Osoby

DOBROWOLSKI Jerzy Władysław (15 marca 1930 Warszawa – 17 lipca 1987 Warszawa),

aktor, reżyser. 

Był synem oficera zawodowego, majora Wojska Polskiego, sportowca-olimpijczyka (szermierza), Władysława Dobrowolskiego i nauczycielki Janiny z Góreckich; mężem najpierw Ewy Mieczysławy z domu Szmidt (ślub 11 kwietnia 1967 w Warszawie; rozwód w 1968), potem aktorki Jolanty Zykun (ślub 1 lipca 1969 w Warszawie; rozwód w 1984). Wychowywał się w Warszawie, gdzie przeżył lata II wojny światowej i uczył się na tajnych kompletach; działał wtedy w tajnej młodzieżowej organizacji Orląt. Podczas powstania warszawskiego był łącznikiem i został wywieziony przez Niemców do obozu pracy w Lebrechtsdorf (Potulicach) pod Nakłem, skąd po zakończeniu wojny przeniesiono go do internatu Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Zakopanem. Potem pojechał do rodziny do Karpacza, gdzie w klasie matematyczno-fizycznej Liceum im. Mochnackiego zdał w 1948 maturę.

W roku akademickim 1948/49 był studentem Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu, ale naukę przerwał, zaangażował się na sezon 1949/50 do Teatru Młodego Widza, w którym był aktorem-lalkarzem i wziął udział w przedstawieniu Nasz cyrk, które inaugurowało przy tym teatrze w 1950 Scenę Lalkową. W 1950 został przyjęty na Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie, gdzie naukę zakończył w 1954, a dyplom uzyskał w 1955, po egzaminie poprawkowym z dykcji.

W sezonie 1953/54 występował w Teatrze Nowej Warszawy, gdy na tej scenie grane były przedstawienia dyplomowe Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej włączone do repertuaru teatru; grał Kostryna w Balladynie, Daantje w Nadziei. Od września do grudnia 1954 był w zespole warszawskiego Teatru Ludowego. W styczniu 1955 zaangażował się do Teatru Narodowego i był tu, a także w połączonym z nim Teatrem Współczesnym, aktorem i asystentem reżysera do końca sezonu 1956/57; zagrał wtedy: Maguire’a (Cień bohatera), Papugę, Garbatego eleganta i Diabła w Kordianie, Mamuta (Niewiele brakowało). Był asystentem reżysera przy wystawieniu Niemców (1955), Ostrego dyżuru (1955), Kordiana (1956), Aszantki (1957). Na sezon 1957/58 i 1958/59 przeszedł do warszawskiego Teatru Dramatycznego; zagrał Walentego w Iwonie, księżniczce Burgunda (1957) i Obywatela III w Wizycie starszej pani (1958).

Największym sukcesem stał się tu, powstały m.in. z jego inicjatywy i pod jego kierunkiem, kabaret pod nazwą Koń, który 11 stycznia 1958 dał w Sali Prób Teatru Dramatycznego premierę programu pt. Koń. Kabaret satyryczny w dwóch częściach i który po kilkunastu spektaklach, wskutek ogromnego powodzenia, został przeniesiony na dużą scenę i włączony do stałego repertuaru teatru. Jako autor programu widniał na afiszu Godo Czebole, czyli: W. Gołaś, Jerzy Dobrowolski, Mieczysław Czechowicz, Zbigniew Bogdański i Zdzisław Leśniak, a występowali: Dobrowolski, Gołaś, Leśniak, Mieczysław Stoor i Stanisław Wyszyński. Całkowicie różny od dotychczas znanych w Polsce kabaretów i form rozrywki, stał się sensacją artystyczną nie tylko Warszawy. Zachwycał aktorską improwizacją, spontanicznym humorem, surrealistyczną satyrą:

Mieliśmy do czynienia z nową formułą kabaretu niemającą nic wspólnego z normalną, przerywaną konferansjerskimi popisami, paradą numerów. Tu wszystko było zintegrowane, szybkie, sprawne, bezczelne w najwyższym stopniu 

(Antoni Marianowicz);

Operowano tu sposobami najbardziej uteatralizowanymi

i wizualnymi, bo opartymi przede wszystkim na geście i mimice aktora oraz kompozycji ruchu 

(Stanisław Marczak-Oborski).

Z programem Konia, Dobrowolski występował też w innych miastach Polski, a w sierpniu 1959 również na festiwalu w Wiedniu, gdzie kabaret zakończył działalność. 

W 1959 odszedł z teatru; jeszcze w tym roku reżyserował przedstawienie Teatru Piosenki w hotelu Bristol pod tytułem Krach z piosenkami. Pracował w TVP, gdzie kierował Redakcją Programów Rozrywkowych, a po 1964 nadal zachował etat reżysera. Prowadził telewizyjny kabaret „Miks” (1961–64). W Teatrze TV zrealizował np. w 1961 Stokrotki ogrodnika Barnaby według scenariusza Jeremiego Przybory, w 1963 Taniec księżniczki i Dom otwarty, w 1964 Kaprysy Marianny, w 1967 Cabaret Warietano, czyli XI muza Juliana Tuwima. W 1967 zdał reżyserski egzamin eksternistyczny. Współpracował z Estradą Stołeczną i Ministerstwem Kultury i Sztuki, gdzie przez wiele lat brał udział w komisjach weryfikacyjnych i egzaminacyjnych dla artystów teatru i estrady.

W dniu 24 kwietnia 1966, w sali wystawowej redakcji satyrycznego tygodnika „Szpilki”, przy placu Trzech Krzyży w Warszawie, miała miejsce premiera drugiego kabaretu według jego pomysłu i scenariusza, pod nazwą Owca, z programem pod tytułem Dla mnie bomba. Konferansjerkę prowadził Dobrowolski, teksty, prócz niego, pisali Andrzej Bianusz i Stanisław Tym, występowali: J. Nowak, Wojciech Pokora, Andrzej Stockinger, Jerzy Turek. Był to kolejny wielki sukces Dobrowolskiego jako współautora tekstów i reżysera. W Owcy drwiono np. z

nowomowy, [...] przejętej z przemówień, referatów i urzędowego slangu, komentowano nonsensy codziennego życia, bezmyślność, głupotę, konformizm 

(Marta Sztokfisz).

Przede wszystkim jednak

Ostrość tego programu polegała na postawieniu diagnozy: plagą naszego życia jest oportunizm, otaczające nas brednie

i potworności, które akceptujemy jako «normalkę»,

pisał Marianowicz. Z programem Dla mnie bomba, zespół Owcy występował z ogromnym powodzeniem nie tylko w Warszawie, ale także w innych miastach, m.in. wielokrotnie gościł na Wybrzeżu. W lutym 1968 dano już 150 przedstawień; w marcu tego roku występowano w Gdańsku, potem zespół udał się na występy do USA i Kanady, a po powrocie w czerwcu tego roku znowu grano w Gdańsku i Gdyni (czerwiec, wrzesień). W 1969 występy Owcy odbyły się ponownie w Gdańsku (styczeń) i w Toruniu (marzec), później grano jeszcze przez pewien czas w Warszawie, ale wkrótce ówczesne władze zdecydowały o zamknięciu kabaretu.

W 1969–77 Dobrowolski związał się na dłużej z Polskim Radiem (współpracował od 1956), gdy w Programie III zaproponowano mu cykliczny własny program. Realizował wtedy świetną, satyryczną Radiokronikę „Decybel”, potem podobnie wielką sławą cieszył się nadawany w 1972–73 jego radiowy Ilustrowany Magazyn Informacyjny (IMI), który redagował też na łamach „Szpilek”. W Programie I reżyserował cotygodniowy Kabarecik Reklamowy (1961–78). Był reżyserem, aktorem i autorem wielu słuchowisk. W 1972–73, w TVP występował w cyklicznym programie satyrycznym Express, czyli Kabarecik kolejowy.

Od 1 lutego 1972 zaangażował się do Teatru Rozmaitości w Warszawie, gdzie do końca sezonu 1983/84 był reżyserem i doradcą repertuarowym. Reżyserował tu najciekawsze przedstawienia w okresie dyrekcji Andrzeja Jareckiego: Chryję (1972; także w Teatrze TV), Cień Wojciecha Młynarskiego i Macieja Małeckiego (1973), Sen Felicji Kruszewskiej (1976), Nagiego króla (1978) i Ciemny grylaż, którego był współautorem ze Stanisławem Tymem (prapremiera 17 listopada 1980; w 1981 wystawiony też w Toruniu i w Bielsku-Białej). W sezonie 1982/83 Ciemny grylaż reżyserował jeszcze w Teatrze im. Szaniawskiego w Płocku (premiera 6 listopada 1982) i gościnnie zagrał w tym przedstawieniu rolę Pelicanu. W 1984–87 znowu zaangażowany był w Polskim Radiu w Warszawie. Równocześnie stale występował na estradzie, grał w filmach, gościnnie w kabaretach Pod Egidą i Elita.

Był niepowtarzalną postacią w dziejach polskiego kabaretu,

największą indywidualnością powojennego kabaretu  polskiego 

(Marianowicz).

Jego dowcipy nie miały sobie równych w kpieniu z absurdów życia i rzeczywistości PRL-u. Miał też umiejętność wciągania publiczności w tę zabawę. Na estradzie i w radiu stworzył serię „bon motów”, powiedzonek, które stały się standardem dowcipnego, inteligentnego tekstu, a cała Polska włączała je do potocznego języka, co było miarą największego sukcesu ich autora. Były to m.in.: „dla mnie bomba”, „normalka”, „ale się porobiło”, „no i bardzo dobrze, niestety”, „narzeczona osobista zresztą”, „dzień dobry, jestem z Kobry”, „dobre, dobre, ale takie sobie”.

Wystąpił w kilkunastu filmach, np.: Rejs, Motodrama, Jak zdobyć pieniądze, kobietę i sławę, Poszukiwany poszukiwana, Nie ma róży bez ognia (w tym był również autorem dialogów), także w serialu Czterdziestolatek. W Teatrze TV zagrał m.in. słynnego bohatera powieściowego Phillipa Marlowe’a w adaptacji prozy Raymonda Chandlera Kłopoty to moja specjalność (1978). W 1999 powstał o Dobrowolskim film dokumentalny pod tytułem Pasażer na gapę.

Bibliografia

Almanach 1986/87; J. Dobrowolski: Decybel, Łomianki 2012; J. Dobrowolski: Wspomnienia moich pamiętników, Łomianki 2009; R. Dziewoński: Dla mnie bomba Jerzego Dobrowolskiego, Łomianki 2009; Groński: Od Siedmiu Kotów (il.); I. Kiec: W kabarecie. Wrocław 2004 (il.); J. Karaszkiewicz: Pogromca łupieżu, Wrocław 2002; Marczak-Oborski: Życie teatr. 1944–64; A. Marianowicz: Pchli targ, Warszawa 1991 s. 184, 186, 187; T. Dramatyczny m.st. Warszawy 1955–58 (il.); T. Współczesny w Warszawie; Warsz. szkoła teatr.; Dz. Lud. 1972 nr 293 (il.); Film 1987 nr 32 (il.); Gaz. Wyb. 2009 (29 X; il.); ITD 1987 nr 38 (M. Sztokfisz); Kulisy 1972 nr 40; Kultura 1972 nr 40; Polityka 1966 nr 32, 1987 nr 30 (A. Jarecki; il.); Rzeczpospolita (dod. Kultura) 2006 nr 11 (il.); Szpilki 1987 nr 35 (il.), 1991 nr 17; Teatr 1966 nr 24, 1972 nr 16 (il.). 1991 nr 7/8 (il.); Tele Świat 2000 nr 8 (il.); Tyg. Veto 1987 nr 44; Życie Warsz. 1968 nr 46, 1987 nr 171, 176; Akta, Pracownia Historii Szkolnictwa Teatr. Akademii Teatr. w Warszawie, ZASP (fot.); Akty ślubów nr I/708/1967 i I/1294/1969 oraz akt zgonu nr IV/2093/1987, Arch. USC Warszawa; Wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.encyklopediateatru.pl; www.filmpolski.pl

Ikonografia

K. Ferster: Portret, rys., repr. A. Marianowicz: Pchli targ. Warszawa 1991 s. 187; J. Srokowski: Portret, karyk., rys., repr. Groński: Od Siedmiu Kotów s. 13; R. Jeśmanowicz: Portret, karyk., rys., repr. Teatr 1972 nr 16; Fot. – ITWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.