor. M. Pistoni, sc. L. Damiani, Mediolan 1966, Teatro alla Scala, w obs. C. Fracci (Gelsomina) i M. Pistoni (Zampani). Inne balety o tematyce związanej z filmem to m.in.: "Grand Hotel", komedia baletowa, muz. Ch. Chaplina z jego filmów z lat 20-ych, chor. J. Brabants, sc. M. Peetermans, Antwerpia 26 I 1977, Ballet van Vlaanderen; w spektaklu tym występowały wcielenia najsławniejszych gwiazd ekranu z lat przedwojennych.
Wg filmu rysunkowego W. Disneya powstał balet "Królewna Śnieżka" (zob. "Porwanie w Tiutiurlistanie" - inne balety dla dzieci).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
